ديدگاه اسلام درباره وظيفه‌هاي دوجانبه‌ همسران 1

(زمان خواندن: 4 - 8 دقیقه)

وظايف شوهر‌ (مرد)[80]
گفتيم كه اسلام براي همه مراحل زندگي به ويژه ازدواج، برنامه‌هاي جامعي دارد. از جمله‌ اين برنامه‌ها؛ وظيفه‌ها و مسئوليت‌هاي دوجانبه‌اي است كه دين مبين اسلام براي همسران قرار داده و آنان را به انجام آن، امر كرده است.

در اين بخش، به طور گذرا به برخي از مهم‌ترين اين مسئوليت‌ها مي‌پردازيم.

1ـ نفقه و فراهم آوردن نيازهاي ضروري
وجوب نفقه و هزينه خانواده بر شوهر در شمار مسلمات فقه و حقوق اسلامي است.[81] وجوب نفقه دو شرط دارد: دايم بودن ازدواج و تمكين زن از شوهر.[82]هم‌چنين از غذا، لباس، فرش، وسايل آشپزي و اثاثيه، وسايل آرايش، مسكن، خدمت كار متناسب با شأن زن و بر اساس عرف و عادت، در شمار نفقه نام برده‌اند.[83]

امام صادق(عليه‌السلام) در پاسخ به گروهي كه در باره حق زن بر شوهر پرسيده بودند، فرمود: او را سير كند و تنش را بپوشاند و... .[84]

هم چنين، در حديثي ديگر، زن را يكي از كساني مي‌داند كه نفقه و پرداخت هزينه زندگي او بر مرد واجب است.[85]

2ـ برآوردن نيازهاي جنسي
يكي از وظيفه‌هاي مهم مرد، برآوردن نيازهاي جنسي همسر است. به امام رضا(عليه ‌السلام) گفتند: مردي همسر جواني دارد، ولي به دليل مصيبتي كه بر او وارد شده، چند ماه ـ بلكه يك سال ـ است همسرش را ترك كرده است. البته او قصد آزار دادن زنش را نداشته و اين كار تنها به دليل مصيبتي است كه به او رسيده است. آيا او در اين مورد، گناه كرده است؟ امام رضا(عليه‌السلام) فرمود: اگر زنش را 4 ماه ترك كند (در امر زناشويي) پس از آن گناه كرده است.[86]

3ـ اكرام و محبت
در ديدگاه اسلامي، زن همانند امانتي در دست شوهر است. بنابراين، شوهر نبايد اين امانت الهي را تباه كند، بلكه بايد گرامي بدارد و دوست داشته باشد. پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله) فرمود: از دنياي شما تنها زنان و بوي خوش را بهره گرفتم.[87]

اكرام و محبت همسر و آزار ندادن او آن قدر مهم است كه پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله) آزار زن را سبب نپذيرفته شدن نماز و روزه و كار نيك مرد معرفي مي‌كند.[88] امام علي(عليه‌السلام) در نامه‌اي خطاب به امام حسن(عليه‌السلام) فرمود: زن دسته ريحانه (ظريف) است نه قهرمان.[89]

اين سخن بدان معنا است كه رفتار و كردار مرد نسبت به همسرش بايد مانند رفتار با يك دسته گل باشد. در حديثي ديگر، پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله) مي‌فرمايد: زن لعبت (و مسرت بخش زندگي) است. هر كس زن بگيرد، نبايد او را تباه و ضايع كند.[90]

هم چنين ايشان مي‌فرمايد: كسي كه زن مي‌گيرد بايد به او احترام بگذارد.[91]

4ـ ارشاد و هدايت
در بخش پي‌آمدهاي فردي ازدواج گفتيم كه ا زدواج مايه تكامل دين است. شوهر بايد از دين و ايمان زن پاسداري كند و بر آن بيفزايد. از امام صادق(عليه‌السلام) پرسيدند: خداوند مي‌فرمايد: خود و كسان خود را از آتشي كه هيزمش، انسان‌ها و سنگ است، نگه داريد[92] ما چگونه زنان خود را از ا ين آتش حفظ كنيم؟ امام فرمود: به زنان‌تان امر (به معروف) ونهي از منكر كنيد.[93]

علامه مجلسي در توضيح آيه 6 سوره تحريم، 4 وظيفه را براي سرپرست خانواده برمي‌شمارد: دعوت خانواده به پرستش خداوند، آموزش احكام و واجبات، نهي از زشت‌كاري‌ها، تشويق به كارهاي نيك.[94]

5ـ توسعه در امر زندگي و گشاده دستي
اسلام تنها به فراهم آوردن هزينه‌هاي واجب زن بسنده نكرده است. در مواردي، افزون بر واجب دانستن نفقه زن، مرد را تشويق مي‌كند كه براي نشان دادن مهر و محبت خود، هدايايي براي زن بخرد و با پرهيز از بخل ورزيدن، در زندگي، دستي گشاده داشته باشد. امام رضا(عليه‌السلام) فرمود: بر صاحب نعمت واجب است كه بر عيالش گشاده دستي داشته باشد.[95]

پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله) نيز در تشبيه زيبايي مي‌فرمايد: همانا مؤمن همانند رفتار خداوند در حق خانواده‌اش عمل كند. هرگاه خداوند در روزي به او وسعت داد، او نيز توسعه بدهد و هرگاه خداوند در روزي بر او سخت گرفت، او هم سخت بگيرد.[96]

ايشان در نكوهش بخل فرموده است: كدام درد از بخل و خسيس بودن درد ناك‌تر است.[97]

هم چنين احاديثي وجود دارد كه مرد را به خريدن تحفه براي زن تشويق مي‌كند.

رسول خدا(صلي الله عليه و آله) مي‌فرمايد: كسي كه به بازار برود و هديه‌اي براي عيالش بخرد، مانند كسي است كه حامل صدقه‌اي براي مستمندان است.[98]

امام سجاد(عليه‌السلام) مي‌فرمايد: بازار رفتن و خريد يك درهم گوشت براي همسرم كه ميل به خوردن آن پيدا كرده، براي من از بنده آزاد كردن دوست داشتني تر است.[99]

البته ا ين گشاده دستي نبايد به اسراف و تبذير بيانجامد؛ زيرا عقل و شرع، آدمي را به ميانه روي سفارش مي‌كنند. رسول خدا(صلي الله عليه و آله) مي‌فرمايد: هر كس در زندگي، ميانه روي پيشه كند، خداوند به او روزي مي‌دهد و هر كس تبذير و اسراف كند، خداوند آن را حرام كرده است.[100]

6ـ درگذشتن از خطاي زن

اسلام به مرد سفارش مي‌كند كه اگر زن، خطايي انجام داد، او را ببخشد، و در صورت بداخلاقي زن، بردباري ورزد. پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله) مي‌فرمايد: هر مردي كه بر بدي اخلاق زنش صبر كند، خداوند براي هر صبر او در برابر اين بداخلاقي همان پاداش را مي‌دهد كه به صبر ايوب در برابر بلاهايش داد.[101]

ايشان در حديثي ديگر مي‌فرمايد: هر كس براي رضا‌ي خدا در برابر اخلاق بد زنش صبر كند، خداوند پاداش شاكران را به او مي‌دهد.[102]

امام صادق(عليه‌السلام) در حديثي كه در گذشتن از خطا را از حقوق زن بر مرد، معرفي مي‌كند، مي‌فرمايد: پدرم زني داشت كه آزارش مي‌داد، ولي پدرم، او را مي‌بخشيد.[103]

7ـ آراستگي
تأكيد اسلام بر آراستگي و پاكيزگي و بهره‌گري از عطر و بوي خوش و... مخصوص زنان نيست، بلكه مردان را نيز در برمي‌گيرد. اين نكته در حديث زيبايي به خوبي بيان شده است[104]. حسن بن مبهم مي‌گويد: امام كاظم(عليه‌السلام) را ديدم در حالي كه خضاب كرده بود. گفتم: فدايت شوم (شما هم) خضاب كرده‌ايد (و خود را آراسته‌ايد؟) امام فرمود: آري، آراستگي از آن چيزهايي است كه عفت زن را افزون مي‌كند. زنان بدين سبب آلوده شده‌اند، كه شوهرانشان، خود را نياراستند. ايشان سپس فرمود: آيا دوست داري كه همسرت را بدون آرايش و در ژوليدگي ببيني؟ گفتم: نه. فرمود: او هم چنين است، نظافت و خوش بو بودن و كوتاه كردن مو از اخلاق پيامبران(عليهم‌السلام) است.

اين‌ها شمه‌اي كوتاه از مسئوليت‌هاي مرد و حقوق زن بر شوهر بود. افزون بر اين ‌ها مرد بايد وظيفه‌هايي هم چون: همكاري در منزل، خوش زباني، احترام به خانواده زن، همكاري با زن در پرورش فرزندان و ديگر اصول انساني و اسلامي را نيز رعايت كند.

[80] - گفتني است برخي از اين وظيفه‌ها مانند نفقه، واجب و برخي ديگر مانند توسعه در زندگي، مستحب است. هم چنين اين وظيفه‌ها با رويكرد حديثي بيان مي‌شود.

[81] - همان: ص 289.

[82] - همان.

[83] - حقوق خانواده: ص 290-291.

[84] - وسائل الشيعه: ج 15، ص 224.

[85] - همان: ج 14، ص 235.

[86] - همان: ج 14، ص 100.

[87] - همان: ص 10.

[88] - همان: ص 116.

[89] - وسائل الشيعه: ج 14، ص 120.

[90] - همان: ص 119.

[91] - بحارالانوار: ج 103، ص 224.