101
  وَ عَنْ نَوْفٍ الْبَكَالِيِّ، قَالَ: رَاءَيْتُ اءَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ ع ذَاتَ لَيْلَةٍ وَ قَدْ خَرَجَ مِنْ فِرَاشِهِ فَنَظَرَالَى النُّجُومِ فَقَالَ: 
يَا نَوْفُ اءَ رَاقِدٌ اءَنْتَ اءَمْ رَامِقٌ؟
فَقُلْتُ : بَلْ رَامِقٌ يا اَمِيرَ الْمُومِنينَ.
قَالَ يَا نَوْفُ :
طُوبَى لِلزَّاهِدِينَ فِي الدُّنْيَا الرَّاغِبِينَ فِي الْآخِرَةِ، اءُولَئِكَ قَوْمٌ اتَّخَذُوا الْاءَرْضَ بِسَاطا وَ تُرَابَهَا فِرَاشا وَ مَاءَهَا طِيبا وَ الْقُرْآنَ شِعَارا وَ الدُّعَاءَ دِثَارا، ثُمَّ قَرَضُوا الدُّنْيَا قَرْضا عَلَى مِنْهَاجِ الْمَسِيحِ.
يَا نَوْفُ، إِنَّ دَاوُدَ ع قَامَ فِي مِثْلِ هَذِهِ السَّاعَةِ مِنَ اللَّيْلِ فَقَالَ: إِنَّهَا سَاعَةٌ لاَ يَدْعُو فِيهَا عَبْدٌ إِلا اسْتُجِيبَ لَهُ إِلا اءَنْ يَكُونَ عَشَّارا اءَوْ عَرِيفا اءَوْ شُرْطِيّا، اءَوْ صَاحِبَ عَرْطَبَةٍ (وَ هِيَ الطُّنْبُورُ) اءَوْ صَاحِبَ كَوْبَةٍ (وَ هِيَ الطَّبْلُ وَ قَدْ قِيلَ اءَيْضا: إِنَّ الْعَرْطَبَةَ الطَّبْلُ وَ الْكَوْبَةَ الطُّنْبُورُ).
  نوف بكالى (7) گويد: شبى اميرالمؤ منين را ديدم كه از بستر برخاست و به ستارگاننگريست و مرا فرمود: 
اى نوف ، خواب هستى يا بيدار؟
گفتم :
يا اميرالمؤ منين ، بيدارم .
فرمود :
اى نوف ، خوشا به حال كسانى كه از دنيا بريده اند و به آخرت روى آورده اند. اينان مردمانى هستند كه زمين را فرش خود كرده اند و خاكش ‍ را بستر و آبش را عطر خوشبوى خود. درون خود را به قرآن آراسته اند و برون را به دعا. چون مسيح ، دنيا را از خود دور ساخته اند. اى نوف ، داود (ع ) در چنين ساعتى از شب ، برخاست و فرمود اين ساعتى است كه هيچ بنده اى به درگاه خداوند دست به دعا برندارد، مگر آنكه ، دعايش ‍ مستجاب شود، مگر عشريّه بگير (باجگير) يا كسى كه كارهاى مردم را به حكومت گزارش كند يا شرطه ، يا صاحب عرطبه (طنبور) باشد و يا صاحب كوبه (طبل ).
رضى گويد :
بعضى گويند عرطبه طبل است و كوبه طنبور
 102
  وَ قَالَ ع : 
إِنَّ اللَّهَ افْتَرَضَ عَلَيْكُمْ فَرَائِضَ فَلاَ تُضَيِّعُوهَا، وَ حَدَّ لَكُمْ حُدُودا فَلاَ تَعْتَدُوهَا، وَ نَهَاكُمْ عَنْ اءَشْيَاءَ فَلاَ تَنْتَهِكُوهَا وَ سَكَتَ لَكُمْ عَنْ اءَشْيَاءَ وَ لَمْ يَدَعْهَا نِسْيَانا فَلاَ تَتَكَلَّفُوهَا.
  و فرمود (ع ): 
خداوند بر شما اعمالى واجب داشته ، آنها را ضايع مگذاريد و برايتان حدودى معين كرده ، از آن حدود تجاوز مكنيد. شما را از چيزهايى نهى كرده ، حرمت آن مشكنيد و چيزهايى است كه درباره آنها سكوت كرده ، نه آنكه فراموش كرده باشد، در آنها خود را به رنج ميفكنيد.
 103
  وَ قَالَ ع : 
لاَ يَتْرُكُ النَّاسُ شَيْئا مِنْ اءَمْرِ دِينِهِمْ لاِسْتِصْلاَحِ دُنْيَاهُمْ إِلا فَتَحَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مَا هُوَ اءَضَرُّ مِنْهُ.
  و فرمود (ع ): 
مردم ، هيچيك ، از امور دينى را براى بهبود امور دنيوى ترك نكنند جز آنكه ، خداوند برايشان وضعى پيش آورد كه زيانش بيش از سودش ‍ باشد.
 104
  وَ قَالَ ع : 
رُبَّ عَالِمٍ قَدْ قَتَلَهُ جَهْلُهُ وَ عِلْمُهُ مَعَهُ لاَ يَنْفَعُهُ.
  و فرمود (ع ): 
چه بسا عالمى را كه جهلش از پاى در آورد و حال آنكه ، علمش با او بود و سودش نكرد.
 105
  وَ قَالَ ع : 
لَقَدْ عُلِّقَ بِنِيَاطِ هَذَا الْإِنْسَانِ بَضْعَةٌ هِيَ اءَعْجَبُ مَا فِيهِ وَ ذَلِكَ الْقَلْبُ، وَ لَهُ مَوَادَّ مِنَ الْحِكْمَةِ وَ اءَضْدَادا مِنْ خِلاَفِهَا، فَإِنْ سَنَحَ لَهُ الرَّجَاءُ اءَذَلَّهُ الطَّمَعُ وَ إِنْ هَاجَ بِهِ الطَّمَعُ اءَهْلَكَهُ الْحِرْصُ، وَ إِنْ مَلَكَهُ الْيَأْسُ قَتَلَهُ الْاءَسَفُ وَ إِنْ عَرَضَ لَهُ الْغَضَبُ اشْتَدَّ بِهِ الْغَيْظُ، وَ إِنْ اءَسْعَدَهُ الرِّض ا نَسِيَ التَّحَفُّظَ وَ إِنْ غَالَهُ الْخَوْفُ شَغَلَهُ الْحَذَرُ وَ إِنِ اتَّسَعَ لَهُ الْاءَمْنُ اسْتَلَبَتْهُ الْغِرَّةُ وَ إِنْ اءَصَابَتْهُ مُصِيبَةٌ فَضَحَهُ الْجَزَعُ وَ إِنْ اءَفَادَ مَالاً اءَطْغَاهُ الْغِنَى وَ إِنْ عَضَّتْهُ الْفَاقَةُ شَغَلَهُ الْبَلاَءُ وَ إِنْ جَهَدَهُ الْجُوعُ قَعَدَتْ بِهِ الضَّعْفُ وَ إِنْ اءَفْرَطَ بِهِ الشِّبَعُ كَظَّتْهُ الْبِطْنَةُ، فَكُلُّ تَقْصِيرٍ بِهِ مُضِرُّ وَ كُلُّ إِفْرَاطٍ لَهُ مُفْسِدٌ.
  و فرمود (ع ): 
به رگ دل انسان ، پاره گوشتى آويخته است كه از شگفت ترين چيزهاست و آن قلب اوست كه در آن مايه هايى از حكمت است و مايه هايى ضد آن و خلاف آن . هرگاه اميدوارى به او روى آورد، آزمندى خوارش مى سازد و اگر آزمندى به او روى نهد حرص تباهش كند و اگر نوميدى بر آن دست يابد، تاءسف او را بكشد و اگر خشم بر او مسلط شود، كينه توزيش شدت گيرد و اگر خشنودى و رضا سبب سعادتش ‍ شود، خويشتنداريش را از دست بدهد و اگر وحشت گريبانش را بگيرد، حذر از كار به خود مشغولش دارد و اگر امن و آسايش نصيبش شود، غرور و غفلتش بربايد. اگر مالى بدستش افتد، بى نيازى به سركشيش ‍ وادارد. اگر مصيبتى به او رسد، بيتابى رسوايش گرداند و اگر به فقر دچار آيد، به بلا افتد، اگر گرسنگى او را بيازارد، ناتوانى از پايش در اندازد. اگر در سيرى افراط كند، پرى شكم آزارش دهد.اگر در كارى كوتاه آيد، زيان اوست و اگر از حد گذراند، مايه فسادش باشد.
 106
  وَ قَالَ ع : 
نَحْنُ النُّمْرُقَةُ الْوُسْطَى بِهَا يَلْحَقُ التَّالِي ، وَ إِلَيْهَا يَرْجِعُ الْغَالِي .
  و فرمود (ع ): 
ما همانند آن پشتى ميانى ، حد وسط هستيم ، كه هر كه نرسيده بايد خود را برساند و هر كه از ما در گذرد، بايد كه به ما باز گردد.
 107
  وَ قَالَ ع : 
لاَ يُقِيمُ اءَمْرَ اللَّهِ سُبْحَانَهُ إِلا مَنْ لاَ يُصَانِعُ، وَ لاَ يُضَارِعُ وَ لاَ يَتَّبِعُ الْمَطَامِعَ.
  و فرمود (ع ): 
فرمان خدا را بر پاى ندارد مگر آنكه ، در اجراى حق مدارا نكند و در برابر باطل فروتنى ننمايد و از پى مطامع خود نرود.
 108
  وَ قَالَ ع : وَ قَدْ تُوُفِّيَ سَهْلُ بْنُ حُنَيْفٍ الْاءَنْصَارِيُّ بِالْكُوفَةِ بَعْدَ مَرْجِعِهِ مِنْ صِفِّينَ مَعَهُ وَكَانَ مِنْ اءَحَبَّ النَّاسِ إِلَيْهِ-: 
لَوْ اءَحَبَّنِي جَبَلٌ لَتَهَافَتَ.
وَ مَعْنى ذلِكَ اءَنَّ الْمِحْنَةَ تَغْلُظُ عَلَيْهِ فَتُسْرِعْ الْمَصائِبُ إِلَيْهِ وَ لا يَفْعَلُ ذلِكَ إ لا بِالا تْقِياء الا بْرارِ وَ الْمُصْطَفَيْنَ اءلا خْيارِ وَ هذا مِثْلُ قَوْلِهِ ع :
مَنْ اءَحَبَّنَا اءَهْلَ الْبَيْتِ فَلْيَسْتَعِدَّ لِلْفَقْرِ جِلْبَابا.
وَ قَدْ يُؤَوَّلُ ذلِكَ عَلى مَعْنىٍ آخَرَ لَيْسَ هذا مَوْضِعَ ذِكْرِهِ.
  هنگامى كه سهل بن حنيف انصارى ، كه يكى از دوستان امام (ع ) بود، پس از آنكه با او از صفينبازگشت ، در كوفه وفات كرد، درباره او فرمود: 
اگر كوهى هم مرا دوست بدارد، فرو ريزد.
شريف رضى گويد :
معنى اين سخن اين است كه رنج و محنت بر او سخت مى گيرد و مصيبتها به سوى او بشتابند و اين جفا نرود مگر با پرهيزگاران و نيكان وبرگزيدگان و اين شبيه است به اين سخن حضرت كه فرمود:
هر كس كه ما اهل بيت را به دوستى گيرد، بايد جامه درويشى را بر تن بپذيرد.
شريف رضى گويد :
اين عبارت را به گونه ديگر هم تاءويل كرده اند كه در اينجا جاى ذكر آن نيست .
 109
  وَ قَالَ ع : 
لا مالَ اءَعْوَدُ مِنَ الْعَقْلِ، وَلا وَحْدَةَ اءَوْحَشُ مِنَ الْعُجْبِ وَلاَ عَقْلَ كَالتَّدْبِيرِ، وَلاَ كَرَمَ كَالتَّقْوَى ، وَلاَ قَرِينَ كَحُسْنِ الْخُلُقِ، وَلاَ مِيرَاثَ كَالْاءَدَبِ، وَلاَ قَائِدَ كَالتَّوْفِيقِ، وَلاَ تِجَارَةَ كَالْعَمَلِ الصَّالِحِ، وَلاَ رِبْحَ كَالثَّوَابِ، وَلاَ وَرَعَ كَالْوُقُوفِ عِنْدَ الشُّبْهَةِ، وَلاَ زُهْدَ كَالزُّهْدِ فِي الْحَرَامِ، وَلاَ عِلْمَ كَالتَّفَكُّرِ، وَلاَ عِبَادَةَ كَاءَدَاءِ الْفَرَائِضِ، وَلاَ إِيمَانَ كَالْحَيَاءِ وَ الصَّبْرِ، وَلاَ حَسَبَ كَالتَّوَاضُعِ، وَلاَ شَرَفَ كَالْعِلْمِ وَلاَ عِزَّ كَالْحِلْمِ وَلاَ مُظَاهَرَةَ اءَوْثَقُ مِنَ مُشَاوَرَةٍ.
  و فرمود (ع ): 
هيچ ثروتى سودمندتر از عقل نيست و هيچ تنهايى وحشت انگيزتر از خودپسندى نيست و هيچ عقلى ، چون انديشيدن و تدبير نيست و هيچ كرامتى چون تقوى نيست و هيچ هم نشينى چون خوشخويى نيست و هيچ ميراثى چون ادب نيست و هيچ رهبرى چون توفيق نيست و هيچ تجارتى چون عمل صالح نيست و هيچ سودى چون ثواب آخرت نيست و هيچ پارسايى چون توقف در برابر شبهه نيست و هيچ زهدى چون زهد در حرام نيست و هيچ ايمانى چون حيا و شكيبايى نيست و هيچ حسبى چون تواضع نيست و هيچ شرافتى چون علم نيست و هيچ عزتى چون بردبارى نيست و هيچ پشتيبانى استوارتر از مشورت نيست .
 110
  وَ قَالَ ع : 
إِذَا اسْتَوْلَى الصَّلاَحُ عَلَى الزَّمَانِ وَ اءَهْلِهِ ثُمَّ اءَسَاءَ رَجُلٌ الظَّنَّ بِرَجُلٍ لَمْ تَظْهَرْ مِنْهُ خِزْيَةٌ فَقَدْ ظَلَمَ وَ إِذَا اسْتَوْلَى الْفَسَادُ عَلَى الزَّمَانِ وَ اءَهْلِهِ فَاءَحْسَنَ رَجُلٌ الظَّنَّ بِرَجُلٍ فَقَدْ غَرَّرَ.
  و فرمود (ع ): 
چون صلاح و نيكوكارى بر زمانه و مردمش مستولى شود، سپس كسى به ديگرى كه هنوز رسوايى به بار نياورده ، بدگمان شود، بر او ستم كرده است و چون بدكارى و فساد بر زمانه و مردمش مستولى شود و كسى به ديگرى گمان نيك برد، فريب خورده است .
 111
  وَ قِيلَ لَهُ ع : كَيْفَ تَجِدُكَ يَا اءَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ؟ فَقَالَ: 
كَيْفَ يَكُونُ حَالُ مَنْ يَفْنَى بِبَقَائِهِ وَ يَسْقَمُ بِصِحَّتِهِ وَ يُؤْتَى مِنْ مَأْمَنِهِ؟
  او را گفتند يا اميرالمؤ منين ، خود را چگونه مى يابى فرمود: 
چگونه است حال كسى كه بقايش او را به فنا مى كشاند و در تندرستيش ‍ بيمار گردد و مرگ در جاى امن و آسايسش به سراغش آيد.
 112
  وَ قَالَ ع : 
كَمْ مِنْ مُسْتَدْرَجٍ بِالْإِحْسَانِ إِلَيْهِ وَ مَغْرُورٍ بِالسَّتْرِ عَلَيْهِ وَ مَفْتُونٍ بِحُسْنِ الْقَوْلِ فِيهِ وَ مَا ابْتَلَى اللَّهُ اءَحَدا بِمِثْلِ الْإِمْلاَءِ لَهُ.
  و فرمود (ع ): 
بسا كسا كه با احسان و نعمت خداوندى كم كم به عذاب او نزديك شود. با پوشيده داشتن گناهش فريب مى خورد و از اينكه ، مردم او را به نيكى ياد مى كنند، فريفته گردد. خداوند، هيچكس را به چيزى چون مهلت دادن به او، نيازموده است .
 113
  وَ قَالَ ع : 
هَلَكَ فِيَّ رَجُلاَنِ: مُحِبُّ غَالٍ وَ مُبْغِضٌ قَالٍ.
  و فرمود (ع ): 
به سبب من دو كس به هلاكت رسيدند يكى ، آنكه در دوستى من غلو مى كند و ديگر، كسى كه در دشمنى من پاى مى فشرد.
114
  وَ قَالَ ع : 
إِضَاعَةُ الْفُرْصَةِ غُصَّةٌ.
  و فرمود (ع ): 
از دست دادن فرصت غصّه است .
 115
  وَ قَالَ ع : 
مَثَلُ الدُّنْيَا كَمَثَلِ الْحَيَّةِ لَيِّنٌ مَسُّهَا وَ السُّمُّ النَّاقِعُ فِي جَوْفِهَا، يَهْوِي إِلَيْهَا الْغِرُّ الْجَاهِلُ وَ يَحْذَرُهَا ذُو اللُّبِّ الْعَاقِلُ.
و فرمود (ع ): دنيا همانند مار است . چون بر آن دست كشند، نرم آيد، ولى در درون آن زهر كشنده است . مردم فريب خورده و نادان بدان ميل كنند و خردمند عاقل از آن دورى جويد.
 116
  وَ قَدْ سُئِلَ ع : عَنْ قُرَيْشٍ فَقَالَ: 
اءَمَّا بَنُو مَخْزُومٍ فَرَيْحَانَةُ قُرَيْشٍ تُحِبُّ حَدِيثَ رِجَالِهِمْ وَ النِّكَاحَ فِي نِسَائِهِمْ وَ اءَمَّا بَنُو عَبْدِ شَمْسٍ فَاءَبْعَدُهَا رَاءْيا وَ اءَمْنَعُهَا لِمَا وَرَاءَ ظُهُورِهَا وَ اءَمَّا نَحْنُ فَاءَبْذَلُ لِمَا فِي اءَيْدِينَا، وَ اءَسْمَحُ عِنْدَ الْمَوْتِ بِنُفُوسِنَا وَ هُمْ اءَكْثَرُ وَ اءَمْكَرُ وَ اءَنْكَرُ، وَ نَحْنُ اءَفْصَحُ وَ اءَنْصَحُ وَ اءَصْبَحُ.
  درباره قريش از او پرسيدند، فرمود: 
امّا بنى مخزوم ، ريحان خوشبوى قريش اند گفتگو با مردانش و زناشويى با زنانش دوست داشتنى است . بنى عبد شمس ، به راءى ، از ديگران دورانديشترند. و در حمايت آنچه پشت سر خود دارند يعنى مال و خاندان استوارترند.
اما ما به آنچه در دست داريم ، بخشنده تريم و به هنگام مرگ ، به جان دادن ، سخاوتمندتريم . بنى عبد شمس به شمار بيش اند و مكارتر و بدكردارترند، ولى ما فصيحتريم و مردم را نيكخواهتريم و خوشرويتريم .
 117
  وَ قَالَ ع : 
شَتَّانَ بَيْنَ عَمَلَيْنِ: عَمَلٍ تَذْهَبُ لَذَّتُهُ وَ تَبْقَى تَبِعَتُهُ وَ عَمَلٍ تَذْهَبُ مَؤُونَتُهُ وَ يَبْقَى اءَجْرُهُ.
  و فرمود (ع ): 
فرق است ميان اين دو عمل ، عملى كه لذتش رفته و عواقب ناگوارش ‍ مانده است و عملى كه رنجش سپرى شده و اجر و ثوابش باقى است .
 118
  وَ قَدْ تَبِعَ جِنَازَةً فَسَمِعَ رَجُلاً يَضْحَكُ، فَقَالَ عَلَيْهِ السَّلام : 
كَاءَنَّ الْمَوْتَ فِيهَا عَلَى غَيْرِنَا كُتِبَ وَ كَاءَنَّ الْحَقَّ فِيهَا عَلَى غَيْرِنَا وَجَبَ وَ كَاءَنَّ الَّذِي نَرَى مِنَ الْاءَمْوَاتِ سَفْرٌ عَمَّا قَلِيلٍ إِلَيْنَا رَاجِعُونَ! نُبَوِّئُوهُمْ اءَجْدَاثَهُمْ وَ نَأْكُلُ تُرَاثَهُمْ كَاءَنَّا مُخَلَّدُونَ بَعْدَهُمْ، نَسِينَا كُلَّ وَاعِظٍ وَ وَاعِظَةٍ وَ رُمِينَا بِكُلِّ جَائِحَةٍ!
طُوبَى لِمَنْ ذَلَّ فِي نَفْسِهِ، وَ طَابَ كَسْبُهُ، وَ صَلَحَتْ سَرِيرَتُهُ، وَ حَسُنَتْ خَلِيقَتُهُ، وَ اءَنْفَقَ الْفَضْلَ مِنْ مَالِهِ، وَ اءَمْسَكَ الْفَضْلَ مِنْ لِسَانِهِ، وَ عَزَلَ عَنِ النَّاسِ شَرَّهُ، وَ وَسِعَتْهُ السُّنَّةُ، وَ لَمْ يُنْسَبْ إ لَى بِدْعَةِ.
قال الرضى اءقُولُ:
وَ مِنْ الناسِ مَنْ يَنْسُبُ هذا الْكَلامَ إ لى رَسُولِ اللّهِ، ص وَ كَذلِكَ الَّذي قَبْلَهُ.
  از پى جنازه اى مى رفت ، مردى را ديد كه مى خنديد. امام (ع ) به او فرمود: 
گويى كه مرگ بر ديگران مقرر شده ، نه بر ما و گويى حق بر غير ما واجب شده و گويى ، اين مردگان كه مى بينيم ، مسافرانى هستند كه بزودى به نزد ما باز مى گردند آنها را در گورهايشان مى گذاريم و اموالشان را مى خوريم ، پندارى ، كه پس از آنها جاودانه خواهيم زيست . سپس ، هر اندرز دهنده اى را چه مرد و چه زن فراموش مى كنيم و خود را به دست هر بلا و آفت مى سپاريم . خوشا به حال كسى كه نفس را به فروتنى وادارد، و كسبش پاك و شايسته و نيتش پسنديده و خلق و خويش نيكو باشد. زيادى مالش را انفاق كند و سركشى زبانش را مهار نمايد و شرّ خود را از مردم دور دارد. و سنت بر او دشوار نيايد و به بدعت نسبتش ‍ ندهند.من مى گويم بعضى از اين سخن و سخن پيش از آن را به پيامبر (ص ) نسبت داده اند.
 119
  وَ قَالَ ع : 
غَيْرَةُ الْمَرْاءَةِ كُفْرٌ وَ غَيْرَةُ الرَّجُلِ إِيمَانٌ.
  و فرمود (ع ): 
غيرت زن كفر است و غيرت مرد ايمان .
 120
  وَ قَالَ ع : 
لَاءَنْسُبَنَّ الْإِسْلاَمَ نِسْبَةً لَمْ يَنْسُبْهَا اءَحَدٌ قَبْلِي : الْإِسْلاَمُ هُوَ التَّسْلِيمُ وَ التَّسْلِيمُ هُوَ الْيَقِينُ وَ الْيَقِينُ هُوَ التَّصْدِيقُ وَ التَّصْدِيقُ هُوَ الْإِقْرَارُ وَ الْإِقْرَارُ هُوَ الْاءَدَاءُ وَ الْاءَدَاءُ، هُوَ الْعَمَلُ.
  و فرمود (ع ): 
اسلام را به گونه اى وصف مى كنم كه كس پيش از من چنانش وصف نكرده باشد اسلام تسليم است و تسليم ، يقين است و يقين ، تصديق است و تصديق ، اقرار است و اقرار، به جاى آوردن است و به جاى آوردن ، پرداختن به عمل صالح است .

نوشتن دیدگاه