((لعل))از جمله مشبهة به فعل است كه معناى((شايد))مى دهد. مى گويند((لعل زيدا يجى ء يعنى : شايد زيد بيايد)). و از جمله معانى آن ، تعليل است كه راجع به نتيجه كار مى باشد؛ مى گوييم((ضربتك لعلك تتاءدب ؛ يعنى : تو را زدم تا ادب را بپذيرى)).
در اقرب الموارد مى گويند:((لعل))به چند معنا مى آيد؛ اول توقع و اميد به مطلوب به معناى((شايد)). دوم به معناى((تعليل))كه آن را جماعتى ثابت دانسته اند از جمله اخفش و كسائى . سوم :((استفهام))ابوالبقاء در كليات گفته است : در قرآن مجيد تمام((لعل ها))به معناى تعليل است ، مگر آيه((((لعكم تخلدون))))كه به معناى تشبيه است . عين عبارت او چنين است :((((كل مافى القران من لعل فهى للتعليل الا لعلكم فهى للتشبيه)).))
ابن اثير در نهايه مى گويد:((((لعل كلمة رجاء وطمع و شك و قد جائت فى القرآن بمعنى كى ؛))يعنى آن كلمه اى است كه معناى اميد و طمع و شك مى دهد و در قرآن گاهى به معناى كى (تا) آمده است كه همان تعليل باشد)).
ابن هشام در((مغنى))مى گويد: معناى دوم((لعل))تعليل است عده اى آن را حتمى دانسته اند. از جمله اخفش و كسائى
امين الاسلام طبرسى - رحمة الله - نيز در ذيل آيه 21 از سوره بقره حسنى((((لعلكم تتقون))))را تعليل معنا كرده است بنابراين كلمه لعل در جاهايى كه راجع ب خداوند است به معناى((تعليل))مى باشد و معناى((شايد))نسبت به خداوند صحيح نيست و در جاهايى كه راجع به انسان است به معناى((ترجى))و شايد مى باشد.
مثلا انجا كه خداوند مى فرمايد:((((و اذ اتينا موسى الكتاب و الفرقان لعلكم تهتدون)) (1) ))معناى علت مى دهد؛ يعنى : تا شما هدايت شويد نه اينكه شايد شما هدايت شويد.
و آنجا كه گروهى از مردم از مردم((ايله))به امر معروف كنندگان گفتند:((((لم تعظون قوما الله مهلكهم))))آنها در جواب گفتند:((((معذرة الى ربكم و لعلهم يتقون)) (2) ))يعنى :((با امر به معروف ، نزد خداوند عذز مى آوريم و شايد آنها از اين كناه پرهيز كنند)).
در قرآن مجيد اين لفظ به صورت :((((لعل لعلك ، لعلكم ، لعلنا، لعله ، لعلهم و لعلى))و مجموعا 129 بار آمده است . و هر جا كه درباره خداوند است به معناى تعليل و هر جا كه درباره بشر مى باشد به معناى رجاء و((شايد))است . چنانكه قبلا گفته شد.
-----------------------------------------
1- سوره بقره آيه 53
2- سوره اعراف آيه 164
---------------------------------------
حجت الاسلام و المسلمين حاج سيد على اكبر قرشى
