اشاره:
بي شك در جهان اسلام به خصوص درتاريخ تشيع، يكي از پديده هاي مهم وبزرگي كه نمي توان براي آن نظيري يافت، پديده"حوزه علميه قم" است كه تاكنون منشأ آثار و بركات عظيم و بسياري شده، و موجب تحولات علمي، فرهنگي و سياسي ريشه دار و فراگيري گشته است، ازاين رو شايسته است كه همواره مورد توجه قرار گيرد و مسلمانان جهان، با اين حوزه عظيم و آثار آن آشنا باشند.
در اين فرصت براي آشنايي گذرا با حوزه علميه قم، بر آن شديم كه در اين راستا به ذكر و تحرير"سه موضوع مهم زير" بپردازيم، تا رهگشاي سازنده براي شناخت اين منبع عظيم و فرهنگ ساز تشيع راستين، و اسلام ناب باشد:
1ـ دور نمايي از پيشينه تاريخي حوزه علميه قم، از عصر امام صادق(عليه السلام) تاكنون.
2ـ نظري به آثار درخشان حوزه و فرزنگان برخاسته از آن.
3ـ نگاهي بر تحولات برجسته فرهنگي، اجتماعي و سياسي حوزه. هر يك از موضوعات فوق، در اينجا به طور اختصاص و فشرده، مورد بررسي قرار گرفته است، به اميد آنكه در فرصت ديگر، در اين راستا به طور مشروح سخن به ميان آيد.
1ـ دور نمايي از پيشينه تاريخي حوزه علميه قم
مطابق متون و شواهد تاريخي، چنان كه گفتيم، مردم قم مقارن ظهور اسلام پيرو آيين زرتشت بوده اند.
سرزمين قم در سال 23 هـ . ق در آخرين سال زندگي عمر، خليفه دوم، به دست مسلمانان فتح شد.
بلاذري و اعثم كوفي و حسن بن محمد بن حسن قمي مؤلف تاريخ قديم قم(1) تصريح كرده اند كه شهر قم در سال 23 هجري به دست مسلمانان به سرداري ابوموسي اشعري، فتح شد.(2)
تعبير بلاذري اين است:"و صحيح ترين اخبار اين است كه قم و كاشان به دست ابوموسي اشعري فتح شد".(3)
در مورد آغاز تشيع مردم قم، گرچه نويسندگان به پيروي از نويسنده تاريخ قديم قم، و به پيروي از ياقوت حُمُوي نويسنده معجم البلدان، آغاز تشيع مردم قم را به تاريخ پس از ورود"اشعري ها" به قم(در حدود سال 83 هـ . ق) دانسته اند، ولي متون و قراين تاريخي نشان مي دهد كه قم قبل از ورود"اشعري ها" مركز رفت و آمد و جنب و جوش شيعيان وتابعان و قاريان و مفسران قرآن، و پارسايان معروف تشيع مانند"سعيد بن جبير" و"كميل بن زياد" بوده است(چنان كه خاطر نشان مي شود) و مردم قم دوستدار خاندان نبوت بوده اند.
بر همين اساس، كساني كه در برابر حاكمان جبار اموي، پرچم مخالفت برمي افرشتند به قم و كاشان آمده و از مردم قم و كاشان استمداد مي كردند، از جمله در سال 77 هجري"مطرف به مغيره بن شعبه"، در راه مبارزه با حجاج بن يوسف ثَقَفي استاندار خون آشام عراق منصوب از جانب عبدالملك(پنجمين خليفه اموي)، به قم وكاشان براي استمداد از مردم آمد، و مردم قم به گرد او اجتماع كردند.(4)
نيز از متون تاريخ فهميده مي شود كه هنگام قيام مختار(در سال هاي 66 و 67 هـ .ق) جمعي از شيعيان بني اسد از كوفه به قم آمدند، و در قريه جمكران سكونت نمودند، و سرزمين قم و اطراف آن، پناهگاه خوبي براي آنها بود.(5)
و نيز در حدود سال 83 هجري،"عبدالرحمن بن محمد بن اشعث بن قيس" حاكم سيستان با اينكه از جانب حجاج، نصب شده بود، بر ضد او شورش كرد، ولي شورش او با شكست روبرو شد، در اين هنگام"هفده نفر" از علماي تابعين و شيعيان برجسته و پارسا، كه از جمله آنها كميل بن زياد و سعيد بن جبير بودند، به سوي قم روانه شدند، و در جمكران نزد بني اسد، سكونت نمودند.(6)
---------------------------------------------------
(1) ـ اين كتاب در سال 378 هجري قمري، به زبان عربي نوشته شده، و سپس در اوايل قرن نهم هجري به فارسي ترجمه شده است، متأسفانه متن عربي آن در دست نيست، و از ترجمة آن بيش از يك چهارم برجا نمانده است.
(2) ـ فتوح البلدان بلاذري، ص 384 و 385. تاريخ قديم قم، ص 25 و 26. معجم البلدان، ج 4،‌ص 397.
(3) ـ فتوح البلدان، ص 384.
(4) ـ كامل ابن اثير، ج 4،‌ص 435. تاريخ طبري، حلقه دوم، ص 992. تاريخ مذهبي قم، ص 40.
(5) ـ تاريخ قديم قم، ص 38.
(6) ـ تاريخ كامل ابن اثير، ج 4، ص 82.
------------------------------------
محمد محمدي اشتهاردي

نوشتن دیدگاه