آقاى تسترى، در قاموس الرجال مى گويد:(13) اگر اين خبر صحيح است، پس چرا شيخ الطايفه (شيخ طوسى) در مورد سعد مى گويد:
(معاصر امام عسکرى (عليه السلام) بود ومن نمى دانم که وى از آن حضرت روايت کرده باشد).؟(14)
جواب
1 - نخستين پاسخ را از خود قاموس الرجال عرض مى کنيم. شما، در همان کتاب تان، در ضمن اشکالاتى که به شيخ طوسى وارد کرده ايد، گفته ايد:
(شيخ طوسى، در کتاب رجالش به نسخهِ کشى که مصحّف ومغلّط است واشتباهات نوشتارى ولفظى دارد ونيز به کتاب ابن نديم که تحريف شده است، استناد واعتماد کرده است، لذا سبب اوهام واشتباهات وى گرديده است).(15)
به ايشان عرض مى کنيم، شما، معتقد به اوهام واشتباهات شيخ طوسى در پاره اى از موارد هستيد وممکن است از جملهِ اوهام وى، همين موردى باشد که فرموده است:
(من، به روايت وى از آن حضرت مطلع نشده ام).
2 - شيخ طوسى، در مورد سعد بن عبد الله فرموده است: (لم اعلم انّه روى عنه)، حداکثر مطلبى که از اين فرمايش وى فهميده مى شود، اين است، که ايشان، در هنگام تأليف ونوشتن کتاب رجالى اش به کتاب کمال الدين وروايت سعد از امام حسن عسکرى (عليه السلام) دست رسى پيدا نکرده است وممکن است بعداً دست رسى پيدا کرده باشد.
3 - طبق فرمايش برخى از شاگردان مرحوم آيه الله بروجردى که از جملهِ آنان آقاى سبحانى، حفظه الله، است، کتاب رجال شيخ طوسى، به عنوان کتاب براى عرضه نبوده است، بلکه پاره اى از يادداشت هاى وى بوده، که موفّق به تکميل آن نشده است، وبه همين جهت است که افرادى را نام مى برد، ولى در مورد وثاقت وضعف وکتاب - تأليفات - وروايت آنان هيچ مطلبى را متذکّر نمى شود، بلکه فقط به اصحاب رسول (صلى الله عليه وآله وسلم) وائمه (عليهم السلام) بودن آنان اشاره مى کند.(16)
آقاى صافى گلپايگانى نيز همانند مطلب مذکور را بيان مى کند.
بالاخره ممکن است گفته شود، شيخ طوسى، در کتاب رجال به نهايت مرادش که بحث جامع وفراگير در مورد رجال وتراجم بوده، نرسيده است ولذا آن کتاب، ناتمام است ونمى تواند به عنوان دليل وميزان سنجش قرار گيرد.

- پاورقی -

(13) قاموس الرجال، ج 5، 60.
(14) رجال شيخ طوسى، ص 431.
(15) قاموس الرجال، ج 9، ص 209.
(16) الکليات فى علم الرجال، ص 69.

نوشتن دیدگاه