در قرآن مجيد آياتى وجود دارد كه فقط به نهرهاى دريايى كه در اقيانوسها و درياها روانند، قابل تطبيق هستند. و پس از دقت معلوم مى شود كه مراد خداوند همان نهرهاست ، اگر چه در موقع نزول قرآن ، مردم از آن بى خبر بوده اند؛ چون قرآن براى همه و براى هر عصرى نازل شده است . ما ابتدا توضيحى درباره نهرهاى دريايى مى دهيم و آنگاه به بررسى آيات مى پردازيم :
مخفى نماند كه : رودهاى عظيمى در سطح اقيانوسها و درياها روانند و جريان آنها آبهاى گرم خط استوا را به طرف قطبين و آبهاى سرد قطبى را به طرف خط استوا حركت مى دهد. و در اعتدال هواى هر دو طرف كاملا موثر مى باشند. علت توليد اين رودهاى دريايى اختلاف درجه مناطق استوا و قطبين است و عامل مهمى كه در حركت آبها تاءثير دارد وزش بادهاست بويژه بادهاى منظم((آليزه))كه در جريانهاى دريايى دخالت دارند. و چون رنگ ، غلظت ، املاح و حرارت رودهاى دريايى با آب اقيانوسها تفاوت دارد. حركت آنها در اقيانوس كاملا آشكار است .
مهمترين رودهاى گرمى كه در اقيانوس جارى مى باشند يكى((گلف استريم))است كه از خليج مكزيك واقع در غرب اقيانوس ‍ اطلس و جنوب كشورهاى آمريكا آغاز شده و از جنوب به طرف شمال شرقى ، جريان مى يابد.
سپس به سواحل غربى اروپا مى رسد و از كناز جزاير انگلستان و كشور((نروژ))مى گذارد.
پهناى آن ، حدود 145 كيلومتر و گودى آن در برخى نقاط بيش از هشتصد متر مى باشد. در هر دقيقه دو بليون تن آب ، در ساحل((فلوريدا))مى خزد.
و از مهمترين جريانهاى آب سرد، جريان آب سرد((گروئنلند))است كه از كنار جزيره((لابرادر))گذشته و به سواحل شرقى امريكا مى رود، به موجب حساب دانشمندان ، آبهاى اقيانوس ‍ منجمد شمالى مثل يك استخر شنا در هر 165 سال يك مرتبه عوض مى شود. و در اقيانوسهاى ديگر نيز وضع همين است . (1)
اكنون پس از روشن شدن اين مطلب مى گوييم : در قرآن مجيد در دو مورد، آياتى داريم كه بايد بگوييم : مراد از آنها همين نهرهاست كه از درياها روانند.
مورد اول : آيه 24 از سوره الرحمن است كه مى فرمايد:((((وله الحوار المنسات فى البحر كالا علام .))))
يعنى :((براى خداست جارى شوندگان كه در دريا به وجود آمده اند و مانند مرزها (معلوم و آشكار) هستند))
((منشات))يعنى به وجود آمده ها((فى البحر))ظرف((منشات))است ؛ يعنى آنها در دريا به وجود آمده اند.((اعلام))جمع علم است . و آن چنانكه راغب در مفردات مى گويد، به معناى شى ء است مثل علامت راه و علامت لشكر. كوه را بخاطر آن((علم))گويند كه علامت وجود خودش است .
در اقرب الموارد آمده است :((علم))به معناى شكاف لب بالا يا شكاف يك طرف آن ، مرز ميان زمينها و نشانه راه و كوه بلند است و گويند: شامل هر كوهى مى باشد. پس اعلام در آيه شريفه به معناى مرزهاست . و واقعا نهرهاى دريايى مانند مرزها در دريا كاملا نمايانند. اگر كسى جريان آن را در هواپيما نگاه كند، خواهد ديد كه رنگش مانند رنگ ساير آبها نيست . و خود آن و جريانش كاملا محسوس است .
مفسران قديم - رحمة الله عليهم - چون از اين جريان خبر نداشتند، لذا منشات را((مرتفعات))معنا كرده اند و آنها را به معناى كشتيها گرفته اند:((براى خداست جارى شوندگان كه در دريا مانند كوهها بالا رفته اند)).
اين معنا بسيار سخيف و غير قابل قبول است .((انشاء))به معناى به وجود آوردن است . چنانكه مى فرمايد:((((انشالكم السمع و الابصار؛)) (2) يعنى براى شما گوشها و چشمها آفريد و به وجود آورد))نه اينكه چشمها را بالا برد.
از سوى ديگر معناى اولى((علم))كوه نيست . وانگهى كشتيهاى آن روز تخته پاره هاى كوچكى بودند، نه به بزرگى كوهها باشند.
مورد دوم آيات 32 - 34 سوره شورى است كه مى فرمايد:((((و من اياته الجوار فى البحر كالا علام ان يشا يسكن الريح فيظلن رواكد على ظهره ان فى ذلك لايات لكل صبار شكور او يوبقهن بما كسبوا)) (3) ))
يعنى :((از جمله آيات خدا، جارى شونده ها در دريا مانند مرزهاست . اگر بخواهد باد را آرام مى كند، در نتيجه آنها در روى آب راكد و بى حركت مى مانند.
در اين امر آياتى براى هر شكيبا و شكرگزار است يا انها را به سبب اعمال مردم ، حبس و متوقف مى كند)).
در اينجا نيز مفسران آيه شريفه را به معناى((كشتيها))گرفته اند و فرموده اند: كشتيهايى كه مانند كوههاى برافراشته در دريا روانند. و اگر باد نباشد، آنها در روى آب بى حركت مى مانند.
اولا: كشتيهاى آن روز، مانند كوهها نبودند بلكه قايقهاى كوچكى بودند. ثانيا: هميشه با باد حركت نمى كردند تا در صورت نبودن باد روى دريا بمانند، بلكه باد موافق به آنها كمك مى كرد و گرنه با پارو و حركت مى كردند.
پس مراد از اين آيات نيز همان نهرهاى دريايى است عامل مهم جريانهاى دريايى - چنانكه گفته شد - بادهاى منظم آليزه و كنتر آليزه (مخالف آليزه ) است كه به طور مداوم از قطبين به استوا و بالعكس مى وزند. و اگر اين بادها نباشند به طور يقين ، نهرهاى دريايى روى آب متوقف مى شوند. (4)
((((ان فى ذلك لايات ...))))نشان مى دهد كه براى فهميدن آن ، صبر و استقامت لازم است . از آيه شريفه معلوم مى شود كه اگر خداوند بادها را يكدفعه ساكن كند، نهرهاى دريايى مفقود مى شوند. و يكدفعه در اثر اعمل قبيح مردم ، آنها را ساكن مى كند و در نتيجه نهرها از بين مى روند.
-----------------------------------------
1-  كتاب دريا يار عجائب ، فصل رودهاى عظيم درياء ساير كتابهاى جغرافيا.
2-  سوره مؤ منون آيه 78
3-  سوره شورى آيه 32 34-
4-  دريا دريا عجائب ، ص 45 - 53
---------------------------------------
حجت الاسلام و المسلمين حاج سيد على اكبر قرشى