از نظر تعليمات اسلامي ، هر گناه اثري تاريک کننده و کدورت آور بر دل آدمي باقي مي گذارد و در نتيجه ميل و رغبت به کارهاي نيک و خدائي کاهش مي گيرد و رغبت به گناهان ديگر افزايش مي يابد . متقابلا عبادت و بندگي و در ياد خدا بودن وجدان مذهبي انسان را پرورش مي دهد ، ميل و رغبت به کار نيک را افزون مي کند و از ميل و رغبت به شر و فساد و گناه مي کاهد . يعني تيرگيهاي ناشي از گناهان را زايل مي گرداند و ميل به خير و نيکي را جايگزين آن مي سازد . خداوند در قرآن مي فرمايد:«وَ أَقِمِ الصلَوةَ طرَفىِ النهَارِ وَ زُلَفاً مِّنَ الَّيْلِ إِنَّ الحَْسنَتِ يُذْهِبنَ السيِّئَاتِ ذَلِك ذِكْرَى لِلذَّكِرِينَ(هود،114): نماز را در دو طرف روز و اوائل شب برپا دار ، چرا كه حسنات ، سيئات ( و آثار آنها را ) بر طرف مى سازند ، اين تذكرى است براى آنها كه اهل تذكرند .
در اين آيه ، انگشت روى يک دستور از مهمترين دستورات اسلامى كه در واقع روح ايمان و پايه اسلام است گذارده شده : نخست فرمان به اقامه نماز داده مى گويد : نماز را در دو طرف روز ، و در اوائل شب بر پا دار. سپس براى اهميت نماز روزانه خصوصا و همه عبادات و طاعات و حسنات عموما چنين ميگويد : حسنات ، سيئات را از ميان مى برند و اين تذكر و يادآورى است براى آنها كه توجه دارند. آيه فوق همانند قسمتى ديگر از آيات قرآن تاثير اعمال نيك را در از ميان بردن آثار سوء اعمال بد بيان مى كند ، در سوره نساء آيه 31 آمده: «ان تجتنبوا كبائر ما تنهون عنه نكفر عنكم سيئاتكم»: اگر از گناهان بزرگ دورى كنيد گناهان كوچك شما را مى پوشانيم . و در آيه ( 7 عنكبوت ) ذکر شده:« و الذين آمنوا و عملوا الصالحات لنكفرن عنهم سيئاتهم »: كسانى كه ايمان آوردند و عمل صالح انجام دارند گناهان آنان را مى پوشانيم . و به اين ترتيب اثر خنثى كننده گناه را در طاعات و اعمال نيك تثبيت مى كند . از نظر روانى نيز شك نيست كه هر گناه و عمل زشتى ، يك نوع تاريكى در روح و روان انسان ايجاد مى كند كه اگر ادامه يابد اثرات آنها متراكم شده ، به صورت وحشتناكى انسان را مسخ مى كند . ولى كار نيك كه از انگيزه الهى سر چشمه گرفته به روح آدمى لطافتى مى بخشد كه آثار گناه را مى تواند از آن بشويد و آن تيرگيها را به روشنائى مبدل سازد . اما از آنجا كه جمله ( ان الحسنات يذهبن السيئات ) بلا فاصله بعد از دستور نماز ذكر شده يكى از مصداقهاى روشن آن ، نمازهاى روزانه است و اگر مى بينيم در روايات تنها تفسير به نمازهاى روزانه شده دليل بر انحصار نيست ، بلكه همان گونه كه بارها گفته ايم بيان يك مصداق روشن قطعى است .
در روايات متعددى كه ذيل آيه فوق از پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم) و ائمه معصومين (عليهم السلام) نقل شده تعبيراتى ديده مى شود كه از اهميت فوق العاده نماز در مكتب اسلام پرده بر مى دارد . ابو عثمان مى گويد : من با سلمان فارسى زير درختى نشسته بودم ، او شاخه خشكى را گرفت و تكان داد تا تمام برگهايش فرو رفت ، سپس رو به من كرد و گفت سئوال نكردى چرا اين كار را كردم . گفتم : بگو ببينم منظورت چه بود ؟ گفت : اين همان كارى بود كه پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم) انجام داد هنگامى كه خدمتش زير درختى نشسته بودم ، سپس پيامبر اين سؤال را از من كرد و گفت سلمان نمى پرسى چرا چنين كردم ؟ من عرض كردم بفرمائيد چرا ؟ فرمود : «ان المسلم اذا توضا فاحسن الوضوء ثم صلى الصلوات الخمس تحاتت خطاياه كما تحات هذا الورق ثم قرء هذه الاية و اقم الصلوة ... »: هنگامى كه مسلمان وضو بگيرد و خوب وضو بگيرد ، سپس نمازهاى پنجگانه را بجا آورد ، گناهان او فرو مى ريزد ، همان گونه كه برگهاى اين شاخه فرو ريخت ، سپس همين آيه ( اقم الصلوة ... ) را تلاوت فرمود .
در حديث ديگرى از يكى از ياران پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم) به نام ابى امامه آمده كه مى گويد : روزى در مسجد خدمت پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم) نشسته بوديم كه مردى آمد و عرض كرد يا رسول الله من گناهى كرده ام كه حد بر آن لازم مى شود ، آن حد را بر من اجرا فرما ، فرمود : آيا نماز با ما خواندى ؟ عرض كرد آرى ، اى رسولخدا ، فرمود : خداوند گناه تو - يا حد تو - را بخشيد . و نيز از على (عليه السلام) نقل شده كه مى فرمايد : با رسول خدا در مسجد در انتظار نماز بوديم كه مردى برخاست و عرض كرد : اى رسول خدا من گناهى كرده ام پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم) روى از او برگرداند ، هنگامى كه نماز تمام شد همان مرد برخاست و سخن اول را تكرار كرد ، پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم) فرمود : آيا با ما اين نماز را انجام ندادى ؟ و براى آن بخوبى وضو نگرفتى ؟ عرض كرد : آرى ، فرمود اين كفاره گناه تو است ! .
و نيز از على (عليه السلام) از پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم) نقل شده كه فرمود :« انما منزلة الصلوات الخمس لامتى كنهر جار على باب احدكم فما يظن احدكم لو كان فى جسده درن ثم اغتسل فى ذلك النهر خمس مرات كان يبقى فى جسده درن فكذلك و الله الصلوات الخمس لامتى» : نمازهاى پنجگانه براى امت من همچون يك نهر آب جارى است كه بر در خانه يكى از شما باشد ، آيا گمان مى كنيد اگر كثافتى در تن او باشد و سپس پنج بار در روز در آن نهر غسل كند آيا چيزى از آن بر جسد او خواهد ماند ( مسلما نه ) همچنين است بخدا سوگند نمازهاى پنجگانه براى امت من . همچنين درنهج البلاغه خطبه اي موجود است که درباره نماز زکوة و اداء امانت بحث نموده و پس از توصيه و تاکيدهائي درباره نماز ، مي فرمايد : « و انها لتحت الذنوب حت الورق و تطلقها اطلاق الربق و شبهها رسول الله صلي الله عليه وآله وسلم بالحمه تکون علي باب الرجل فهو يغتسل منها في اليوم و الليله خمس مرات فما عسي ان يبقي عليه من الدرن ؟ » ( خطبه . 197) .
نماز گناهان را مانند برگ درخت مي ريزد و گردنها را از ريسمان گناه آزاد مي سازد ، پيامبر خدا نماز را به چشمه آب گرم که بر در خانه شخص باشد و روزي پنج نوبت خود را در آن شستشو دهد تشبيه فرمود ، آيا با چنين شستشوها چيزي از آلودگي بر بدن باقي مي ماند ؟ به هر حال جاى ترديد نيست كه هر گاه نماز با شرائطش انجام شود ، انسان را در عالمى از معنويت و روحانيت فرو مى برد كه پيوندهاى ايمانى او را با خدا چنان محكم مى سازد كه آلودگيها و آثار گناه را از دل و جان او شستشو مى دهد . نماز انسان را در برابر گناه بيمه مى كند ، و نيز نماز زنگار گناه را از آئينه دل مى زدايد . نماز جوانه هاى ملكات عالى انسانى را در اعماق جان بشر مى روياند ، نماز اراده را قوى و قلب را پاك و روح را تطهير مى كند ، و به اين ترتيب نماز در صورتى كه بصورت جسم بيروح نباشد مكتب عالى تربيت است .
خداوند در جاي ديگر مي فرمايد:«فخَلَف مِن بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضاعُوا الصلَوةَ وَ اتَّبَعُوا الشهَوَتِ فَسوْف يَلْقَوْنَ غَياًّ(مريم،59) إِلا مَن تَاب وَ ءَامَنَ وَ عَمِلَ صلِحاً فَأُولَئك يَدْخُلُونَ الجَْنَّةَ وَ لا يُظلَمُونَ شيْئاً(مريم ،60) :اما بعد از آنها فرزندان ناشايسته اى روى كار آمدند كه نماز را ضايع كردند و پيروى از شهوات نمودند و به زودى ( مجازات ) گمراهى خود را خواهند ديد .مگر آنها كه توبه كنند ، ايمان آورند ، و عمل صالح انجام دهند ، چنين كسانى داخل بهشت مى شوند و كمترين ستمى به آنها نخواهد شد . در اين آيه از گروهى كه از مكتب انسان ساز انبياء جدا شدند و پيروانى ناخلف از آب در آمدند سخن مى گويد و قسمتى از اعمال زشت آنها را بر مى شمرد و مى گويد : بعد از آنها فرزندان ناشايسته اى روى كار آمدند كه نماز را ضايع كردند ، و از شهوات پيروى نمودند كه به زودى مجازات گمراهى خود را خواهند ديد. خلف ( بر وزن برف ) به معنى فرزندان ناصالح و به اصطلاح ناخلف است در حالى كه خلف ( بر وزن صدف ) به معنى فرزند صالح است .اين جمله ممكن است اشاره به گروهى از بنى اسرائيل باشد كه در طريق گمراهى گام نهاده ، خدا را فراموش كردند ، پيروى از شهوات را بر ذكر خدا ترجيح دادند ، جهان را پر از فساد نمودند و سرانجام به نتيجه اعمال سوء خود در دنيا رسيدند و در آخرت نيز خواهند رسيد .
در اينكه منظور از اضاعه صلاة در اينجا ترك نماز است و يا تاخير از وقت آن ، و يا انجام دادن اعمالى كه نماز را در جامعه ضايع كند ؟ مفسران احتمالهاى مختلفى داده اند ، ولى معنى اخير ، صحيحتر به نظر مى رسد . نماز سدى است در ميان انسان و گناهان ، هنگامى كه اين سد شكسته شد ، غوطهور شدن در شهوات ، نتيجه قطعى آنست و به تعبير ديگر همانگونه كه پيامبران ، ارتقاء مقام خود را از ياد خدا شروع كردند و به هنگامى كه آيات خدا بر آنها خوانده مى شد به خاك مى افتادند و گريه مى كردند ، اين پيروان ناخلف سقوط و انحرافشان از فراموش كردن ياد خدا شروع شد .از آنجا كه برنامه قرآن در همه جا اين است كه راه بازگشت به سوى ايمان و حق را باز بگذارد در اينجا نيز بعد از ذكر سرنوشت نسلهاى ناخلف چنين مى گويد : مگر آنها كه توبه كنند و ايمان آورند و عمل صالح انجام دهند ، آنها داخل بهشت مى شوند و كمترين ظلمى به آنها نخواهد شد. بنا بر اين چنان نيست كه اگر كسى يكروز در شهوات غوطهور شود براى هميشه مهر ياس و نوميدى از رحمت خدا بر پيشانى او كوفته شود ، بلكه تا نفسى باقى است و انسان در قيد حيات دنيا است ، راه بازگشت و توبه باز است .
خداوند در جاي ديگر مي فرمايد:«وَ اَقِمِ الصَّلاةَ اِنَّ الصُّلاةَ تنهي عَنِ الفحشاءِ وَالمُنكَرِ وَ لَذِكرُاللهِ اَكْبَرُ واللهُ يَعلمُ ما تصنعُون.(عنكبوت/45 ) و نماز را برپا دار كه نماز انسان را از زشتي ها و منكرات باز مي دارد و ذكر خدا بزرگتر است و خدا به هر چه كنيد آگاه است. طبيعت نماز از آنجا كه انسان را به ياد نيرومندترين عامل بازدارنده يعني اعتقاد به مبدأ و معاد مي اندازد، داراي اثر بازدارندگي از فحشا و منكر است. نماز، كسي را كه به انواع وسايل هوسراني مجهز و پايه هاي حكومت غرايز طغيانگر در كانون وجودش مستحكم و پابرجاست و براي آنها مرزي نمي شناسد، كنتر ل مي كند. در هر روز پنج بار اداي نماز كردن، صبح بعد از برخاستن از خواب (كه انسان از همه چيز غافل است)، وسط روز (هنگامي كه غرق در زندگي مادي است)، در پايان روز و آغاز شب، مي تواند جامعه اي صالح ايجاد نمايد. نمازي كه براي انجام آن از ابتدا، انسان خود را از هرگونه آلودگي پاك كرده و حرام و غضب را از خود دور مي سازد و با حمد، تسبيح، تكبير و سلام بر بندگان صالح خدا، خدا، مقام اولياء، درجات مردان خدا، عذاب الهي، كيفر خطاكاران، حسابهاي دقيق و بي اشتباه روز رستاخيز را به ياد مي آورد و با قيام در مقابل خدا، او را از هر چيز برتر و بالاتر مي شمرد و با ياد نعمتهايش او را سپاس مي گويد و از او صراط مستقيم را مي طلبد، بدون شك انسان را متوجه جهان معنوي كرده و در درونش جنبشي به سوي حق و پاكي پيدا مي شود و او را از خودخواهي و دنياپرستي باز مي دارد و با تواضع در مقابل ذات لايزال الهي، عشق به جاه و مقام، كنار مي رود.
نمازگزار با توجه به معاني آياتي كه در نماز مي خواند، قهراً از مواعظش پند گرفته، به امر و فرمانش تن داده و خود را از گناهان باز مي دارد. مسلماً ذكري كه متضمن ياد خدا و خشوع در برابر او و تلاوت قرآن (كه بر وعده ثواب، عذاب و هدايت مشتمل است) مي باشد با گناهان سازش ندارد. البته ميزان اثر نماز به درجه خلوص نمازگزار بستگي دارد و اين كه چه مقدار موانع را از بين برده باشد. بديهي است هر چه موانع بر سر راه ارتباط انسان با خدا كمتر باشد، اثر آن بيشتر و بر عكس هر چه موانع بيشتر باشد، اثر نماز كمتر است. چرا كه بازدارندگي از گناه، اثر طبيعي نماز است. خداوند مي فرمايد:«ِانَّ الاِنسانَ خلِقَ هَلوعاً. اِذا مَسَّهُ الشرُّ جَزُوعاً. وَ اِذا مَسهُ الخَيْرٌ مَنوعاً. اِلاّ المُصَلينَ. الَّذينَ هُمْ عَلي صَلاتِهِمْ دائِمُون» (معارج/ 19 تا 23) : انسان، حريص و كم طاقت آفريده شده - هنگامي كه بدي به او رسد بي تابي مي كند. و هنگامي كه خوبي به او رسد مانع ديگران مي شود. مگر نماز گزاران. آنها كه نماز را مرتباً به جا مي آورند. انسان، حريص و كم طاقت و خودخواه است. در بديها بي تابي مي كند و خوبيها را منحصراً براي خود مي خواهد؛ مگر نمازگزاران كه نمازشان و ارتباطشان با خالق يكتا، آنها را از هر فحشاء و منكري باز مي دارد: وَالَّذينَ هُمْ عَلي صَلاتِهِمْ يُحافِظونَ (معارج / 34) و آنها كه بر نماز مواظبت دارند. نمازگزاراني كه نماز را با حفظ ظاهر آن (آداب، شرايط، اركان و خصوصيات آن) و حفظ روح آن (حضور قلب) به طور دائم مي خوانند.
در حديثى از پيامبر گرامى اسلام (صلى الله عليه و آله و سلم) چنين آمده كه فرمود : «من لم تنهه صلاته عن الفحشاء و المنكر لم يزدد من الله الا بعدا »: كسى كه نمازش او را از فحشاء و منكر باز ندارد هيچ بهره اى از نماز جز دورى از خدا حاصل نكرده است ! . در حديث ديگرى از همان حضرت چنين آمده :« لا صلوة لمن لم يطع الصلوة ، و طاعة الصلوة ان ينتهى عن الفحشاء و المنكر» : كسى كه اطاعت فرمان نماز نكند نمازش نماز نيست ، و اطاعت نماز آن است كه نهى آن را از فحشاء و منكر به كار بندد .امام صادق (عليه السلام) مى فرمايد : «من احب ان يعلم اقبلت صلوته ام لم تقبل ؟ فلينظر : هل منعت صلوته عن الفحشاء و المنكر ؟ فبقدر ما منعته قبلت منه ! »: كسى كه دوست دارد ببيند آيا نمازش مقبول درگاه الهى شده يا نه ؟ بايد ببيند آيا اين نماز او را از زشتيها و منكرات باز داشته يا نه ؟ به همان مقدار كه بازداشته نمازش قبول است !

نوشتن دیدگاه