مقدمه :
در ميان توصيه هاي حق به پيامبرانش ، بيشترين توصيه اي كه به چشم مي خورد توصيه به حسنات اخلاقي است ،زيرا ظهور حسنات اخلاقي در افق وجود انسان سبب خوشبختي او در دنيا و آخرت مي شود و حقايق سفارش شده را بر صفحه ي نفس ثابت واستوارمي نمايد و هر عاقل منصفي را به خاطر آراسته بودنشان به حسنات اخلاقي به خود آيين نجات بخششان جذب مي كردند توصيه هاي حضرت حق به پيا مبران گاهي خطاب به همه آنان و گاهي به فرد خاصي است كه بخشي از آن در قرآن عزيز بيان شده است مانند عفو وگذشت فرو خوردن خشم ،نيكي به ديگران ، انفاق، صدقه، رعايت حق ايتام و مساكين ،صلح و وحدت ، آرامش واتحادو غيره ...لازم است كه امروزه در جهان كنوني كه تفكر غرب اخلاق اسلامي را كم رنگ كرده و چه بسا در تلاش براي از بين بردن آن مي باشد مطالبي از تعاليم اخلاقي حيات بخش پيا مبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم ) را جمع آوري كنيم به همين منظور مقاله اي تحت عنوان تعاليم اخلاقي آن حضرت مي نويسم .
وصاياي پيا مبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به ابوذر :
پيامبرعظيم الشان اسلام جلوه ي اعداي اسماء وصفات حق و مصداق اتم واكمل عملي آيات قرآن و اسوه و سرمشق حسنات و مكارم اخلاقي براي جهانيان و آموزگاري بي نظير و شخصيتي بي بديل براي تعليم و تربيت انسانها تا روز قيامت است . سفارشاتي كه در زمينه هاي اخلاقي به ابوذر غفاري دارند گوشه اي از درياي بصيرت و علم و عقل دانايي او به حقيقت و حاكي از دلسوزي براي بشريت و نشانه اي از دعوت انسان براي آراسته شدنش به كرامت وفضيلت است .
بزرگان دين و عالمان وارسته هم چون شيخ صدوق ،ديلمي ، علامه مجلسي از ابوذر غفاري روايت كردند كه گفت :پيامبر خدا مرا به هفت خصلت سفارش كردند .
1- نظر به مادون و چشم پوشي از نظر به مافوق .
چنين حالتي كه از سفارشات بسيار مهم پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) است و درهر فرصتي مردم را به آن توجه داده اند اگر با تمرين در باطن انسان تحقق يابد انسان را به عرصه گاه قناعت و شكر گزاري مي كشاند و از هجوم حرص وطمع كه محصول تلخ چشم هم چشمي است در مصونيت مي برد . انسانها بنا به فرموده قرآن به خاطر مصالحي از نظر رزق وروزي و مال ومنال يا در وسعت وگشايشند يا در مضيقه وتنگي .
پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) مي فرمايند :
در هر مرتبه اي از امور مادي هستيد براي اينكه سپاسگذار خدا باشي و قدر نعمت هاي اورا بداني و به داده حق كه بر اساس مصلحت وحكمت است قانع باشي به مادون خود بنگر و از چشم دوختن به مافوق خويش چشم بپوشي زيرا هنگامي كه در امور مادي به مافوق خود چشم بدوزي حرص و آرزوي شيطاني وطمع زياده خواهي تو را وادار مي كند كه هم وغم و فكر وانديشه خود را در دست آوردن متاع دنيا ومال و ثروت به كار گيري كنيد تا به مافوق خود برسيد و يا پيشي بگيريد ودر اين زمينه اگر نتواند از راه مشروع موفق شود بي ترديد به راه نامشروع كشيده خواهد شد و اين جاست كه دست به غارت مال مردم ورشوه و غصب وپايمال كردن حقوق ديگران مي زند و مشكلاتي را براي خود هموار مي نمايد و خانواده واطرافيان خود را در اذيت وآزار قرار مي دهد و از هيجانات روحي ورواني و عصبي رنج مي برد در صورتي كه اگر به مادون خود نگاه مي كرد و قناعت مي ورزيد و شكر گذار خداوند مي بود در سلامت كامل بود و از سبياري از گناهان كه در اين مسير به ناچار پيش مي آيد در مصونيت قرار مي گرفت .
قرآن مجيد در سوره حجر آيه 15 مي فرمايد :
ديده خودرا [به رغبت وميل ] به آنچه از نعمت هاي مادي به گروه هايي از آنان [ناسپاسان و كافران] داده ايم باز مگشا اينها شكوفه هاي (پرپر شدني و از دست رفتني و زود گذر ) زندگي دنيا است ( به آنان داده ايم ) تا آنها را (به وسيلةآنها ) بيازمائيم و آنچه پروردگار به تو روزي داده است براي تو بهتر و پايدارتراست .
در كتاب بحار الانوار جلد 74باب 6 از پيامبر گرامي اسلام نقل شده است .
كسي كه ديدة خود را به آنچه از( نعمت هاي مادي ) در اختيار ديگران است بدوزد همواره اندوهناك و غمگين خواهد بود و آتش خشم در دلش فرو نخواهد نشست .
2- عشق ورزي به تهيدستان و فقيران .
بسياري از اولياي خدا وعارفان معارف و عابدان زاهد و مجذوبان عاشق در ميان تهيدستان و فقيرانند از اين جهت نبايد به احدي از اين طايفه به چشم حقارت نظر كرد بلكه بايد ادب و احترام و خوش اخلاقي و خوش رفتاري را نسبت به آنان رعايت كرد وآنان را از خود برتر و بهتر دانست . اينان گروهي هستند كه خداوند متعال در قرآن از آنان به خوبي ياد كرده و بزرگانشان دانسته و پيامبرش را به احترام آنها فرمان داده است.
خداوند در شب معراج به پيامبرش فرمود :
محبت براي خدا محبت به تهيدستان و فقيران و نزديك شدن به ايشان است .
پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) گفت : پروردگارا تهيدستان وفقيران كيانند ؟ خداوند فرمود : كساني كه به كم راضي اند وبر گرسنگي صابرند وبر آساني شاكرند ، از گرسنگي و تشنگي خود شكايت نمي كنند ودروغ نمي گويند و بر پروردگارشان خشمگين نمي شوند و بر آنچه از دستشان رفته اندوه نمي خورند وبه آنچه به آنان داده شده شاد نمي گردند .
اي احمد : محبت من به تهيدستان وفقيران است پس به آنان نزديك شو و نشستن آنان را به خود نزديك گردان تا به تو نزديك شوم .
نشست وبرخاست با فقيران ، به خانه آنان رفتن ، با آنان عاشقانه معاشرت كردن وبه آنان محبت كردن آلودگي كبر را از قلب مي زدايد و بيماري خود بيني و فخر فروشي را درمان مي كند وانسان را محبوب خدا مي كند .
متكبران كه از رحمت پروردگار محرومند واز اخلاق پيامبران و امامان دورند ودروني آلوده دارند واز نشست وبرخاست با فقيران امتناع مي ورزند اين خودخواهان مغرور و آلودگاني كه نشست وبرخاست با فقيران را ننگ وعار مي دانند گويا خبر ندارند كه پيامبر فرموده است كسي كه در دلش به وزن دانه خردلي از كبر است وارد بهشت نمي شود.
3_ حق گويي
گاهي ممكن است هجوم باطل وفرهنگ هاي شيطاني به يك فرد يا به يك خانواده يا به يك جامعه ميان آنان وحق جدايي اندازد وپس از مدتي حق را ازياد آنان ببرد يا ممكن است ستمگري براي رضاي هوا وهوس خود زمينه اي فراهم آورد كه سبب پنهان ماندن حق شود در چنين مواردي بر مؤمن واجب است حق را اظهار كند ونقاب از چهرة حقيقت بردارد تا بي خبران ازخواب بيدار شوند ويا گمراهان هدايت شوند ويا باطلش كوبيده شود وملتي از خطر وسوسه هاي اهل باطل رهايي يابند
دراين موارد حق گو احساس مي كند باگفتن حق زيان وخسارت سنگين وقابل توجه به او مي رسد بازهم به فرموده پيامبر اسلام بايد حق را بگويد واز گفتن حق امتناع نكندحق گو چراغ دين را درميان مردم روشن نگه مي دارد ووظائف الهي را به مردم مي رساند در اين زمينه روايات زيادي از پيامبر اسلام وائمه اطهار رسيده است رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در كتاب صحيفه الرضامي فرمايند:
پرهيزگارترين مردم كسي است كه درآنچه به سوداوست وزيان اوست حق بگويد
امام باقر(علیه السلام)در كتاب بحار ج68 مي فرمايند:
حق بگو گرچه به زيان خودت باشد
امام صادق (علیه السلام) در كتاب بحار ج67 مي فرمايند:
به راستي از حقيقت ايمان است كه حق را گرچه به توزيان رساند بر باطل ترجيح دهي گرچه به توسودرساند
در اين مورد داستانهاي زيادي را تاريخ بيان مي كند كه در اين جا امكان بيان آن نيست وفقط ذكرنام مي كنيم
1 – داستان حضرت يحيي وحق گويي
2 – داستان ابن سكيّت كه از دانشمندان وبزرگان مكتب اهلبيت(علیهم السلام) بود
4 _ صله رحم
زيارت اقوام وخويشان ورفت وآمدبا آنان وگره گشايي از مشكلات ايشان وشاد كردن قلوبشان از اموري است كه در قرآن مجيد وروايات به انجام آن سفارش بسيار وتأكيد فراوان شده است گرچه آنان پيوندشان را با انسان بريده باشند
از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده است كه فرمود:
با خويشاوندي كه پيوندش را با توبريده است صلة رحم داشته باش .
ودر كتاب مستدرك الوسائل مي فرمايند: يك سال طي مسافت كن براي اينكه صلة رحم به جاي آوري
در كتاب مشكاه الانوار مي فرمايند:
در دنيا با خويشاوندانتان صلة رحم كنيد گرچه به يك سلام باشد
ودر كتاب بحارالانوارج71 امام صادق(علیه السلام) مي فرمايند:
مردي به محضر رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) آمد وگفت يا رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم) براي من اقوامي است كه نسبت به آنان صلة رحم دارم ولي آنان مرا آزار مي دهند قصد كرده ام به زيارتشان نروم وآنان را ترك كنم حضرت فرمودنداين هنگام خدا همة شمارا ترك خواهد كرد گفت يا رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم) چه كنم حضرت فرمود به كسي كه تورا محروم كرده عطا كن وبا كسي كه از تو بريده صلة رحم كن واز كسي كه به تو ستم ورزيده درگذر چون اگر اينگونه رفتار كردي خداي عزوجل پشتيبان تو وبر ضد آنان است
5_ نترسيدن از سرزنش سرزنش كنندگان
اهل ايمان به ارزشهاي ديني واخلاقي پاي بند واستوارند چون گاهي برروي زمين آنان وقتي در برابر سرزنش وملامت ملامتگران قرار مي گيرند كه آنان را با زبان باطل گويشان به خاطر ايمان واخلاق ورعايت حلال وحرام وپايداري واستقامت در اجراي احكام الهي مورد سرزنش قرار مي دهند هيچ واهمه وترسي به خود راه نمي دهند وحركت خود را در راه الهي تداوم مي بخشند وبراي حفظ ارزشها مي كوشند وتحت تأثير نابكاران قرار نمي گيرد
خداوند متعال در قرآن سوره مائده آيه 5 مي فرمايد
اي اهل ايمان هر كسي از شما از دين خود باز گردد(زيان به خداوپيامبرنمي رسد)خدا در آينده گروهي را مي آورد كه آنان را دوست دارد وآنان نيز خدا را دوست دارند در برابر مؤمنان فروتن ونسبت به كافران نيرومند ودر راه خدا جهاد مي كنند واز سرزنش كنندگان بيمي ندارند اين فضل خداست كه به هركس بخواهد عطا مي كند وخدا بسيار عطا كننده و بيناست
6 _ بسيار گفتن لاحول ولاقوه الا باالله العلي العظيم
از سفارشات بسيار مهم قرآن مجيد وروايات متذكر بودن انسان به ذكري است كه آن ذكر قلب را صفا مي دهد وسينه را جلا مي بخشد وروح را تحت نورانيت مي كند ونفس را به عرصه تزكيه مي كشاند واعضاء وجوارح را تحت تأثير قرار مي دهد از جمله آن ذكرها ذكر نوراني وثمربخش لاحول ولا قوه الا باالله العلي العظيم است
زندگي رفتار وكردار وگفتار نبي مكرم اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) همه وهمه درس اخلاق براي انسانهاست كه قلم عاجز از نوشتن وبيان عاجز از گفتن آن است
در اين مقاله به يك نمونه از سفارشات وگفتار آن حضرت اشاره شد كه اميد است مورد قبول قرار گيرد وبايد دعا كرد و همانطوري كه در پايان مقاله آمده انشاالله با تمسك به قرآن وذكر اذكار وارده قلب من وشما روشن وعمل ما عمل به اين سفارشات باشد.
حجة الاسلام جعفر كوهستاني
