ميلاد فرخنده‏
به نظر مى‏رسد كه روستاى ابواء، واقع در راه مكّه و مدينه، بيش ازساير جاها، قافله‏هاى حجّاج اهل بيت را به سوى خود جلب مى‏كرد، زيرا آرامگاه مادر پيامبر، آمنه دختر وهب، در آنجا قرار داشته است.
در راه بازگشت از حج بيت اللَّه الحرام (1). قافله امام ابو عبداللَّه‏الصادق‏عليه السلام در اين روستا توقف كرد. آن روز بنابر مشهورترين روايات‏7 صفر سال 128 ه. ق بود كه امام براى ميهمانانش سفره غذا گسترده بودكه پيكى از جانب زنانش به سوى او آمد تا مژده ولادت خجسته فرزندش‏را به وى برساند.
در روايتى كه از منهال قصّاب نقل كرده‏اند، آمده است:
"به قصد مدينه از مكّه بيرون شدم و همين كه به ابواء رسيدم، شنيدم‏كه امام صادق‏عليه السلام صاحب فرزند شده است. من زودتر از آن‏حضرت به‏مدينه وارد شدم و ايشان يك روز پس از من به مدينه رسيد. ايشان )به‏خاطر ولادت نوزاد ( سه روز به مردم طعام داد و من نيز يكى از كسانى‏بودم كه بر سفره طعام امام حاضر مى‏شدم و چنان غذا مى‏خوردم كه تاروز بعد نيازى به غذا نداشتم و روز بعد باز بر سفره او حاضر مى‏شدم. من‏سه روز از طعام آن‏حضرت خوردم و تا فردا هيچ غذايى نمى‏خوردم".
در حديثى از ابو بصير آمده است:
"در سالى كه فرزند ابو عبداللَّه‏عليه السلام، امام موسى، زاده شد من باآن‏حضرت همراه بودم. در ابواء فرود آمديم. ابو عبداللَّه براى ماواصحابش سفره غذا گسترد، بسيار بود و نيكو. در همان حال كه مامشغول خوردن بوديم پيك "حميده" نزد آن‏حضرت آمد و گفت: حميده‏مى‏گويد: اثر وضع حمل در من ظاهر شده است و خود مرا فرمودى كه ازاين امر آگاهت كنم كه اين فرزند همچون فرزندان ديگر نيست.
پس ابو عبداللَّه‏عليه السلام شادمان و خوشحال برخاست و ديرى نپاييد كه به‏نزد ما برگشت در حالى كه آستينهاى خود را بالا زده بود و لبخندى بر لب‏داشت.
ما گفتيم: خداوند همواره لبت را خندان و ديده‏ات را روشن گرداند!حال حميده چگونه شد؟ فرمود: خداوند پسرى به من بخشيد كه بهترين‏مخلوق اوست و حميده در باره او خبرى به من داد كه من از وى بدان‏داناتر بودم. گفتم: فدايت شوم، حميده در باره او به شما چه خبرى داد؟فرمود: حميده خبر داد كه چون نوزاد به دنيا آمد دستانش را بر زمين نهادو سرش را رو به آسمان گرفت. من نيز بدو گفتم كه‏اين علامت رسول خداو علامت امامت است.
سپس پرسيدم: فدايت شوم، چگونه اين علامت امام است؟
فرمود: شبى كه نطفه جدّم در آن بسته شد، كسى پيش جدّ پدرم‏خوابيده بود آمد و كاسه‏اى براى او آورد. در آن كاسه شربتى روان تر ازآب، سپيدتر از شير، نرم تر از شيره و شيرين‏تر از شهد و سردتر از يخ‏بود. پس آن را به وى نوشانيد و بدو گفت كه آميزش كند. او نيز شادمان وخوشحال برخاست‏، و آميزش كرد و نطفه جدّم بسته شد.
و در شبى كه نطفه پدرم در آن به هم رسيد، كسى نزد جدّم در آمد و اورا نوشانيد همچنان كه جدّ پدرم را نوشانيده بود و سپس وى را دستورآميزش داد و او خوشحال و شادمان برخاست و نطفه پدرم بسته شد.
شبى كه نطفه من در آن به وجود آمد، كسى نزد پدرم در آمد و او رانوشانيد وبدو دستور آميزش داد چنان كه به ديگران دستور داده بود. پدرم خوشحال وشادمان برخاست و نطفه من در آن شب بسته شد.
شبى كه نطفه اين پسرم (امام موسى‏عليه السلام) پديد آمد كسى نزد من بيامدهمچنان كه نزد جدّ پدرم و جدّ خودم در آمده بود و مرا نوشانيد چنان كه‏آنان را نوشانيده بود. من خوشحال و شادمان با آگاهى از آنچه خداوند به‏من ارزانى فرموده بود، برخاستم و نطفه اين نوزاد بسته شد. پس بدوتمسّك كنيد كه به خدا او پس از من صاحب الأمر شماست".(2)
همين كه امام به مدينه بازگشت، سه روز به مردم طعام داد و مردم‏خبر ولادت اين نوزاد فرخنده را به يكديگر نويد دادند.
پدر و مادر امام كاظم‏
پدرش: پيشواى هدايت، ابو عبداللَّه جعفر بن محمّدعليه السلام ملقب به‏صادق بود.
مادرش: حميده بربريه كه شايد از مردم اندلس و يا از مردم مغرب‏بوده است. لقب اين زن بزرگوار "حميده مصفّاة" بود.
حميده يكى از زنان با فضيلت به شمار مى‏آمد، زيرا به كار مهّم نشررسالت همّت مى‏گماشت و در اين راه برخى از احاديث همسر بزرگوارش‏را نيز روايت مى‏كرد.
از ابن سنان از سابق بن وليد از معلّى بن خنيس روايت شده است كه‏ابوعبداللَّه‏عليه السلام فرمود:
"حميده مثل شمش طلا از هر آلودگى و چركى پيراسته است. فرشتگان پيوسته او را پاسبانى مى‏كردند تا به من رسيد و اين كرامتى ازخداوند بود در حق من و حجّت پس از من".(3)
فضائل و خصوصيّات امام
‏ ويژگيهاى شخصى امام كاظم‏عليه السلام از اين نقش مهم و مسؤليت بزرگى كه‏او مى‏بايست آن را به انجام مى‏رساند، پرده بر مى‏دارد. اين هاشمى‏بزرگوار، سيماى درخشان، قامتى به هنجار داشت و سبزه بود. و ريشى‏سياه و انبوه داشت كه وى را دلپسند و با شكوه جلوه مى‏داد. القاب‏آن‏حضرت از خصوصيّات مكتبى كه در وى تجلى كرده بود، پرده‏برمى‏داشت. او را كاظم، صابر، صالح و امين لقب داده بودند. سر انجام‏آنكه زندگى او عملاً از تجليات اين صفات پر فضيلت آكنده بود.
آن‏حضرت 20 سال از عمر شريف خويش را تحت رعايت و سر پرستى‏پدر بزرگوارش، امام صادق‏عليه السلام، سپرى كرده آن‏حضرت همواره به فضايل‏فرزندش اشاره مى‏نمود و به دوستان و ياران مخصوصش مى‏گفت كه اوسرور فرزندان من است و پس از من امامت را عهده دار خواهد بود.
امامت مى‏بايست بانص صريح باشد. نصوص متواترى در باره ائمه‏دوازده‏گانه، از رسول اكرم‏صلى الله عليه وآله نقل شده است. همچنين هر يك ازامامان به جانشين پس از خود وصيت مى‏كردند. از اين رو دوستداران‏وهواخواهان اهل بيت‏عليهم السلام بسيار مايل بودند كه امام خود را بشناسندودر اين باره سلف از خلف پرسش مى‏كرد.
عبد الرحمن بن حجّاج گويد:
"بر جعفر بن محمّد در خانه‏اش، در فلان اتاق، وارد شدم. او برسجاده خود نشسته بود و دعا مى‏كرد و موسى بن جعفر هم در طرف راست‏وى نشسته بود و با گفتن "آمين" دعاهاى آن‏حضرت را پاسخ مى‏داد. پس‏عرض كردم: خداوند مرا فداى تو گرداند! شما از محبّت و خدمت من‏نسبت به خودتان آگاهيد، پس بفرماييد كه پس از شما چه كسى امامت راعهده دار خواهد شد؟ آن‏حضرت پاسخ داد: اى عبد الرحمن! موسى زره راپوشيد و بر قامت او راست آمد، به او عرض كردم كه پس از اين به چيزى‏نياز ندارم".(4)
امام صادق‏عليه السلام هميشه ساير فرزندان خود را به امام موسى، سفارش‏مى‏كرد، عبداللَّه بن جعفر از امام موسى بزرگ تر بود و امام صادق رامى‏بينيم كه با وى به گفتگو مى‏پردازد و از او مى‏پرسد: چه چيز تو را مانع‏مى‏شود كه همچون برادرت شوى؟ به خدا سوگند كه من نور را درچهره‏اش مى بينم. عبداللَّه پرسيد: چگونه؟ آيا مگر پدر من و پدر اوواصل من و اصل او يكى نبوده است؟
امام صادق پاسخ داد: "او از نفس من است و تو فرزند منى".(5)
زندگى امام موسى كاظم از همان اوان كودكى با زندگى ديگران تفاوت‏داشت و همين نشانه مقام بزرگ اوست. در حديثى از صفوان جمال، يكى از خواصّ شيعه، نقل شده است كه گفت: از امام جعفر صادق‏عليه السلام درباره صاحب اين امر (امامت) پرسيدم. فرمود: صاحب اين امر كسى كه‏لهو و لعب نمى‏كند. در اين حال ابوالحسن (امام موسى كاظم) كه كوچك‏بود به همراه يك برّه و يك بز كه هنوز يك سالش تمام نشده بود، واردشد. ابوالحسن به برّه مى‏گفت: براى پروردگارت سجده كن. پس امام‏صادق او را در آغوش گرفت و فرمود: پدر ومادرم فداى كسى كه لهوولعب نمى‏كند".(6)
امام موسى بن جعفرعليهما السلام، با اين صفات ممتاز خويش و همچنين به‏دليل سفارشهايى كه پدر بزرگوارش در حق او كرده بود، در ميان برادران‏خود اين چنين محبوب رشد و پرورش يافت.
در حديثى از محمّد بن وليد آمده است كه گفت:
از على بن جعفر بن محمّد شنيدم كه مى‏گفت: از جعفر بن محمّد عليهما السلام‏شنيدم كه به گروهى از خواص وياران خويش مى‏فرمود:
شما را درباره پسرم، موسى، به خير و نيكى سفارش مى‏كنم كه اوبرترين فرزندانم و جانشين و قائم مقام من است و پس از من حجّت خداى‏عزّ و جل بر تمام خلق است.
على بن جعفر بسيار هواخواه برادرش امام موسى كاظم‏عليه السلام بودومى‏كوشيد آداب و شرايع دينى را از آن‏حضرت فرا بگيرد. پرسشهاى وى‏از امام موسى وپاسخهايى كه به طور شفاهى از آن‏حضرت شنيده، بسيارمشهور و معروف است و در باره اين موضوع روايات و اخبار بى شمارى‏نيز نقل شده است.(7)
از آن جا كه در روزگار امام صادق تا حدودى فضاى باز فرهنگى ايجادشده ومعارف اهل بيت‏عليهم السلام گسترش يافته بود بيشتر مردم در آن دوره به‏سوى مذهب اهل بيت گرائيده بودند تا به مذاهب ديگر، آينده اين مذهب‏بيشتر نگران كننده جلوه مى‏كرد، زيرا ممكن بود برخى از سران ورهبران، براى رسيدن به منصب رياست و رهبرى در شيعه، به طمع مى‏افتادندوچه بسا برخى از فرزندان و نوادگان امام صادق را نيز با خود همگام‏وهمصدا مى‏كردند. از همين روست كه امام ششم همواره و به شّدت برجانشينى امام موسى پس از خودش تأكيد مى‏كرد.
اينچنين بود كه برخى منحرف شدند و پنداشتند كه پس از امام صادق، پسر بزرگ آن‏حضرت، يعنى اسماعيل امام است و ادعا كردند كه اسماعيل‏در زمان پدرش از دنيا نرفته بلكه از انظار مخفى شده است!
فرقه قدرتمند اسماعيليه كه پس از نهضت پيامبرصلى الله عليه وآله بزرگ‏ترين‏جنبش انقلابى را پايه گذارى كردند و دولتى بزرگ و نيرومند در شمال‏آفريقا تأسيس كردند، زاده همين عقيده اشتباه بودند!
بدين دليل بود كه امام صادق‏عليه السلام پيروان بزرگ و برجسته‏اش را بروفات فرزندش گواه گرفت و بديشان خاطر نشان ساخت كه جانشين به‏حق او همان امام موسى كاظم است.
از زرارة بن اعين نقل شده است كه گفت:
نزد ابو عبداللَّه‏عليه السلام رفتم. سرور فرزندانش موسى در سمت راست‏آن‏حضرت نشسته بود و رو به روى او تابوتى پوشيده بود. آن‏حضرت به‏من فرمود: داوود الرقّى و حمران و ابو بصير را نزد من حاضر كن. مفضل‏بن عمر نيز بر آن‏حضرت وارد شد. من بيرون آمدم وكسانى را كه امام‏دستور احضارشان را داده بود، حاضر كردم. يارانش يكى پس از ديگرى‏وارد مى‏شدند تا آنكه جمعاً سى نفر شديم.
چون، همه گرد آمدند، امام‏صادق فرمود: داوود! پرده‏از چهره اسماعيل‏برگير. داوود پرده از سيماى اسماعيل بر گرفت. آنگاه آن‏حضرت پرسيدداوود! آيا او زنده است يا مرده؟ داوود پاسخ داد: سرورم او مرده است. بدين ترتيب امام پيكر مرده فرزندش را به يكايك يارانش نشان داد تااينكه به آخرين نفر در مجلس رسيد. همه حاضران نيز اعتراف مى‏كردندومى‏گفتند: سرورم او مرده است. پس امام صادق فرمود: خدايا تو خودگواه باش. سپس دستور داد اسماعيل را غسل دهند و اورا حنوط وكفن كنند.
چون كار غسل و حنوط و كفن اسماعيل پايان پذيرفت امام صادق‏عليه السلام‏رو به مفضل كرد و فرمود: مفضل! چهره او را بنمايان. مفضل چنين‏كرد. امام از او پرسيد: آيا زنده است يا مرده؟ پاسخ داد: مرده. امام‏صادق فرمود: خداوندا بر ايشان شاهد باش. سپس اسماعيل را به طرف‏قبرش بردند و چون او را در قبر نهادند، امام فرمود: مفضل چهره او رابنمايان و از جمعى كه حاضر بودند، پرسيد: آيا زنده است يا مرده؟ همه‏پاسخ داديم: مرده است. پس آن‏حضرت فرمود: خدايا شاهد باش و شاهدباشند كه بزودى باطل گرايان به گمان و ترديد خواهند افتاد.(يُرِيدُونَ‏لِيُطْفِئُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ) سپس به امام موسى‏عليه السلام اشاره كرد و ادامه داد، (وَاللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ).
سپس به روى او خاك ريختند. امام صادق‏عليه السلام دو باره از ما پرسيد:
اين ميّت كفن شده حنوط شده مدفون در اين قبر كيست؟ گفتيم:اسماعيل. فرمود: خداوندا شاهد باش. آنگاه دست فرزندش موسى راگرفت و فرمود: او حق است و حق با او و از اوست تا آنكه خداوند زمين‏و هر كس را كه در آن است، وارث شود.(8)
----------------------------------------------
1-بحار الانوار، ج‏48، ص‏4. المحاسن، ج‏2، ص‏418.
2-بحارالانوار، ج‏48، ص‏2.
3-بحارالانوار، ج‏48، ص‏6 به نقل از كافى، ج‏1، ص‏477.
4-و 2 - بحارالانوار، ج‏48، ص‏181.
5-
6-بحارالانوار، ج‏48، ص‏25.
7-1- بحارالانوار، ج‏48، ص‏25.
8-بحارالانوار، ج‏48، ص‏21.
---------------------------------------
آية الله سيد محمد تقى مدرسى
مترجم: محمد صادق شريعت

نوشتن دیدگاه