جهاد فكري » همچون « جهاد عملي » داراي اهميت خاص و نقش محوري و بنيادين مي باشد و همان گونه كه مبارزه فيزيكي در جبهه حق و باطل و براي صيانت از دين و ملت و كشور و حفاظت از استقلال و تماميت ارضي و تداوم حيات عزتمند و بالنده لازم و واجب است مبارزه فكري در صحنه هاي زندگي اجتماعي و فرهنگي و سياسي به منظور مرزباني از دين و نگاهباني از هويت اسلامي و استمرار حضور و نقش آفريني فرهنگ و معارف اسلامي ضروري و حياتي مي باشد.
بديهي است نمي توان اين دو نوع جهاد و تلاش را از هم منفك و جدا نمود و براي هر كدام از آنها درجه و رتبه اي متفاوت و متغاير باديگري قائل شد كه اين دو مكمل هم و داراي رابطه متقابل و همگون مي باشند و در هم تاثير مي نهند و از موجوديت يكديگر حفاظت مي كنند. يعني تحقق جهاد فكري زمينه ساز تحقق جهاد عملي مي باشد و در نقطه مقابل محقق گشتن جهاد عملي موجب مهيا و مساعد شدن بسترهاي ظهور و بروز جهاد فكري مي گردد. به ديگر سخن اگر فرهنگ و انديشه و معارف و تعاليم اسلام با مجاهدت هاي متفكران و عالمان آگاه و نهادهاي متولي نشر و تبليغ گسترش و ترويج نگردد اصل و ارزش والاي جهاد با كفر و شرك و نفاق جايگاه و نقش و اهميت خود را نمايان نمي سازد و موجب پرورش نيروهاي مبارز و حماسه ساز براي دفاع از دين و ملت و سرزمين نمي گردد. همچنين چنانچه جهاد با دشمنان در جبهه هاي جنگ به ظهور و عينيت نرسد و تهاجم و تعدي جبهه باطل نفي نگردد و امنيت مرزها و جامعه و كشور در سطح كلان تامين نشود زمينه ها و شرايط براي تبليغ و ترويج فرهنگ و تعاليم اسلامي با جهاد فكري انديشمندان و عالمان متعهد و نهادهاي فرهنگي و موسسات پژوهشي مساعد نمي گردد.در متن آموزه هاي مقدس ديني با تعابير و روش ها و تمثيل هاي گوناگون سعي شده تا جايگاه و نقش محوري جهاد فكري و فرهنگي نمايانده شود تا جامعه اسلامي به ارزش و منزلت آن واقف گردد و براي تحقق آن تلاش نمايد.
رهنمود ذيل از حضرت امام حسين (ع ) يكي از روش هاي مزبور براي مشخص كردن نقش محوري جهاد و تلاش فكري و فرهنگي مي باشد. امام (ع ) در قالب آموزه هاي زيبا و راهگشا چنين مي فرمايند :
« كدام يك از اين دو عمل براي تو خوشايند و دوست داشتني مي باشد نجات آن مسكين و ناتواني كه فردي قصد كشتن او را كرده است يا نجات آن مومن از شيعيان ما كه فردي ناصبي و دشنام دهنده و بي دين قصد انحراف فكر و دل او را دارد در شرايطي كه اگر تو راه بسته را بر او بگشايي تا با دليل و برهان الهي بتواند آن فرد بي دين و فرومايه را در هم بشكند و به شبهاتي كه ايجاد مي كند پاسخ دهد
آري اگر اين فرد مسلمان را از دست آن دشمن دشنام دهنده و بي دين نجات دهي ارزشمندتر مي باشد كه خداي بزرگ مي فرمايد : « كسي كه فردي را زنده و احيا نمايد گويا همه انسان ها را زنده كرده است » . پس آن كس كه فكرش را زنده مي سازي و از كفر به سوي ايمان سوق مي دهي گويا همه انسان ها را زنده كرده اي پيش از آن كه با شمشيرهاي آهنين كشته شوند . » (1 )
حضرت امام حسين (ع ) در اين رهنمود زيبا جايگاه و اهميت خاص جهاد فكري و فرهنگي را مي نماياند و با تمثيلي برگرفته از قرآن كريم مشخص مي كند كه نجات و رهايي انسان ها از خطر گمراهي و ضلالت و انحراف هاي اعتقادي و فكري بسيار ضروري و داراي ارزش و منزلت بزرگ مي باشد و نبايد نسبت به آن قصور ورزيد و خود را در انجام اين تعهد شرعي و مسئوليت انساني به غفلت و تسامح گرفتار ساخت .
امام حسين (ع ) به اين آيه شريفه استناد مي جويد كه مي فرمايد : « هر كس نفسي را حيات بخشد گويا همه مردم را حيات بخشيده است » (2 )حضرت امام حسين (ع ) از آيه مزبور اينگونه پيام مي گيرد و به نتيجه مي رسد كه حيات فكري انسان بسيار حائز اهميت است و قابل مقايسه با حيات جسمي نمي باشد. اگر چه صيانت از حيات جسمي در جاي خود واجب و لازم مي باشد لكن با اصل صيانت از حيات فكري و اعتقادي و روحي قابل قياس نمي باشد زيرا انساني كه فكر وجان و روحش از انحراف و انحطاط رهايي يافت و از كفر و شرك و نفاق فاصله گرفت و به ايمان و توحيد و خلوص رسيد نه تنها خود از مرگ عقل و فكر رهايي يافته است كه با حضور بالنده و سازنده خود در عرصه هاي مختلف زندگي اجتماعي و سياسي و فرهنگي در هدايت و ارشاد ديگران مي كوشد و نور ايمان و شور عشق و شعور فكر وعقل خويش را در فضاي گسترده جامعه انساني به تجلي درمي آورد و به نقش آفريني و تحول زايي مي گذارد.
آيا جز اين است كه انسان گمراه و كافر و فاسق هم خود آلوده به انواع و اقسام گناه و بزه و فساد مي باشد و در شكل گيري فتنه و تعدي و تهاجم به جان و مال و ناموس مردم و مختل كردن امنيت اجتماعي تلاش و فعاليت مي نمايد وهم ديگران را گمراه مي نمايد و به حركت در بيراهه هاي معاصي و مفاسد به حركت در مي آورد .
و در نقطه مقابل مگر نه اين است كه انسان راه يافته و پاك و صالح عامل نضج و شكل گيري ايمان و عفاف و صلاح و نيكوكاري در ديگران مي شود و شكوفه هاي عشق ناب و الهي و رايحه هاي دل انگيز فضايل و ارزش هاي والا و مقدس را در فضاي زندگي انسان ها مي پراكنند و جان و روحشان را به طراوت و نشاط معنوي مي رساند و همچنان كه خود در بلنداي قله عشق و پرستش قرار گرفته و سر بر آسمان عزت و شرافت مي سايد ديگران را نيز به حركت از دامنه هاي كوه راسخ و استوار « هدايت » به سوي قله رفيع و عظيم و اطمينان بخش آن ترغيب مي كند .
با اين وصف مشخص است كه جهاد فكري انسان هاي فكور و آگاه و خودساخته و مهذب در عرصه هاي فعاليت هاي اجتماعي چقدر حائز ارزش و اهميت مي باشد و از چه نقش حياتي و محوري و تحول زايي برخوردار است . و نيز مشخص است كه انديشمندان اسلامي و مراكز حوزوي و پژوهشكده ها و مراكز فرهنگي و نهادهاي متولي نشر تعاليم و معارف اصيل اسلامي از چه مسئوليت عظيمي برخوردار مي باشند و چگونه بايد براي تحقق آثار ارزشمند جهاد فكري و فرهنگي در ابعاد گوناگون و در سطوح كلان و مرتبط با نيازهاي داخل و خارج از كشور به تلاش و فعاليتي جامع و گسترده و متداوم اهتمام ورزند. اين مسئوليت بزرگ و فعاليت هاي جامع و گسترده ناشي از آن اگر چه در همه اعصار و زمان ها و در هر مقطع از تاريخ حائز اهميت است لكن در عصر كنوني كه انقلاب شكوهمند اسلامي بر مبناي فرهنگ و انديشه اسلامي در ايران شكل گرفته و امواج آن در سرتاسر جهان گسترش يافته و جان و روح ملل مسلمان و آزادگان جهان را مشتاق ساخته است بيشتر و فزون تر و با ابعادي وسيع تر ضرورت مي يابد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ فرهنگ سخنان امام حسين (ع ) ترجمه و تنظيم به كوشش محمد دشتي انتشارات مشهور ص 477
2 ـ قرآن كريم سوره مائده (5 ) آيه 32
