آيه شريفه وضو در قرآن مجيد در سوره مباركه مائده ، چنين آمده است :((يا ايها الذين آمنوا اذا قمتم الى الصلوة فاغسلوا وجوهكم و ايديكم الى المرافق وامسحو برؤ سكم و ارجلكم الى الكعبين و ان كنتم جنبا فاطهروا)) (1)
يعنى :((اى اهل ايمان ! چون خواستيد براى نماز برخيزيد، صورت و دستها را تا مرفق (آرنج ) بشوييد و سر و پاها را تا برآمدگى پا مسح كنيد. و اگر جنب هستيد، پاكيزه شويد (غسل كنيد)).
منظور از((قمتم))اراده نماز است ، يعنى : چون اراده خواندن نماز كرديد، صورت و دستهايتان را بشوييد (وضو بگيريد) لفظ((ارجلكم))عطف است به محل((روسكم))كه مفعول((امسحوا))و منصوب است ، يعنى :((مسح كنيد سرها و پاهايتان را)).
اكنون بايد ديد كه منظور از((الى المرافق))چيست ؟ آيا اين جمله مى گويد: دستها را از سر انگشتان تا مرفق بشوييد، همانطورى كه اهل سنت ، انجام مى دهند يا معنى ديگرى دارد؟
بايد دانست كه((الى المرفق))حد((ايديكم))است ، يعنى در((وضو))دستها تا حد مرفق ، منظور است . توضيح اينكه((يد))در قرآن مجيد، معناى و موارد متعدد دارد:
اول : به معناى((دست تا مچ انسان))مى باشد، مثل ذيل همين آيه كه مى فرمايد:((فتيمموا صعيدا طيبا فامسحوا بوجوهكم و ايديكم منه . (2) ))
يعنى :((هنگام پيدا نكردن آب ، قصد كنيد خاك پاكى را و صورت و دستهايتان را با آن مسح كنيد)). در اينجا منظور از((ايديكم))دستها تا((مچ))مى باشد.
دوم : به معناى((چهار انگشت))است ، چنانچه در حد سارق ، مى فرمايد:((و السارق و السارقة فاقطعوا ايديهما جزاء بما كسبا نكالا من الله (3) ))مراد از((ايديهما))چهار انگشت دست راست ، قطع مى شود.
سوم :((از شانه تا سر انگشتان))است . در اقرب الموارد آمده است :((اليد: الكف او من اطراف الاصابع ال الكتف))در قرآن مجيد نيز مواردى از اين معنا را مى توان يافت .
چهارم :((از آرنج (مرفق ) تا سر انگشتان))است ، چنانچه در آيه((الى المرافق))مى باشد. پس منظور از حرف((الى))در آيه ، حد مغسول است نه حد غسل ، يعنى در وضو، آن دست را بشوييد كه تا مرفق است ، نه دستى كه تا مچ يا تا شانه است .
بنابراين ، آيه شريفه از اينكه از مرفق تا سر انگشتان بشوييم و يا بالعكس ، ساكت است . و اگر ما باشيم و آيه شريفه ، هر دو نوع شستن جايز است . شيعه كه مى گويد: بايد از مرفق شسته شود، به روايات استدلال مى كند نه با آيه شريفه ، اهل سنت نيز كه از سر انگشتان تا مرفق مى شويند، به روايات استدلال مى كنند نه با آيه شريفه .
بيضاوى در تفسير خود مى گويد:((و ايديكم الى المرافق ، الجمهور على دخول المرفقين فى المغسول و لذلك قيل))((الى))يعنى((مع))؛ يعنى : جمهور علما گفته اند كه : در شستن بايد مرفقها نيز شسته شود. و لذا گفته اند:((الى))به معناى((مع))مى باشد يعنى :((و ايديكم مع المرفق))ملاحظه مى فرماييد كه تا مرفق شستن را مطرح نمى كند. كلام زمخشرى نيز در كشاف نظير همين كلام است)).
ابن كثير (متوفاى 774) در تفسير خود مى گويد:((الى المرافق يعنى مع المرافق))بعد مى گويد: مستحب است وضو گيرنده از بازو شروع كند و آن را با دو ذراع خود بشويد؛ چنانكه بخارى نقل كرده است ... شرف الدين نورى در كتاب منهاج كه در فقه شافعيه است - در باب وضو (4) مى گويد:((الثالث غسل يديه مع مرفقيه)).
مرحوم سيد مرتضى علم الهدى در((الانتصار)) (5) مى فرمايد: شيعه مى گويد شستن از مرفق است تا سر انگشتان ، ولى باقى فقهاء (فقهاى اهل سنت ) مى گويند: شخص مخير است در اينكه از مرفق شروع كند و يا از انگشتان .
مرحوم مغنيه در((الفقه على المذاهب الخمسة)) (6) فرموده است :((ذهب الامامية الى وجوب البدئة بالمرفقين ... و قالت بقية المذاهب ، الواجب غسلهما كيف اتفق .))
بدينسان مى بينيم كه كسى از اهل سنت ، شروع از انگشتان را واجب ندانسته است . و اگر آيه شريفه دلالت مى كرد، حتما واجب مى دانستند. مرحوم امين الاسلام طبرسى - كه سخن او حجت است - در تفسير آيه شريفه فرموده است : امت اسلامى اتفاق دارند بر اينكه شستن دستها از مرفق جايز است . و وضو، صحيح مى باشد. عين عبارت ايشان چنين است :((لكن الامة اجمعت على ان من بداء من المرفقين صح وضوئه)).
بنابراين لفظ((الى المرافق))قيد((ايديكم))است نه قيد((فاغسلوا))به عبارت ديگر: حد مغسول است نه حد غسل . و اگر آن قيد نبود، معلوم نمى شود منظور از((ايدى))كدام يك از معانى چهارگانه سابق است . شيعه نيز به روايات استدلال كرده است . (7)
شيعه ، شروع از مرفق را واجب مى داند. مگر ابن ادريس كه از پايين شستن را مكروه دانسته است و مگر سيد مرتضى كه در كتاب((انتصار))از بالا شستن را مستحب مى داند.
-----------------------------------------
1- سوره مائده ، آيه 6
2- سوره نساء، آيه 43.
3- سوره مائده ، آيه 38.
4- منهاج ، ص 16
5- انتصار، ص 11.
6- الفقه على المذاهب الخمسه ، ص 26.
7- وسائل الشيعه ، ابواب وضو، باب 15.
---------------------------------------
حجت الاسلام و المسلمين حاج سيد على اكبر قرشى
