در موارد متعدد از قرآن مجيد، بحث حائل و برزخ عنوان شده كه ميان دو آب و دو دريا واقع است . و از آميختن آن دو، جلوگيرى مى كند. اكنون مى خواهيم بدانيم كه منظور از آن((حائل و برزخ))چيست ؟ بدين منظور، ابتدا آيات شريفه را نقل نموده ، سپس به بررسى آنها مى پردازيم :

1-((مرج البحرين يلتقيان بينهما برزخ لا يبغيان)) (1)
يعنى :((دو دريا را فرستاد((يا آميخت))كه با هم ملاقات مى كنند ولى ميان آنها حائل و برزخى است كه به هم تجاوز نمى كنند)).
2-((((و هو الذى مرج البحرين هذا عذب فرات و هذا ملح اجاج و جعل بينهما برزخا و حجرا محجورا)) (2)
يعنى :((او((خداوند))كسى است كه دو دريا را به هم آميخت اين يكى شيرين و گوارا است و اين ديگر شور و تلخ است . و ميان آن دو برزخ و حائلى و منعى منع شده قرار داد((حجرا محجورا به جاى : لا يبغيان است)).
3-((امن جعل الارض قرارا و جعل خلالها انهارا و جعل لها رواسى و جعل بين البحرين حاجزاء اله مع الله بل اكثرهم لا يعلمون)) (3) .
يعنى :((آيا معبودهاى مشركان بهتر است يا خدايى كه زمين را قرارگاه گردانيد و در وسط ان نهرها قرار داد و براى زمين كوههاى استوار آفريد. و ميان دو دريا مانعى به وجود آورد. آيا معبودى با خداهست ؟ نه ، معبودى با او وجود ندارد بلكه بيشتر شان نادانند)).
دقت در آيات شريفه فوق ، نشان مى دهد كه منظور از((دو دريا))يكى درياهاى روى زمين است كه همه شور و تلخ و داراى املاحند، ديگرى آبهايى است كه در دل زمين مى باشد. اگر ما توجه كنيم كه مثلا در عرض يك سال چه مقدار اب شيرين ، توسط چشمه ها، قناتها، چاهاى عميق ، موتور پمپ ها و امثال آن ، از زمين كشيده و بيرون ريخته مى شود، ان وقت خواهيم دانست كه آبهايى كه در دل زمين هستند، واقعا دريا و درياهاست .
اما چطور مى شود كه درياها و اقيانوسهاى شور و تلخ ، آبهاى دل زمين را شور و تلخ نمى كنند. بزرگترين علت اين امر، جداره هاى اعماق زمين و ارتفاع بستر رودخانه هاست كه مانع مى شوند تا اين دو دريا يكديگر را از اثر بيندازند. والا آبهاى دل زمين ، شور و تلخ مى شد. و زندگى و حيات از بين مى رفت . حقيقتا جا داشت كه خداوند آن را در قرآن كريم مطرح سازد و ان را از جمله مواهب و نعمتهاى خويش بشمارد.
در الميزان ذل آيه :((بينهما برزخ ...))فرموده است : بهترين چيزى كه در اين رابطه گفته شده آن است كه : مراد از((بحرين))درياى شور است كه تقريبا سه ربع كره زمين را فرا گرفته ، و مطلق درياى شيرين كه در مخازن زمين ذخيره شده است ؛ چشمه ها از آن شكافته و نهرها از آن جارى شده است و در درياى شور مى ريزند. اين دو، پيوسته به هم مخلوط مى شوند ولى حائلى - كه جداره هاى مخازن زمين باشد. ميان آن دو هست كه نمى گذارد و درياى شور، به درياى شيرين تجاوز كند.
آن را شور گرداند و زندگى از بين برود، و بالعكس .
طنطاوى مراغى در تفسير خود راجع به آيه 19 از سوره رحمن ، محل التقاء رود نيل و درياى مديترانه را مثل زده و مى گويند: نه آب تلخ دريا، آب شيرين را تلخ مى كند نه بالعكس . ولى اين سخنان قابل قبول نيست .
سيوطى در تفسير الدرالمنثور از ابن عباس نقل كرده كه((بحرين))را به على و فاطمه - عليهما السلام و((برزخ))را به رسول خدا - صلى الله عليه و آله((ولولؤ و مرجان))را به حسينن عليهما السلام - تفسير كرده است :
((عن ابن عباس فى قوله((مرج البحرين يلتقيان))قال : على و فاطمة((بينهما برزخ لا يبغيان))قال : النبى صلى الله عليه و آله و سلم((يخرج منهما اللوء لوء و المرجان))قال الحسن و الحسين))(به نقل از الميزان ).
امين الاسلام طبرسى آن را در مجمع البيان از سلمان فارسى و سعيد بن جبير و سفيان ثورى نقل كرده است . در تفسير قمى نقل شده كه يحيى بن سعيد مى گويد:
((سمعت اباعبدالله عليه السلام يقول : فى قول الله تبارك و تعالى((مرج البحرين يلتقان بينهما برزخ لايبغيان))قال على و فاطمة بحران عمقيان لا يبغى احدهما على صاحبه((يخرج منهما اللوء لوء و المرجان))قال : الحسن و الحسين)).
ناگفته نماند كه آن يك نوع تطبيق است نه اينكه منطوق آيات شريفه باشد.
-----------------------------------------
1-  سوره رحمن ، آيه 19و 20
2-  سوره فرقان ، آيه 53.
3-  سوره نمل ، آيه 61.
---------------------------------------
حجت الاسلام و المسلمين حاج سيد على اكبر قرشى