این روزها مصادف با میلادامام حسن عسکری است به این بهانه بنا داریم احادیثی از این بزرگمرد دوران را به بررسی بنشینیم ؛ چرا که امام علی علیه السلام در این باره می فرماید: "هر گاه حدیثی شنیدید آن را با دقت عقلی فهم ورعایت کنید ، نه بشنوید و روایت کنید" بر خلاف تصور و عمل ما که احادیث را از حفظ می کنیم و گاه ، جا وبی جا بر زبان می آوریم در کلام حضرت امیر علیه السلام احادیث تنها برای دقت وتدبر درآن و سپس به کار بستن آن است. ما هم سعی داریم در این مجال ، دو سخن از آن حضرت را بررسی کنیم ، چرا که " همانا براى خداوند بر مردم دو حجّت است، حجّت آشكار و حجّت پنهان، امّا حجّت آشكار عبارت است از رسولان و پیامبران و امامان؛ و حجّت پنهانى عبارت است از عقول مردمان."(1) و در قرآن کریم آیات بسیاری است که انسان را به تعقل و تفکر در آفرینش و مخلوقات دعوت می کند. خداوند در سوره بقره آیه 170، یهتدون(هدایت) را به دنبال یعقلون (تفکر) آورده و درباره کفار که بر بت پرستی پدرانشان تاکید می ورزیدند می فرماید : " لو کان اباوهم لایعقلون شیئاً و لا یهتدون " ( آن پدران بی عقل و نادان بوده و هرگز به حق و راستی راه نیافته اند) چنانکه همین معنا را هم می توان در کلام امام حسن عسکری علیه السلام نیز یافت ، ایشان در باره فضیلت تعقل می فرمایند " عبادت پر روزه گرفتن و پر نماز خواندن نیست ، عبادت پر اندیشه کردن در امر خداست" و هدایت نه تنها و تنها از طریق عبادت که در گام نخستین از طریق تفکر میسر است. خداوند علاوه بر اینکه هدایت وتفکر را امری توامان و لازم وملزوم یکدیگر می نامد ، پلیدی و بی خردی را نیز هم خانه یکدیگر می شمرد و در آیه 100 سوره یونس چنین می فرماید : "یجعل الرجس علی الذین لایعقلون" (و خدا پلیدی را برای مردم بی خرد که عقل را به کارنمی بندند مقرر می دارد) امام حسن عسکری علیه السلام نیز تعقل و تفکر را زیبایی باطنی آدمی می نامند" صورت نیکو ، زیبایی ظاهری است ، و عقل نیکو ، زیبایی باطنی است."
بهتر آن است که به جنبه دیگر تعقل وتفکر در آیات قرآن نیز اشاره شود ، خداوند در آیه 10 سوره انبیا می فرماید " لقد انزلناه الیکم کتاباً فیه ذکرکم افلا تعقلون " (همانا ما به سوی شما کتابی که مایه شرافت و عزت شماست فرستادیم آیا نباید در این کتاب بزرگ تعقل کرده و حقایق آن را فهم کنید؟) آیات بسیاری در قرآن به این موضوع اشاره دارند و آدمی را علاوه برآنکه به تفکر در خلقت آسمانها و زمین و انسان وحیوان وگردش شب و روز ... می خوانند به تدبر وتفکر در آیات قرآن کریم نیز تاکید می ورزند .این معنا را در احادیث دیگر ائمه (علیهم السلام) نیز می یابیم ، چنانکه امام محمد باقر علیه السلام عقل را بهترین و برترین آفریده خدا و امام رضا (علیه السلام) عقل را بهترین دوست آدمی وجهل را بدترین دشمن او می دانند. از چه روست که هر چه امامان معصوم به زمان غیبت نزدیکتر می شوند در لزوم تعقل و تفکر تاکید بیشتری می ورزند؟ آیا از آن رو نیست که در زمان غیبت امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) جز به مدد این هدیه الهی نمی توان راه جست؟ آیا سبب آن نیست که با این احادیث شیعیان را دعوت به تفکر نمایند تا در زمان غیبت در دام اندیشه های افراطی و کج روی های آشکار گرفتار نیایند؟ پس چرا در میان ما مسلمانان و به ویژه شیعیان عبادت های بسیار و یا تنها وتنها حب اهل بیت (علیهم السلام) تنها راه هدایت و رستگاری تلقی می گردد؟ و یا چگونه است که در قرائت قرآن (این همراه و همگام امامان معصوم(علیهم السلام) به اعتبار حدیث ثقلین) تنها ثواب آن لحاظ شده و کسی را به تدبر وتفکر در آن دعوت نمی کنند؟ به گونه ای که یک فارس زبان یا ترک زبان که زبان عربی را نمی فهمد و یا اندکی می فهمد تنها به قرائت متن عربی قرآن کفایت می کند. آیا خواندن متن عربی قرآن بدون دریافت معنای آن می تواند برای انسان رستگاری به همراه داشته باشد؟ عجیب آنکه با این حجم بسیار از آیات وروایات (که نگارنده تنها اندکی از آن را در اینجا نقل کرده) در این زمانه ، خردورزی و عقل گرایی ، مذموم و گاه محصول وارداتی غرب تلقی شده و پرسشگری که محصول تفکر است ناپسند تلقی می شود.
بعد از انبیا ، پیامبران الهی و امامان ، قوه عاقله ی آدمی تنها راه نجات وی از گرداب سهمگین آشفتگی هاست. " خداوند پیامبران و فرستادگانش را به سوى بندگانش بر نیانگیخته، مگر آن كه از طرف خدا تعقّل كنند. پس نیكوترین شان از نظر پذیرش، بهترین شان از نظر معرفت به خداست، و داناترین شان به كار خدا، بهترین شان از نظر عقل است، و عاقل ترین آنها، بلند پایه ترین شان در دنیا و آخرت است.". تاکید امام حسن عسکری(علیه السلام) بر خردورزی از آن روست که زمان ارتباط مستقیم و رو در رو با امام را رو به پایان می بینند و با توسل به حجت پنهان خدا سعی در آشکار ساختن راه هدایت در دوران طولانی غیبت دارند.
امروز میلاد بزرگمردی است که یگانه فرزندش پرچم عدل را در جهان به اهتزار در خواهد آورد و در پناه علم و ایمان درهای سعادت را به روی بشریت خواهد گشود. امروز میلاد فرزندی دیگر از خاندانی است که سرسلسله آنان "عقل کل" و "شهر علم" لقب می یابد، و امروز میلاد امامی دیگر از تبار پیامبری است که یک ساعت تفکر را بر هفتاد سال عبادت برتری داده است. شایسته است ملتی که خود را دوستدار اهل بیت (علیهم السلام) می داند و می نامد در بهره گیری از تعالیم آن بزرگواران بر دیگران پیشی گیرد.
