پژوهشى در هويت تاريخى حضرت رقيه (عليهاالسلام)

(زمان خواندن: 11 - 22 دقیقه)

ابوالفضل هادى منش
در واپسين سال‏هاى عمر معاويه، روزگارى كه زياده‏خواهى‏هاى او سايه‏اى سنگين از فساد و تباهى بر جامعه مسلمين انداخته بود،

تولد نوزادى دختر به نام رقيه (عليهاالسلام) شادى و شعف را به خانه گلين و ساده امام حسين (عليه‏السلام) فرا خواند و اشك شوق را مهمان نگاه‏هاى منتظر كرد و امام، آرامش كوتاه و زودگذرى در سايه خرسندى از مولود خجسته خود پيدا كرد و لبخندى از سرور بر چهره خسته و اندوهگين‏اش از ظلم و جور زمانه نشاند؛ زمانه‏اى كه هتاكى به خاندان پيامبر (صلى‏الله‏عليه‏وآله) و دشنام دادن به اميرالمؤمنين (عليه‏السلام) سكه رايج شده بود. تزوير و رياكارى چنان در بافت جامعه نفوذ كرده بود كه كسى به چشم‏هاى خود نيز اعتماد نداشت. اين در حالى بود كه سنگينى زخم تمام اين معضلات ريشه‏دار، بر قلب امام وارد مى‏آمد. معاويه اما، با همه فريبكارى و نيرنگى كه داشت، در برابر فرشته مرگ، بى‏چاره و ذليل مى‏نمود و آن گاه كه مرگ گريبانش را گرفت، بى‏هيچ مقاومتى تسليم شد و پسر مى‏گسار و شهوت پرست او بر اريكه‏اى كه بيست سال، پدرش بر آن تن، و دنيا پرستان بر آن رخ ساييده بودند، تكيه زد.
در چنين روزگارى بود كه صداى زنگ شتران از مقصد مدينه به سوى آينده‏اى روشن و تابناك به وسعت تاريخ، برخاست و در رهگذر حوادث و رويدادهاى اين سفر پردرد و رنج، رقيه (عليهاالسلام) به تماشا ايستاده و عروج خود را انتظار مى‏كشيد.
اگر چه بسيارى از منابع تاريخى، نام او را در خاطره خود حفظ نكرده‏اند، اما دلايل گويايى بر اثبات وجود او در دست است كه در جاى خود بدان اشاره خواهد شد.
نوشتار حاضر، رهاوردى است از چكيده آن چه تاريخ، به نام و خاطره رقيه (عليهاالسلام) در خود ثبت كرده است و تلاش دارد تا دريچه‏اى به اقيانوس بى‏كران درد و رنج دخترك خورشيد بگشايد و قطره‏اى از درياى معرفت و بينش او را در كام تشنگان زلال حقيقت بريزد، اما گفتنى است به دليل نبود منابع كافى و محدود بودن شرح حال او، نگارنده بيشتر به بيان آن چه درباره ايشان نگاشته‏اند، همت ورزيده است تا مخاطب به مطالبى كه نقل شده، اشراف يابد. از اين رو، بدون داورى در مورد اخبار نقل شده، به گردآورى آن دست يازيده است.
ميلاد كوثر ثانى
هوا گرم بود و سكوت، خيره خيره، پرده سياه شب را تماشا مى‏كرد. شهر در تاريكى فرو رفته بود. پنجره خانه‏اى در شهر، گرم انتظار و محو گفت و گوى شب با ستارگانش بود. نسيم، بر ديوارهاى آفتاب خورده خانه مى‏وزيد. قلب شهر، از تنها پنجره باز و روشن خود مى‏تپيد و همه به انتظار نشسته بودند كه ناگاه صداى گريه نوزادى خجسته، احساس شب را به بازى گرفت. اشك شوق بر گونه‏ها غلتيد و لب‏ها، يك صدا، ترانه لبخند سرودند.
غنچه‏اى ديگر، به باغ حسين (عليه‏السلام) روييده بود و همه بر گلبرگ رخش، غنچه‏هاى عاطفه نثار مى‏كردند. رقيه (عليهاالسلام) در آن شب شكفت، و مادر تاريخ، كتاب كهن خويش را گشود و بر صفحه‏اى مبهم از آن، قلم را به تكاپو واداشت. ولى آن صفحه مبهم تاريخ، در كوران تاخت و تازهاى روزگار، از دفتر گذار زمان جدا گشت و از حافظه آن ناپديد گرديد. در كتابچه كوچك زندگانى رقيه (عليهاالسلام)، لحظه روييدنش بدون هيچ سطرى، سفيد ماند و نام هيچ روزى به عنوان زادروزش ثبت نگرديد.
درباره سنّ شريف حضرت رقيه (عليهاالسلام) نيز در ميان تاريخ نگاران اختلاف نظر وجود دارد. اگر اصل تولد ايشان را بپذيريم، مشهور اين است كه ايشان سه يا چهار بهار بيشتر به خود نديده و در روزهاى آغازين صفر سال 61 ه .ق، پرپر شده است.
مادر حضرت رقيه (عليهاالسلام)
بر اساس نوشته‏هاى بعضى كتاب‏هاى تاريخى، نام مادر حضرت رقيه (عليهاالسلام)، امّ اسحاق است كه پيش‏تر همسر امام حسن مجتبى (عليه‏السلام) بوده و پس از شهادت ايشان، به وصيت امام حسن (عليه‏السلام) به عقد امام حسين (عليه‏السلام) درآمده است.1 مادر حضرت رقيه(عليهاالسلام) از بانوان بزرگ و با فضيلت اسلام به شمار مى‏آيد. بنا به گفته شيخ مفيد در كتاب الارشاد، كنيه ايشان بنت طلحه است.2
نام مادر حضرت رقيه (عليهاالسلام) در بعضى كتاب‏ها، ام‏جعفر قضاعيّه آمده است، ولى دليل محكمى در اين باره در دست نيست. هم چنين نويسنده معالى السبطين، مادر حضرت رقيه (عليهاالسلام) را شاه زنان؛ دختر يزدگرد سوم پادشاه ايرانى، معرفى مى‏كند كه در حمله مسلمانان به ايران اسير شده بود. وى به ازدواج امام حسين (عليه‏السلام) درآمد و مادر گرامى حضرت امام سجاد (عليه‏السلام) نيز به شمار مى‏آيد.3
اين مطلب از نظر تاريخ نويسان معاصر پذيرفته نشده؛ زيرا ايشان هنگام تولد امام سجاد (عليه‏السلام) از دنيا رفته و تاريخ درگذشت او را 23 سال پيش از واقعه كربلا، يعنى در سال 37 ه .ق دانسته‏اند. از اين رو، امكان ندارد او مادر كودكى باشد كه در فاصله سه يا چهار سال پيش از حادثه كربلا به دنيا آمده باشد. اين مسأله تنها در يك صورت قابل حل مى‏باشد كه بگوييم شاه زنان كسى غير از شهربانو (مادر امام سجاد (عليه‏السلام)) است.
نام گذارى حضرت رقيه (عليهاالسلام)
رقيه از «رقى» به معنى بالا رفتن و ترقى گرفته شده است.4 گويا اين اسم لقب حضرت بوده و نام اصلى ايشان فاطمه بوده است؛ زيرا نام رقيه در شمار دختران امام حسين (عليه‏السلام) كمتر به چشم مى‏خورد و به اذعان برخى منابع، احتمال اين كه ايشان همان فاطمه بنت الحسين (عليه‏السلام) باشد، وجود دارد.5 در واقع، بعضى از فرزندان امام حسين (عليه‏السلام) دو اسم داشته‏اند و امكان تشابه اسمى نيز در فرزندان ايشان وجود دارد.
گذشته از اين، در تاريخ نيز دلايلى بر اثبات اين مدعا وجود دارد. چنانچه در كتاب تاريخ آمده است: «در ميان كودكان امام حسين (عليه‏السلام) دختر كوچكى به نام فاطمه بود و چون امام حسين (عليه‏السلام) مادر بزرگوارشان را بسيار دوست مى‏داشتند، هر فرزند دخترى كه خدا به ايشان مى‏داد، نامش را فاطمه مى‏گذاشت. همان گونه كه هرچه پسر داشتند، به احترام پدرشان امام على (عليه‏السلام) وى را على مى‏ناميد».6 گفتنى است سيره ديگر امامان نيز در نام گذارى فرزندانشان چنين بوده است.
نام رقيه در تاريخ
اين نام ويژه تاريخ اسلام نيست، بلكه پيش از ظهور پيامبر گرامى اسلام (صلى‏الله‏عليه‏وآله) نيز اين نام در جزيرة العرب رواج داشته است. به عنوان نمونه، نام يكى از دختران هاشم (نياى دوم پيامبر (صلى‏الله‏عليه‏وآله)) رقيه بود كه عمه حضرت عبداللّه‏، پدر پيامبر اكرم (صلى‏الله‏عليه‏وآله) به شمار مى‏آيد.7
نخستين فردى كه در اسلام به اين اسم، نام گذارى گرديد، دختر پيامبر اكرم (صلى‏الله‏عليه‏وآله) و حضرت خديجه بود. پس از اين نام گذارى، نام رقيه به عنوان يكى از نام‏هاى خوب و زينت بخش اسلامى درآمد.
اميرالمؤمنين على (عليه‏السلام) نيز يكى از دخترانش را به همين اسم ناميد كه اين دختر بعدها به ازدواج حضرت مسلم بن عقيل (عليه‏السلام) درآمد. اين روند ادامه يافت تا آن جا كه برخى دختران امامان ديگر مانند امام حسن مجتبى (عليه‏السلام)،8 امام حسين (عليه‏السلام) و دو تن از دختران امام كاظم (عليه‏السلام) نيز رقيه ناميده شدند. گفتنى است، براى جلوگيرى از اشتباه، آن دو را رقيه و رقيه صغرى مى‏ناميدند.9
خاستگاه تربيتى
حضرت رقيه (عليهاالسلام) در خانواده‏اى پرورش يافت كه پدر، مادر و فرزندان آن، همگى به عالى‏ترين فضيلت‏هاى اخلاقى و پارسايى آراسته بودند. افزون بر آن، فضاى دل‏انگيز شهر پيامبر (صلى‏الله‏عليه‏وآله) كه شميم روح فزاى رسول خدا (صلى‏الله‏عليه‏وآله)، على (عليه‏السلام) و فاطمه (عليه‏السلام) هنوز در آن جارى بود و مشام جان را نوازش مى‏داد، در پرورش او نقشى بزرگ داشت. او در خانواده‏اى رشد يافت كه همگى سيراب از زلال معرفت امام حسين (عليه‏السلام) بودند؛ خانواده‏اى كه از بزرگ‏ترين اسطوره‏هاى علم و ادب و معرفت و ايثار مانند زينب كبرى (عليهاالسلام)، اباالفضل العباس (عليه‏السلام)، على بن الحسين (عليه‏السلام)، على اكبر (عليه‏السلام) و... تشكيل شده بود.
حضرت رقيه (عليهاالسلام) در مدت عمر كوتاه خود در دامان اين بزرگواران، به ويژه پدر گرامى‏اش امام حسين (عليه‏السلام) پرورش يافت و با وجود همان سن كم، به عنوان يكى از زيباترين اسطوره‏هاى ايثار و مقاومت در تاريخ معرفى گرديد.
ديگر دختران امام حسين (عليه‏السلام)
در مورد تعداد فرزندان دختر امام حسين (عليه‏السلام) در ميان تاريخ نويسان، اختلاف نظر وجود دارد. بيشتر آنان دو دختر به نام‏هاى سكينه و فاطمه براى حضرت ذكر كرده‏اند و برخى ديگر تعداد دختران حضرت را تا هشت نفر نيز برشمرده‏اند. در اين جا برخى از ديدگاه‏ها را بيان مى‏كنيم.
1. علامه ابن شهر آشوب و محمد بن جرير طبرى كه از تاريخ نويسان بزرگ اسلام هستند، از سه دختر به نام‏هاى سكينه، فاطمه و زينب نام برده‏اند.10
2. ميرزا حبيب اللّه‏ كاشانى، شمار پسران حضرت را سيزده تن به نام‏هاى على اكبر، على اوسط، على اصغر، محمد، جعفر، قاسم، عبداللّه‏، محسن، ابراهيم، حمزه، عمر، زيد و عمران دانسته است و تعداد دختران حضرت را هشت نفر مى‏داند؛ به نام‏هاى فاطمه كبرى، فاطمه صغرى، زبيده، زينب، سكينه، ام‏كلثوم، صفيه و دخترى كه در شام از دنيا مى‏رود و نامى از او به ميان نمى‏آورد. او بر اين باور است كه اين چند گانگى تنها در اسم آن‏ها بوده و بيشتر آنان در مسمّى شريك‏اند؛ زيرا امام حسين (عليه‏السلام) در تاريخ به كمى فرزند معروف بوده‏اند. پس ممكن است بعضى از اولاد ايشان دو اسم داشته باشند يا حتى نام نوه‏هاى ايشان نيز در رديف فرزندان شان قرار گرفته باشد و يا به دليل سرپرستى بعضى يتيمان بنى هاشم مانند فرزندان امام مجتبى (عليه‏السلام) به اشتباه، نام آنان نيز در شمار فرزندان ايشان دانسته شده باشد.11
3. على بن عيسى اربلى، نويسنده كتاب معروف كشف الغمّة فى معرفة الائمة، مى‏نويسد: امام حسين (عليه‏السلام) شش پسر و چهار دختر داشت. با اين حال، او هنگام برشمردن دختران حضرت، نام سه نفر ـ زينب، سكينه و فاطمه ـ را مى‏برد و از نفر چهارم سخنى به ميان نمى‏آورد12 كه احتمال دارد چهارمين آن‏ها، حضرت رقيه (عليهاالسلام) باشد.
4. علامه حايرى، در كتاب معالى السبطين، مى‏نويسد: برخى مانند محمد بن طلحه شافعى (از عالمان اهل تسنن) مى‏نويسند: امام حسين (عليه‏السلام) ده فرزند داشته كه عبارت بوده‏اند از: شش پسر و چهار دختر. سپس مى‏افزايد: دختران او عبارت‏اند از: سكينه، فاطمه صغرى، فاطمه كبرى، و رقيه (عليهاالسلام). آنگاه در مورد رقيه (عليهاالسلام) مى‏نويسد: رقيه (عليهاالسلام) پنج يا هفت سال داشت و در شام درگذشت كه مادرش، شاه زنان، دختر يزدگرد است.13
به همين اندك بسنده مى‏كنيم و تحقيق بيشتر در اين زمينه را به فصل‏هاى آينده موكول مى‏كنيم.
پژوهشى در ديدگاه‏هاى تاريخى در مورد حضرت رقيه (عليهاالسلام)
در بعضى كتاب‏هاى تاريخى، نام حضرت رقيه (عليهاالسلام) آمده، ولى در بسيارى از آن‏ها نامى از ايشان برده نشده است. اين احتمال وجود دارد كه تشابه اسمى ميان فرزندان امام حسين (عليه‏السلام)، سبب پيش آمدن اين مسأله شده باشد. هم چنان كه بعضى از كتاب‏ها به اين مسأله اذعان دارند و بنابر نقل آن‏ها، حضرت رقيه (عليهاالسلام) همان فاطمه صغرى (عليهاالسلام) است. در چگونگى درگذشت ايشان نيز اختلاف نظر وجود دارد كه در اين جا به اين دو مسأله خواهيم پرداخت.
طرح بحث
براى روشن شدن اين مطلب، بحث را با طرح يك پرسش بنيادين و بسيار مشهور آغاز مى‏كنيم كه: آيا نبودن نام حضرت رقيه (عليهاالسلام) در شمار فرزندان امام حسين (عليه‏السلام) در كتاب‏هاى معتبرى چون ارشاد مفيد، اعلام الورى، كشف الغمة و دلائل الامامة، بر نبودن چنين شخصيتى در تاريخ دلالت دارد؟
با بيان چند مقدمه، پاسخ اين پرسش به خوبى روشن مى‏شود:
1. در دوره زندگانى ائمه اطهار (عليهم‏السلام) و در صدر اسلام مسائلى مانند كمبود امكانات نگارشى، اختناق شديد حكمرانان اموى، كم توجهى به ثبت و ضبط جزئيات رويدادها، فشار حكومت بر سيره نويسان، جانب دارى‏ها و... سبب بروز بعضى اختلافات در نقل مطالب تاريخى مى‏شده است.
2. در اثر تاخت و تازها و وجود بربريت و دانش ستيزى بعضى حكمرانان، بسيارى از منابع ارزشمند از ميان رفته است. به همين دليل، اين گمان تقويت مى‏شود كه چه بسا بسيارى از اين اسناد و منابع معتبر، در جريان اين درگيرى‏ها، از بين رفته و به دست ما نرسيده است.
3. تعدد فرزندان، تشابه اسمى و به ويژه سرگذشت‏هاى شبيه در مورد شخصيت‏هاى گوناگون تاريخى و گاه وجود ابهام در گذشته‏ها و پيشينه زندگى افراد، امر را بر تاريخ نويسان مشتبه كرده است. همان گونه كه اين مسأله در مورد ديگر شخصيت‏هاى تاريخى ـ حتى در جريان قيام عاشورا ـ نيز به چشم مى‏خورد.
4ـ همان گونه كه پيش‏تر گفته شد، امام حسين (عليه‏السلام) به دليل شدت علاقه به پدر بزرگوار و مادر گرامى‏شان، نام همه فرزندان خود را فاطمه و على مى‏گذاشتند. اين امر خود منشأ بسيارى از سهوِ قلم‏ها در نگاشتن شرح حال زندگانى فرزندانِ امام حسين (عليه‏السلام) گرديده است. قراين و شواهدى نيز در دست است كه رقيه (عليهاالسلام) را فاطمه صغيره مى‏خوانده‏اند. احتمال دارد همين موضوع سبب غفلت از نام اصلى ايشان شده باشد.14
بنابراين، نيامدن نام حضرت رقيه (عليهاالسلام)، در كتاب‏هاى تاريخى، اگر چه شك در وجود تاريخى او را بسيار تقويت مى‏كند، اما هرگز دليل بر نبودن چنين شخصيتى در تاريخ نيست. افزون بر آن، مهم‏ترين دليلِ فراموشى يا كم رنگ شدن حضور اين شخصيت، زندگانى كوتاه ايشان است كه سبب شده ردّ كمترى از ايشان در تاريخ به چشم بخورد. در مورد حضرت على اصغر (عليه‏السلام) نيز به جرأت مى‏توان گفت: اگر شهادت او بحبوحه نبرد و وجود شاهدان بسيار بر اين جريان نبود، نامى از حضرت على اصغر (عليه‏السلام) نيز امروز در بين كتاب‏هاى معتبر شيعه به چشم نمى‏خورد؛ زيرا تاريخ‏نويسى فنى است كه با جمع آورى اقوال سر و كار دارد كه بسيارى از آن‏ها شاهد عينى نداشته و به صورت نقل قول گرد هم آمده است. تنها موضوعى كه در آن مورد بحث و بررسى قرار مى‏گيرد، درستى و يا نادرستى آن از حيث ثقه بودن راوى است كه البته اين موضوع فقط در تاريخ اسلام وجود دارد. اما به عنوان نمونه، در بحث حديث، معرفه‏ها و مشخصه‏هاى ديگرى نيز براى سنجش درستى اخبار، موجود مى‏باشد كه خبر را با تعادل و نيز تراجيح، علاج معارضه و تزاحم، بررسى دلالت و عمليات‏هاى ديگر مورد بررسى قرار مى‏دهند.
افزون بر مطالب بالا، دو شاهد قوى نيز بر اثبات وجود ايشان در تاريخ ذكر شده است. ابتدا گفتگويى كه بين امام و اهل حرم در آخرين لحظات نبرد حضرت سيدالشهدا (عليه‏السلام) هنگام مواجهه با شمر، رخ مى‏دهد. امام رو به خيام كرده و فرمودند: «اَلا يا زِينَب، يا سُكَينَة! يا وَلَدى! مَن ذَا يَكُونُ لَكُم بَعدِى؟ اَلا يا رُقَيَّه وَ يا اُمِّ كُلثُومِ! اَنتم وَدِيعَةُ رَبِّى، اَليَومَ قَد قَرَبَ الوَعدُ»؛ اى زينب، اى سكينه! اى فرزندانم! چه كسى پس از من براى شما باقى مى‏ماند؟ اى رقيه و اى ام‏كلثوم! شما امانت‏هاى خدا بوديد نزد من، اكنون لحظه ميعاد من فرارسيده است.15
هم چنين در سخنى كه امام براى آرام كردن خواهر، همسر و فرزندانش به آنان مى‏فرمايد، آمده است: «يا اُختَاه، يا اُم كُلثُوم وَ اَنتِ يا زَينَب وَ اَنتِ يا رُقَيّه وَ اَنتِ يا فاطِمَه و اَنتِ يا رُباب! اُنظُرنَ اِذا أنَا قُتِلتُ فَلا تَشقَقنَ عَلَىَّ جَيباً وَ لا تَخمُشنَ عَلَىَّ وَجهاً وَ لا تَقُلنَ عَلىَّ هِجراً»؛ خواهرم ،ام كلثوم و تو اى زينب! تو اى رقيه و فاطمه و رباب! سخنم را در نظر داريد [و به ياد داشته باشيد] هنگامى كه من كشته شدم، براى من گريبان چاك نزنيد و صورت نخراشيد و سخنى ناروا مگوييد.16
در مورد تشابه اسمى رقيه (عليهاالسلام) و فاطمه صغيره به يك جريان تاريخى اشاره مى‏كنيم. مسلم گچ‏كار از اهالى كوفه مى‏گويد: «وقتى اهل بيت (عليهم‏السلام) را وارد كوفه كردند، نيزه داران، سرهاى مقدس شهيدان را جلوى محمل زينب (عليهاالسلام) مى‏بردند. حضرت با ديدن آن سرها، از شدت ناراحتى، سرش را به چوبه محمل كوبيد و با سوز و گداز شعرى را با اين مضامين سرود:
اى هلال من كه چون بدر كامل شدى و در خسوف فرورفتى! اى پاره دلم! گمان نمى‏كردم روزى مصيبت تو را ببينم. برادر! با فاطمه خردسال و صغيرت، سخن بگو كه نزديك است دلش از غصه آب شود. چرا اين قدر با ما نامهربان شده‏اى؟ برادرجان! چقدر براى اين دختر كوچكت سخت است كه پدرش را صدا بزند، ولى او جوابش را ندهد.»17
حضرت زينب (عليهاالسلام) در اين شعر از رقيه (عليهاالسلام) به فاطمه صغيره ياد مى‏كند و اين مسأله را روشن مى‏كند كه فاطمه صغيره كه در بعضى از كتاب‏ها از او ياد شده، همان دختر خردسالى است كه در خرابه شام جان داده است.
در اين جا براى روشن شدن بيشتر مسأله، گفتار كتاب‏هاى تاريخى و ديدگاه‏هاى انديشمندان اسلامى را بررسى مى‏كنيم.
كامل بهائى
قديمى‏ترين كتابى كه از حضرت رقيه (عليهاالسلام) به عنوان دختر امام حسين (عليه‏السلام) ياد كرده است و شهادت او را در خرابه شام مى‏داند، همين كتاب است. اين كتاب، اثر عالم بزرگوار، شيخ عمادالدين الحسن بن على بن محمد طبرى امامى است كه به امر وزير بهاءالدين، حاكم اصفهان در روزگار سلطنت هلاكوخان، نوشته شده است. به ظاهر، نام گذارى آن به كامل بهائى از آن روست كه به امر بهاءالدين نگاشته شده است.
اين كتاب در سال 675 هجرى قمرى تأليف شده و به دليل قدمت زيادى كه دارد، از ارزش ويژه‏اى برخوردار است؛ زيرا به جهت نزديك بودن تأليف يا رويدادهاى نگاشته شده ـ به نسبت منابع موجود در اين راستا ـ حايز اهميت است و منبعى ممتاز به شمار مى‏رود و دستمايه تحقيقات بعدى بسيار در اين زمينه قرار مى‏گرفته است. شيخ عباس قمى در نفس المهموم و منتهى الامال، ماجراى شهادت حضرت رقيه (عليهاالسلام) را از آن كتاب نقل مى‏كند. هم چنين بسيارى از عالمان بزرگوار مطالب اين كتاب را مورد تأييد، و به آن استناد كرده‏اند. اين نگارنده، كتاب ديگرى به نام بشارة‏المصطفى (صلى‏الله‏عليه‏وآله) لشيعة المرتضى (عليه‏السلام) دارد كه در اين كتاب نيز به برخى رويدادهاى پس از واقعه عاشورا اشاره شده است. اولين منبعى كه در آن تصريح شده كه اسيران كربلا در اربعين اول، بر سر مزار شهداى كربلا نيامده‏اند، همين كتاب مى‏باشد. او جريانى را از عطيه 18 دوست جابربن عبدالله انصارى نقل مى‏كند كه به اتفاق هم بر سر مزار اباعبدالله الحسين (عليه‏السلام) و شهيدان كربلا حاضر شده، اولين زائرين قبر او در نخستين اربعين حسينى مى‏گردند. اما نگارنده سخنى از ملاقات جابر با اسيران كربلا به ميان نمى‏آورد و بر خلاف آنچه در برخى مقتل‏ها نگاشته شده، هيچ ملاقاتى در اين روز بين او و اسيران كربلا صورت نمى‏گيرد.19 اين موضوع نيز نقطه عطف ديگرى در امتياز و برترى اين كتاب مى‏باشد.
اللهوف
يكى ديگر از كتاب‏هاى كهن كه در اين زمينه مطالبى نقل نموده، كتاب اللهوف از سيدبن طاووس است. بايد دانست احاطه ايشان به متون حديثى و تاريخى اسلام و شيعه، ممتاز و چشم‏گير است. وى مى‏نويسد: «شب عاشورا كه حضرت سيدالشهداء (عليه‏السلام) اشعارى در بى وفايى دنيا مى‏خواند، حضرت زينب (عليهاالسلام) سخنان ايشان را شنيد و گريست. امام (عليه‏السلام) او را به صبر دعوت كرد و فرمود: «خواهرم، ام كلثوم و تو اى زينب! تو اى رقيه و فاطمه و رباب! سخنم را در نظر داريد [و به ياد داشته باشيد] هنگامى كه من كشته شدم، براى من گريبان چاك نزنيد و صورت نخراشيد و سخنى ناروا مگوييد [و خويشتن دار باشيد].»20
بنابر نقل ايشان، نام حضرت رقيه (عليهاالسلام) بارها بر زبان امام حسين (عليه‏السلام) جارى شده است. اين مطلب در مقتل ابومخنف نيز هست كه حضرت پس از شهادت على اصغر (عليه‏السلام)، فرياد برآورد: «اى ام كلثوم، اى سكينه، اى رقيه، اى عاتكه و اى زينب! اى اهل بيت من! خدانگهدار؛ من نيز رفتم». اين مطلب را سليمان بن ابراهيم قندوزى حنفى (وفات: 1294 ه .ق) در كتاب ينابيع المودة از مقتل ابومخنف نقل مى‏كند.21
المنتخب للطُريحى
اين كتاب را شيخ فخرالدين طيحى نجفى (وفات: 1085 ه .ق) نوشته است. اين كتاب در دو جلد تنظيم شده و هر يك از مجلدات آن حاوى ده مجلس پيرامون سوگوارى حضرت سيدالشهداء (عليه‏السلام) و رواياتى شامل پاداش سوگوارى بر آن امام و نيز مشتمل بر اخبارى در گستره رويدادهاى روز عاشورا و رويدادهاى پس از آن مى‏باشد. اگر چه نگارنده اين كتاب از متأخرين بوده و در عصر صفوى زيسته، اما روايات و موضوعات خوبى را در كتاب خود جمع آورى و تنظيم كرده است. وى سن حضرت رقيه (عليهاالسلام) را سه سال بيان نموده است. پس از او، فاضل دربندى (وفات: 1286 ه.ق) كه آثارى هم چون اسرار الشهادة و خزائن دارد، مطالبى را از منتخب طريحى نقل كرده است. بعدها سيد محمد على شاه عبدالعظيمى (وفات: 1334 ه .ق) در كتاب شريف الايقاد، مطالبى را از آن كتاب بيان كرده است.22 هم چنين علامه حايرى (وفات 1384 ه .ق) نيز در كتاب معالى السبطين از كتاب منتخب طريحى بهره برده است.
الدروس البهية
علامه سيد حسن لواسانى (وفات: 1400 ه . ق) در كتاب الدروس البهية فى مجمل احوال الرسول و العتره النبوية مى‏نويسد:
يكى از دختران امام حسين (عليه‏السلام) به نام رقيه (عليهاالسلام)، از اندوه بسيار و گرما و سرماى شديد و گرسنگى، در خرابه شام از دنيا رفت و در همان جا به خاك سپرده شد .قبرش در آن جا معروف و زيارت گاه است.23
ديگر كتاب‏هايى كه در اين زمينه سخنى دارند، مستقيم يا غيرمستقيم از همين منابع نقل كرده‏اند. در اين جا به بررسى ديدگاه‏هاى برخى انديشمندان اسلامى در اين باره مى‏پردازيم.
ديدگاه آيت الله العظمى گلپايگانى (ره)
از آيت الله العظمى سيد محمد رضا گلپايگانى (ره) در مورد حضرت رقيه (عليهاالسلام) و مرقد ايشان در دمشق و هم چنين داستان تعمير قبر حضرت كه به دستور خود ايشان، به وسيله روياى صادقه‏اى انجام گرفت، پرسيدند. ايشان فرمود:
اين گونه مطالب كه نقل شده است، هيچ گونه محال بودنى از نظر عقلى ندارد؛ لكن از امورى كه اعتقاد به آن لازم و واجب باشد، نيست.24
_______________________________________________________________
1ـ الاربلى، على بن عيسى، كشف الغمة فى معرفة الائمة، تهران، كتاب فروشى اسلاميه، بى‏تا، ج2، ص216 ؛ الطبرسى، ابوعلى فضل بن الحسن، اعلام الورى بأعلام الهدى، بيروت، دار المعرفة، 1399 ه .ق، ص251.
2ـ مفيد، محمد بن محمد، الارشاد، تهران، انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامى، چاپ چهارم، 1378 ه . ش، ج2، ص200، اعلام الورى، ص251.
3ـ حايرى، محمد مهدى، معالى السبطين، قم، منشورات الرضى، 1363 ه . ش، ج2، ص214.
4ـ ابن منظور، محمد بن مكرم، لسان العرب، بيروت، دار احياءالتراث العربى، چاپ اول، 1416 ه . ق، ج5، ص293.
5ـ نظرى منفرد، على، قصه كربلا، قم، انتشارات سرور، 1379 ه . ش، پاورقى ص518.
6ـ ر.ك: مجلسى، محمد باقر، بحار الانوار، بيروت، مؤسسه الوفاء، 1404 ه . ق، ج44، ص210.
7ـ همان، ج15، ص39.
8ـ الارشاد، ج2، ص22.
9ـ همان، ص343.
10ـ ابن شهر آشوب، ابوجعفرمحمدبن‏على، مناقب آل ابى طالب، بيروت، دار الاضواء، بى‏تا، ج4، ص77.
11ـ تذكرة الشهداء، ميرزاحبيب اللّه‏ كاشانى، ص193.
12ـ كشف الغمة، ج2، ص214.
13ـ معالى السبطين، ملاّمحمدمهدى حايرى مازندرانى، ج2، ص214.
14ـ محمدى اشتهاردى، محمد، سرگذشت جان سوز حضرت رقيه (عليهاالسلام)، تهران، انتشارات مطهر، 1380 ه . ش، ص 12.
15ـ جمعى از نويسندگان، موسوعة كلمات الامام الحسين (عليه‏السلام)، قم، دارالمعروف، چاپ اول، 1373 ه . ش، ص 511.
16 ـ ابن طاووس، ابوالقاسم ابوالحسن بن سعدالدين، اللهوف على قتلى الطفوف، قم، انتشارات اسوه، چاپ اول، 1414 ه . ق، ص 141؛ اعلام الورى، ص 236،(با اندكى تغيير).
17ـ قمى، شيخ عباس، نفس المهموم، تهران، مكتبة‏الاسلامية، 1368 ه . ق، ص 252؛ بحارالانوار، ج 45، ص 115.
18ـ در گفتار برخى ذاكران و واعظان مشهور است كه عطيه غلام جابربن عبدالله انصارى بوده، در حالى كه اين مطلب تحريف تاريخ است. عطيه عوفى از رجال كوفه و از اصحاب اميرالمؤمنين (عليه‏السلام) بوده و حتى نام گذارى او نيز هنگام تولدش توسط امام على (عليه‏السلام) صورت گرفته است. او پنج امام را درك نموده و در زمان امام باقر (عليه‏السلام) از دنيا رفت (ر.ك: التسترى، محمد تقى، قاموس الرجال، قم، انتشارات جامعه مدرسين، چاپ دوم، 1415 ه . ق، ج 7، ص 210).
19 ـ الطبرى، عمادالدين محمدبن على، بشارة المصطفى (صلى‏الله‏عليه‏وآله) لشيعة المرتضى (عليه‏السلام)، نجف، بى نا، چاپ دوم، 1383 ه . ق، ص74.
20ـ اللهوف، ص 141.
21ـ القندوزى الحنفى، سليمان بن ابراهيم، ينابيع المودة، قم، انتشارات شريف الرضى، چاپ اول، 1371 ه . ق، ص 335ـ333.
22ـ سرگذشت جان سوز حضرت رقيه (عليهاالسلام)، ص 40ـ35.(با گزينش).
23ـ الدروس البهية، ص 71، برگرفته از: سرگذشت جان سوز حضرت رقيه (عليهاالسلام)، ص 45.
24ـ مجمع المسائل، ج 1، ص 10، برگرفته از: سرگذشت جان‏سوز حضرت رقيه (عليهاالسلام)، ص 20.
مجلات >ياس>شماره 24

نوشتن دیدگاه

تصویر امنیتی
تصویر امنیتی جدید

مؤسسه جهانی سبطین علیهما السلام

loading...
اخبار مؤسسه
فروشگاه
درباره مؤسسه
کلام جاودان - اهل بیت علیهم السلام
آرشیو صوت - ادعیه و زیارات عقائد - تشیع

@sibtayn_fa





مطالب ارسالی به واتس اپ
loading...
آخرین
مولودی
ادعیه ماه رمضان
سخنرانی
تصویر

روزشمارتاریخ اسلام

1 رمضان

مرگ مروان بن حکم در اول رمضان سال ۶۵ هـ .ق. مروان در ۸۱ سالگی در شام به...


ادامه ...

4 رمضان

مرگ زیاد بن ابیه عامل معاویه در بصره در چهارم رمضان سال ۵۳ هـ .ق. زیاد در کوفه...


ادامه ...

6 رمضان

تحمیل ولایت عهدی به حضرت امام رضا علیه السلام توسط مأمون عباسی بعد از آنکه مأمون عباسی با...


ادامه ...

10 رمضان

١ ـ وفات حضرت خدیجه کبری (سلام الله علیها) همسر گرامی پیامبر(صلی الله علیه و آله و...


ادامه ...

12 رمضان

برقراری عقد اخوت بین مسلمانان توسط رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) هنگامی که...


ادامه ...

13 رمضان

مرگ حجاج بن یوسف ثقفی،‌ حاکم خونخوار بنی امیه در سیزدهم رمضان سال ۹۵ هـ .ق حاکم خونخوار...


ادامه ...

14 رمضان

شهادت مختار بن ابی عبیده ثقفی در چهاردهم رمضان سال ۶۷ هـ .ق مختار بن ابی عبیده ثقفی...


ادامه ...

15 رمضان

١ ـ ولادت با سعادت سبط اکبر، حضرت امام مجتبی(علیه السلام)٢ ـ حرکت حضرت مسلم بن عقیل...


ادامه ...

16 رمضان

ورود محمد بن ابی بکر به مصر در شانزدهم رمضان سال ۳۷ هـ .ق محمد بن ابی بکر...


ادامه ...

17 رمضان

١ ـ معراج پیامبر گرامی اسلام حضرت محمد بن عبدالله (صلی الله علیه و آله و سلم)٢...


ادامه ...

19 رمضان

ضربت خوردن امیرمؤمنان حضرت امام علی (علیه السلام) در محراب مسجد کوفه در نوزدهم ماه مبارک رمضان سال...


ادامه ...

20 رمضان

فتح مکه توسط سپاهیان اسلام در روز بیستم رمضان سال هشتم هـ .ق سپاهیان اسلام به فرماندهی رسول...


ادامه ...

21 رمضان

١ ـ شهادت مظلومانه امیرمؤمنان حضرت علی علیه السلام٢ ـ بیعت مردم با امام حسن مجتبی علیه...


ادامه ...

23 رمضان

نزول قرآن کریم در شب بیست و سوم رمضان کتاب آسمانی مسلمانان، قرآن مجید نازل گردید. برخی چنین...


ادامه ...

29 رمضان

وقوع غزوه حنین در بیست و نهم رمضان سال هشتم هـ .ق غزوه حنین به فرماندهی رسول گرامی...


ادامه ...

30 رمضان

درگذشت ناصر بالله عباسی در سی ام رمضان سال ۶۲۲ هـ .ق احمد بن مستضیء ناصر بالله درگذشت....


ادامه ...
0123456789101112131415

انتشارات مؤسسه جهانی سبطين عليهما السلام
  1. دستاوردهای مؤسسه
  2. سخنرانی
  3. مداحی
  4. کلیپ های تولیدی مؤسسه

سلام ، برای ارسال سؤال خود و یا صحبت با کارشناس سایت بر روی نام کارشناس کلیک و یا برای ارسال ایمیل به نشانی زیر کلیک کنید[email protected]

تماس با ما
Close and go back to page