سكه هايي كه در زمان ولايت عهدي حضرت علي بن موسي الرضا (ع) (201_203 ه.ق) ضرب شدند بارها توسط سكه شناسان ذيل معرفي شده ولي كمتر به علل و نتايج ضرب آن اشاره شده است:
1. اعتماد السلطنه در كتاب «مطلع الشمس»، چاپ سنگي، 1303 ه.ق.
2. جورج سي مايلز در كتاب «سكه هاي ناياب اسلامي»، 1950 ميلادي و همچنين در كتاب «سكه هاي ضرب ري».
3. دكتر حسن كريمان در كتاب «ري باستان»، ج1، 1345، انجمن آثار ملي ايران.
4. استاد چراغعلي اعظمي سنگسري، مجله هنر و مردم، شماره يكصد (بهمن 1349).
5. دكتر شمس الدين جزايري، مجله هنر و مردم، شماره 104 (خرداد 1350).
6. دكتر ملكزاده بياني، نشريه بانك سپه 1350.
7. سيد محمد مشيري، مجله گوهر، سال دوم، شماره هفتم (مهر 1353).
8. احمد سهيلي خوانساري، مجله گوهر، سال سوم، شماره يكم (فروردين 1354).
9. استاد عبدالله عقيلي، مجله گوهر، سال سوم، شماره يكم (فروردين 1354)
10. محمد باقرالحسيني، «المسكوكات»، چاپ بغداد _ 1964 ميلادي.
11. سمير شما، «المسكوكات»، چاپ بغداد، 1973 ميلادي.
12. عبدالرزاق شمس اشراق، «نخستين سكه هاي امپراتوري اسلام»، اصفهان، 1369.
13. دكتر رجبعلي لباف، كيهان علمي نوجوانان، سال دوم، شماره ششم، 1369.
14. استاد سيد جمال ترابي طباطبايي، «سكه هاي اسلامي ايران»، تبريز، 1372.
15. فرزانه قائيني و فرامرز طالبي، «كتاب شناسي سكه»، ميراث فرهنگي ايران 1373.
16. كاتالوگ هاي مختلف و گفتگوهاي خبري منعكس شده در مطبوعات و ديگري رسانه ها كه به كرات سكه ولايت عهدي حضرت رضا (ع) معري شده است.
*****
با توجه به منابع مذكور، بايد گفت گنجينه آستان قدس رضوي همواره گواهي بر شناخت سكه مذكور بوده و هست.
حال با مطالعه مطالب گفته شده توسط استادان سكه شناس، باز هم چند سوال براي سكه پژوه باقي مي ماند از جمله آن كه:
الف) چرا در سال 204 ه.ق ضرب سكه هاي ولايت عهدي حضرت امام رضا (ع) در اصفهان و ري متوقف نشد؟
ب) در چه زماني سكه سال 202 ه.ق ولايتعهدي حضرت امام رضا (ع) با نام سكه خانه سمرقند، مجددا ضرب شد و چرا؟
به جز سكه هاي ولايت عهدي حضرت امام رضا (ع)، سكه ها و شبه سكه هاي ديگري ضرب شده اند كه هر يك به گونه اي نام آن حضرت را دارا هستند ما آنها را به 5 دسته تقسيم مي كنيم:
1. سكه هاي نقره اي كه در زمان حيات امام رضا (ع) و به عنوان ولايت عهدي مسلمين ضرب شده است.
2. سكه هايي كه در سال 204 و 205 ه.ق در شهرهاي المحمديه (ري) و اصفهان _ يعني پس از شهادت حضرت _ ضرب شده اند.
3. سكه هايي كه هم از جنس نقره و هم از جنس طلا بوده و تاريخ 202 ه.ق و نام سكه خانه سمرقند را بر خود دارند ولي رسم الخط آنها كاملا متمايز از ديگر سكه ها است.
4. سكه هايي كه به نام حضرت علي بن موسي الرضا (ع) در سده هاي 12 و 13 ه.ق به خاطر توسل به آن حضرت ضرب شده اند، مانند سكه هاي شاهرخ افشار و محمد حسن خان قاجار.
5. يادبودهايي كه آستان قدس رضوي از اواسط دوره قاجاريه تاكنون به بركت و ميمنت در سالروز ولادت امام هشتم (ع) ضرب كرده است.
اين سكه ها هم اكنون در موزه هاي آستان قدس رضوي (ملك)، موزه بانك سپه و تماشاگه پول نگهداري مي شود.
پس از پذيرفتن ولايت عهدي از جانب امام علي بن موسي الرضا، قراردادي، ظاهرا در پنج نسخه، نوشته شد كه مامون و امام رضا آنها را امضا نمودند و شهود قرارداد كه نامشان به خط مامون نوشته شدند، عبارت بودند از: يحيي اكثم، فضل ربيع، و حسن بن سهل. در اين قرارداد، امام رضا (ع) با خط خود نوشته است: فقبلت و لايه عهده ان بقيت بعده و اني يكون هذا و بضد ذلك تدلان الجامع و الجفر: اگر پس از او بمانم ولايت عهديش را قبول مي كنم (پيشگويي امام در خصوص فوت خود قبل از مامون)، اين قرارداد در پنج نسخه تهيه شد كه به مكه، مدينه، شام و عراق فرستاده شد و نسخه پنجم نيز در خراسان باقي ماند.
هنگامي كه در مدينه خطبه خوانده شد. انتصاب ولايت عهدي امام را نيز به اين شرح اعلام كرده و تذكر دادند.
سبه خلافت ادامه مي دهد.
خواجه نصيرالدين طوسي، اين عهدنامه را ديده بود و از فخر رازي راجع جامع و جفر مي رسد كه امر وي را به شخص ديگري به نام نصيرالدين حمزه كه در اين علوم مهارت كامل داشته معرفي مي كند و او اطلاعات را از آن شخص دريافت مي دارد.
با اين احوال، ضرب سكه ها در تاريخ 203 و 204، با نام فضل و با لقب ذوالرياستين و وليعهدي امام رضا، خالي از شكال نيست و سكه اي كه با خط و ربط سلجوقيان آن هم با لفظ دينار پيش از دو قرن، زده شده مستلزم تحقيق كافي و دافي است
مهدي ودود سيدي
