وظايف زن
گفتيم كه اسلام براي همه مراحل زندگي به ويژه ازدواج، برنامه‌هاي جامعي دارد. از جمله اين برنامه‌ها؛ وظيفه‌ها و مسئوليتهاي دوجانبه‌اي است كه دين مبين اسلام براي همسران قرار داده و آنان را به انجام آن، امر كرده است.
در اين بخش، به طور گذرا به برخي از مهم‌ترين اين مسئوليت‌ها مي‌پردازيم.
اينك به احاديثي مي‌پردازيم كه درباره وظيفه‌ها و مسئوليتهاي زن در برابر مرد و حقوق شوهر بر زن وارد شده است.[105]
1ـ تمكين در زناشويي
2ـ پيروي از دستور شوهر
3ُـ آزار نرساندن به شوهر
4ـ خوش رفتاري
5- آراستگي براي شوهر
6ـ ديگر وظايف
اينك به موانعي مي‌پردازيم كه به ترك ازدواج يا دير شدن سن آن مي‌انجامد:
1ـ چشم داشت‌هاي بيهوده
2ـ آداب دست و پاگير
3ـ جهيزيه‌هاي سنگين
4ـ مهريه‌هاي سرسام آور
5ـ بي‌كاري
6ـ چشم و هم چشمي
7ـ اجبار در همسرگزيني
8ـ توكل نداشتن بر خداوند
1ـ تمكين در زناشويي
يكي از مهم‌ترين وظيفه‌هاي زن اين است كه از شوهر خود تكمين كند. اهميت اين امر تاجايي است كه استحقاق نفقه در عقد دايم مشروط به تمكين زوجه است، مگر اين كه زوجه داراي عذر شرعي باشد.[106]
پيامبر(صلي الله عليه و آله) در سخني درباره حقوق شوهر بر زن، تمكين را يكي از اين موارد مي‌شمارد و مي‌فرمايد:
زن بايد خود را شب و روز (بر مرد) عرضه كند. [107]
در حديث ديگري، امام باقر(عليه‌السلام) مي‌فرمايد: پيامبر(صلي الله عليه و آله) به زنان مي‌فرمود: نمازتان را به خاطر اين كه شوهران‌تان را منع كنيد، به درازا نكشانيد.[108]
پس مي‌بينيم كه اسلام به اين امر بسيار اهتمام دارد. از اين مطلب مي‌توان دريافت كه بسياري از فحشا و فسادهاي موجود در جامعه از كوتاهي زن و مرد در همين وظيفه برمي‌خيزد؛ زيرا وقتي شوهر يا زن نتواند خود را ارضا كند، ممكن است در بيرون از خانه و در محيط اجتماع، در پي آن باشد.
2ـ پيروي از دستور شوهر
اين وظيفه يكي از وظيفه‌هاي بسيار سنگين زن است و آن قدر اهميت دارد كه پيامبر(صلي الله عليه و آله) مي‌فرمود:
اگر مي‌خواستم امر كنم كسي براي كسي سجده كند، امر مي‌كردم كه زن براي شوهرش سجده كند.[109]
همه مي‌دانيم كه بسياري از كشمكش‌ها و اختلافهاي خانوادگي، در پيروي نكردن زن ازشوهر ريشه دارد. امام صادق(عليه‌السلام) فرمود: هر زني نمازهاي پنج گانه را بخواند و روزه‌ي ماه رمضان را بگيرد و خانه خدا را زيارت كند و از شوهر خويش پيروي كند و حق علي(عليه‌السلام) را بشناسد، از هر دري كه بخواهد، به بهشت وارد مي‌شود.[110]
بنابراين ائمه معصومين(عليهم‌السلام) پيروي زن از شوهر را هم رديف نماز و روزه و حج قرار داده‌اند. پيامبر(صلي الله عليه و آله) نيز مي‌فرمايد: هر زن صالحه‌اي كه خدا را عبادت كند و فرايض را به جاي آورد و از شوهرش پيروي كند، به بهشت وارد مي‌شود.[111]
گفته‌اند در روز عيد قربان، پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله) بر شتر برهنه‌اي سوار شد و به بيرون از شهر مدينه رفت. در آن جا به گروهي از زنان برخورد كرد، ايستاد و به آنان فرمود: اي گروه زنان! صدقه بدهيد و از مردان خود پيروي كنيد.[112]
البته اطاعت و پيروي در رفت و آمدها نيز مورد تأكيد اسلام است[113] و اين مسأله يكي از دستورهاي سازنده اسلام است كه پي آمدهاي سودمند فراواني دارد؛ زيرا در هر جامعه‌اي كه رفت و آمد زنان در آن بيشتر و بدون كنترل باشد، فساد نيز به همان اندازه بيشتر است.
پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله) با برشمردن حقوق مرد بر زن مي‌فرمايد: زن نبايد بدون اجازه شوهرش از خانه بيرون برود و اگر چنين كرد، فرشتگان آسمان و زمين و فرشتگان غضب و رحمت بر او لعنت مي‌فرستند تا به خانه برگردد.[114]
3ُـ آزار نرساندن به شوهر
زن نبايد با رفتار و گفتار خويش، او را برنجاند؛ زيرا پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله) فرمود: زني كه شوهرش را خشمگين سازد، نماز و كار نيكش پذيرفته نمي‌شود تا آنگاه كه شوهرش از او خشنود شود. اگر چه روزه بسيار بگيرد و شب را به زنده‌داري بگذراند و بنده آزاد كند و از اموالش در راه خدا انفاق كند.[115]
در حديث ديگري، امام صادق(عليه‌السلام) درباره آزار زباني زن چنين مي‌فرمايد: هر گاه زني به شوهرش بگويد كه من از تو هيچ خيري نديدم، همه كردارش تباه مي‌شود.[116]
البته هچنان كه در بخش مسئوليتهاي شوهر بيان شد، شوهر نيز بايد از هر گونه آزار رساندن به همسرش خودداري كند.
4ـ خوش رفتاري
خوش رفتاري و خوش گفتاري زن با مرد، احترام به شوهر، بازگو نكردن عيب‌هاي شوهر نزد ديگران، پيش دستي در سلام، بدرقه شوهر هنگام بيرون رفتن و به پيشباز شوهر رفتن، با نام نيك صدا زدن و... از راه كارهايي است كه زن مي‌تواند به وسيله آن‌ها زندگي شيريني براي خود فراهم سازد. با به كار بستن چنين روش‌هايي، شوهر هر قدر هم بداخلاق باشد، دگرگون خواهد شد. پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله) چه زيبا فرمود: جهاد زن، خوب شوهر داري كردن اوست.[117]
5-آراستگي براي شوهر
در احاديث بي‌شماري آمده است كه زن بايد خود را تنها براي شوهرش بيارايد و هيچ گاه براي غير شوهر و نامحرمان، آرايش نكند. امام باقر(عليه‌السلام) مي‌فرمود: شايسته نيست زن بدون زيور باشد، هر چند به گردن بندي باشد كه به گردن مي‌آويزد و سزاوار نيست دستش از خضاب تهي باشد، هر چند به حنا دست خود را مسح كند حتي اگر پير باشد. [118]
اسلام حتي براي زني كه شوهر نابينا دارد، برنامه هاي ويژه‌اي در نظر گرفته است. پيامبر(صلي الله عليه و آله) زينت چنين زني را بوي خوش و خضاب معرفي مي‌كند.[119] گفتني است براي اين گونه آرايش و زينت زن براي شوهر هيچ محدوديتي وجود ندارد، بلكه امام باقر(عليه‌السلام) مي‌فرمايد: هر آرايش و زينتي كه زن براي شوهرش مي‌كند، مانعي ندارد. [120]
اين ديدگاه كاملا با روشي كه در جوامع غربي حاكم است، فرق دارد. در آن جوامع، زن در بيرون از خانه و در برابر چشمان هوس آلود افراد هرزه، خود را بيش از پيش زيبا نشان مي‌دهد. چنين پديده‌اي يكي از عوامل بسيار مهم در گسترش فساد اخلاقي و انحطاط اجتماعي است. باري، اسلام، زينت و آرايش زن را تنها براي شوهرش مي‌خواهد، چنان كه پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله) مي‌فرمايد: بر زن واجب است كه خود را براي شوهرش، با بهترين بو‌ها خوش بو سازد و بهترين لباس‌ها را بپوشد و به بهترين زينت‌ها خود را بيارايد.[121]
اسلام بر عكس جوامع غربي، اجازه نمي‌دهد كه زن خود را در برابر چشمان نامحرمان بيارايد و خرامان گام بردارد. پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله) مي‌فرمايد: هر زني كه خود را خوش بو كند و از خانه‌اش بيرون برود، تا هنگامي كه به خانه برگردد، بر او لعنت فرستاده مي‌شود.[122]
در حديث ديگري، پيامبر(صلي الله عليه و آله) به زنان مسلمانان دستور داد كه خود را براي غير شوهر زينت نكنند؛ كه اگر چنين كنند بر خداوند حق است كه آنان را به آتش دوزخ گرفتار سازد.[123]
با اندكي دقت در ماهيت اين احكام درمي‌يابيم كه اگر به آن‌ها رفتار شود، بسياري از مفاسد اخلاقي در جامعه ريشه كن خواهد شد.
6ـ ديگر وظايف
كار در خانه از اموري است كه از وظايف زن نيست، ولي در انسجام و رفاه خانواده نقش فراواني دارد و گونه‌اي عبادت به شمار مي‌آيد. امام صادق(عليه‌السلام) از پيامبر(صلي الله عليه و آله) نقل مي‌فرمايد: هر گاه زني به منظور خدمت در خانه شوهر چيزي را جا به جا كند، خدا به او نظر رحمت مي‌افكند و هر كس كه خدا به او نظر كند، از عذاب در امان است.[124]
در روايتي ديگر، حتي دادن يك ليوان آب به شوهر براي رفع تشنگي او، از يك سال روزه داري و شب خيزي براي عبادت، برتر شمرده شده است.[125] يكي ديگر از مسئوليتهاي زن، تصرف نكردن در مال شوهر بدون اجازه‌ي او است، حتي اگر براي صدقه و انفاق باشد. پيامبر(صلي الله عليه و آله) هنگام برشمردن حقوق شوهر بر زن عنوان كرده است: زن نبايد از مال شوهرش صدقه بدهد جز با اجازه شوهرش.[126]
فلسفه اين كار در آن است كه مال مرد، امانتي است نزد زن كه بايد به خوبي از آن نگه‌داري كند.
بنابراين، با توجه به آموزه‌هاي اسلامي و گفتار پيشوايان دين، 4 وظيفه اصلي يا نياز مهم خانواده را مي‌توان چنين برشمرد:
1ـ نيازهاي مادي: زن و مرد براي برآوردن هزينه‌هاي زندگي، وظيفه‌هايي دارند. مرد بايد هزينه‌هاي مادي زندگي و نفقه را فراهم كند و زن نيز شايسته است با پرهيز از اسراف و تبذير، به اقتصاد خانواده ياري برساند.
2ـ نيازهاي جنسي: اين نياز بايد به وسيله زن و مرد به بهترين و كامل‌ترين صورت برآورده شود.
3ـ نيازهاي عاطفي: اين نياز با محبت، دلگرمي دادن، سخنان محبت آميز و مهرباني دو جانبه برآورده مي‌شود.
4ـ نيازهاي معنوي: پرورش دادن جنبه معنوي و روحي زن و مرد بسيار مهم است. هر دو بايد بكوشند با گفتار و كردار خويش، همديگر را به سوي ايمان و معنويت و دوري از گناه و مادي گرايي بكشانند و به گفته قرآن، خود و خانواده شان را از آتش دوزخ دور نگه دارند.
[105] - بعضي از اين وظيفه‌ها واجب است مانند: تمكين در زناشويي و برخي مستحب است مانند: شير دادن به فرزند.
[106] - حقوق خانواده: ص 296.
[107] - جامع احاديث الشيعه: ص 220.
[108] - همان: ص 226.
[109] - همان: ص 221.
[110] - وسائل الشيعه: ج 14، ص 113.
[111] - جامع احاديث الشيعه: ص 222.
[112] - وسائل الشيعه: ج 14، ص 126.
[113] - البته اين امر بدين معني نيست كه زن هر بار كه مي‌خواهد از خانه بيرون برود، از شوهر اجازه بگيرد، بلكه منظور اين است كه خروج زن با مخالفت مرد همراه نباشد.
[114] - وسائل الشيعه: ج 14، ص112.
[115] - همان: ص 116.
[116] - وسائل الشيعه: ج 14، ص 115.
[117] - همان: ص 116.
[118] - همان: ص 118.
[119] - همان: ص 119.
[120] - وسائل الشيعه: ج 14، ص 135.
[121] - همان: ص 112.
[122] - همان: ص 114.
[123] - همان: ص 115.
[124] - وسائل الشيعه: ج 15، ص 175.
[125] - همان: ج 14، ص 123.
[126] - همان: ص 112.
