82   «فَمَنْ تَوَلّى بَعْدَ ذلِكَ فَأُولئِكَ هُمُ الْفاسِقُونَ»
ترجمه[1]:
تفسير:
«تولى» به معنى اعراض است و مراد اعراض انبيا نيست؛ زيرا مقام عصمت آن‏ها مانع از آن است، بلكه مراد اعراض امت‏هاى آن‏هاست از يهود و نصارا و امثال آن‏ها و گذشت كه ابلاغ به امم جزو ميثاق بوده و بر طبق آن هم اخبار ناطق است، در مجمع از اميرالمؤنين  عليه‏السلام روايت كرده كه فرمود: «لم يبعثِ اللّه‏ نبياً، آدم ومَن بعده إلاّ أخذ عليه العهد لَئِن بَعثَ اللّه‏ محمداً وهو حيّ ليُؤمننّ به ولَيَنصرنّه، وأمره بأن يأخذ العهد بذلك على قومه»[2].
[در معناى تولّى]
«فَمَنْ تَوَلّى» كسانى كه از اين معاهده اعراض نمودند و برگشتند و پشت پا زدند به اين ميثاق و نقض عهد كردند، چنانچه معنى تولّى همين است. در قرآن در موضوع حضرت موسى در موقعى كه عصا اژدها شد، مى‏فرمايد:
«وَ لّى مُدْبِراً وَ لَمْ يُعَقِّبْ»[3] و آيات ديگر. «بَعْدَ ذلك»؛ بعد از عهد و ميثاق محكم.
[در معناى فاسق]
«فَأُولئِكَ هُمُ الْفاسِقُونَ» «فسق» در اينجا مرتبه شديده كفر است؛ چون فسق به معنى كار قبيح و زشت و فحشاست و البته نقض عهد الهى با اين همه تأكيدات و اينكه مقصود مهم از ارسالِ رسل بوده، بسيار قبيح و زشت است و اين‏ها از ساير طبقات كفار با اين همه بشاراتى كه به آن‏ها داده شده به مراتب بدتر و عقوبت آن‏ها شديدتر است، بالاخص علما و دانشمندان آن‏ها كه از كتب خود اين بشارات را درك كردند و حقانيت پيغمبر اسلام را فهميدند و از روى لجاج و عصبيت و حبّ رياست و علاقه به زخارف دنيوى انكار كردند.
------------------------------------------------
[1] .  پس كسانى كه بعد از اين [ ايمان ] روى بر تابند آنان، خود نافرمانانند.
[2] .  خداوند هر پيامبرى را كه مبعوث كرد، از او پيمان گرفت كه اگر زنده بود و خداوند محمد را به رسالت فرستاد، به او ايمان آورده و او را يارى كند و كارش اين باشد كه بر اين عهد از قوم خود نيز پيمان بگيرد. مجمع البيان: ج2، ص786 و بحار الأنوار: ج11، ص13.
[3] .  پشت كرد از عقب؛ يعنى پس پس رفت و رو از او برنگردانيد. سوره نمل: آيه 10.