پرسش:
اگر عمر انسان را خداوند تعیین کرده باشد، پس چرا در کشورهای غنی مرگ و میر کم و عمر زیاد است؟ و بر عکس در کشورهای فقیر عمر کمتر است و مرگ زیاد. پس عمر به اقتصاد بستگی دارد؟
پاسخ:
این که گفته می شود خداوند عمر آدمی و بلکه اجل همه موجودات را تعیین کرده است، منافات با فعالیت ها و دخالت عوامل دیگر ندارد. چون تمام این عوامل و فعالیت ها هم در تقدیر و تعیین خداوند آمده اند. همین که به تعبیر شما اقتصاد در عمر آدمی دخالت دارد هم از مقدرات خداوند است، نه خارج از تقدیر و تعیین حضرت حق.
خداوند عالم را بر اساس اسباب و مسبباتی خلق کرده است. اینکه شمشیر برنده است، تقدیر خداوند است و اینکه رگهای گردن آدمیان نرم و قابل پاره شدن است هم تقدیر خداوند است و اینکه اگر شمشیر بر گردن آدمی فرود آید، او را می برد هم از تقدیر خداوند است و اینکه یک بازوی قوی می تواند شمشیر را بردارد و بر گردنی فرود آورد و آن را قطع کند، این هم از مقدرات الهی است و اینکه انسان اختیار دارد که این اعمال را به جا آورد یا نیاورد هم از تقدیر خداوند است. اما اینکه آیا خداوند از اینکه آدمی با اختیار خود این مقدرات الهی را جاری کند راضی هست یا نیست، بحث دیگری است. ممکن است خداوند از این عمل راضی نباشد ولی مقدرات او این است که این فعل به دست بشر هم شدنی است. و به همین جهت خداوند از اموری نهی می کند و دستور می دهد به جا نیاورید ولی ما به جا می آوریم. پس خداوند مقدر کرده است ما هم توان معصیت داشته باشیم و هم توان طاعت، و هم قدرت اختیار یکی از این دو را، با این حساب دخالت عوامل مختلف، اختیاری و غیر اختیاری در مقدار عمر آدمیان از مقدرات و علم الهی بیرون نیست چون آنچه شدنی است از مقدرات خداوند است و هر چه ناشدنی است تقدیر الهی نیست. و دیگر اینکه تقدیر الهی شامل خوب و بد و طاعت و معصیت هر دو می شود.