روز عید فطر ، روز هلاکت عمرو بن العاص
مرحوم شیخ مفید در مسارّالشیعه می نویسد:
در روز اول شوّال سال 41 هجری ، خداوند یکی از فراعنه این امّت ، یعنی عمرو بن العاص را هلاک کرد و اهل اسلام را از شرّ وجود او خلاص نمود و بدین وسیله بر سرور و شادی مؤمنین افزود.[1]
مرحوم محدّث قمّی در وقایع الایام می نویسد:
در روز اول شوّال ، عمروعاص در مصر به جهنّم پیوست.[2]
معرّفی مادر عمرو بن العاص
مادر عمرو بن العاص ، سَلمَى بنت حرملة ، ملقّب به نابغه ، بنا بر آن چه كه زمخشرى در ربیع الابرار نقل كرده است ، كنیز مردى از قبیله عنزه بوده است. این زن اسیر می شود و عبد اللّه بن جدعان تیمى در مكّه او را می خرد. او زنى زناكار بوده است. عبد اللّه بن جدعان وى را آزاد مى‏كند. وی در یک شب با ابو سفیان بن حرب و عاص بن وائل و امیّة بن خلف و هشام بن مغیره و ابو لهب همراه می شود و بعد از نه ماه عمرو را می زاید و لذا همه این مردها عمرو را به خود نسبت می دادند. مادر عمرو در این مسئله حکم می کند و می گوید: این ، فرزندِ عاص بن وائل است و این نسبت دادن براى آن بود كه عاص نفقه (مخارج) زیادى به آن زن می داد ، ولى می گفتند : عمرو به ابوسفیان خیلی شباهت دارد.[3]

به نقل ابن ابی الحدید ، حضرت مجتبی علیه السلام در مجلسی با حضور معاویه و اطرافیانش ، به عمرو بن العاص خطاب فرموده ، وی را چنین معرّفی نمودند:
تو اى پسر عاص ، فرزندى زاییده شده از اشتراك چند مرد هستى. مادر تو ، تو را از زنا و روسپى ‏گرى مجهول زاییده است. درباره تو چهار مرد از قریش مرافعه كرده ‏اند. از میان آن ها مردى كه از همه آن ها كشنده ‏تر و از نظر شخصیّت لئیم‏ تر و داراى منصبى خبیث‏ تر بود بر همه آن ها غلبه كرد.[4]

پدر عمرو بن العاص
پدر ظاهری عمرو ، عاص بن وائل ، یكى از مسخره كنندگان رسول خدا صلّی الله علیه و آله بود و از كسانى بود كه عداوت آشكار با آن حضرت داشت و در اذیّت و آزار آن بزرگوار فروگذارى نكرد و آیه «إِنَّا كَفَیْناكَ الْمُسْتَهْزِئِینَ» در شأن او نازل شد.[5]

عاص بن وائل در اسلام به ابتر یعنی مقطوع النّسل معروف بود. زیرا رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلم را به قریش نشان می داد و می گفت: به زودی این ابتر از دنیا خواهد رفت، و لذا خداوند متعال در سوره کوثر ، این آیه را خطاب به عاص نازل فرمود: «إِنَّ شانِئَكَ هُوَ الْأَبْتَرُ» ، یعنی«دشمنت مقطوع النسل و بی تبار خواهد بود».[6]

عمرو بن العاص و رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلم
عمرو بن العاص ، رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلم را در مكّه بسیار اذیّت می كرد و به او دشنام می داد و سر راه آن حضرت سنگ می گذاشت كه وقتی پیامبر اكرم صلّی الله علیه و آله و سلم شبانگاه به طواف بیت خدا می رود ، پاى آن حضرت به آن سنگ ها خورده ، بلغزد و بر زمین افتد. عمرو بن العاص یكى از كسانى بود كه سر راه زینب دختر پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلم را هنگام مهاجرت از مكّه به مدینه گرفتند و آن قدر به كجاوه او زدند كه جنین خود را كه از شوهرش ابوالعاص بن ربیع بود ، سقط كرد. وقتى كه این خبر ناگوار به پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلم رسید ، به سختی ناراحت شد و همه آنان را لعنت كرد.[7]

عمرو بن العاص ، رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلم را بسیار هجو می كرد و آن را به بچه هاى مكّه تعلیم می كرد و آن ها هم در زمانی که پیامبر از كوچه‏ ها عبور می كرد ، با صداى بلند همان هجوها را به پیامبر می خواندند. روزى رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلم در حجر اسماعیل نماز می خواند و عمرو بن العاص را چنین نفرین می كرد:
«أللّهمّ إنَّ عَمرَو بنَ العَاصِ هَجَانِى وَ لَستُ بِشاعِرٍ فَالعَنهُ بِعَدَدِ مَا هَجانِى»
بارالها، عمرو بن العاص مرا هجو كرده است و من شاعر نیستم ، تو عمرو را به عدد هجوى كه كرده است لعنت كن.[8]

نقل است که دو ماه بعد از وفات حضرت ابوطالب علیه السلام ، عمرو بن العاص ، نضر بن حارث و عقبة بن أبی معیط ، به همراه هم پوست جنین شتر را گرفتند و  در حالی که رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلم در کنار کعبه به سجده رفته بود ، بر سر آن حضرت گذاشتند. حضرت سر از سجده برنداشت و در سجده گریه کرد و آن ها را لعنت نمود. پس حضرت فاطمه علیهاالسلام با حالتی گریان نزد پدر آمد و آن پوست جنین شتر را از سر پدرش برداشت.[9]

عمرو بن العاص همانی است که به علّت شدّت دشمنیش با رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلم ، اهل مکّه وی را به حبشه فرستادند تا نجاشی  ،مهاجرین به حبشه را برگرداند و جناب جعفر بن ابی طالب علیه السلام را بکشد.[10]

به نقل جناب حذیفة ، عمرو بن العاص از اعضای باند چهارده نفره ای است که هم پیمان شدند که «اگر محمّد بمیرد یا كشته شود ، امر خلافت را از اهل بیتش می گیریم و تا ما هستیم نباید احدى از آنان به خلافت دست یابد». آن ها قصد کردند در حجّةالوداع ، شتر رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلم را در گردنه هرشی رم دهند و حضرت را به قتل برسانند تا حضرت نتواند امیرالمؤمنین علی علیه السلام را به عنوان خلیفه خود مستقرّ نماید.[11]

عمرو بن العاص در زمان حکومت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام
عمرو بن العاص همان کسی است که در هنگام شکست لشکر معاویه در جنگ صفّین ، پیشنهاد داد تا قرآن ها را بر سر نیزه کنند، و همان کسی است که این جنگ را به مرحله حکمیّت کشاند و نهایتا حیله ای به کار برد  ، و معاویه را در حکومت خویش نگاه داشت.

عمرو بن العاص همان کسی است که امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام در قنوت نمازها و بعد از نماز های خود ، او و بعضی دیگر از دشمنان اهل البیت علیهم السلام را لعن می کردند. در این موضوع چند حدیث ذیل جهت تأسّی به امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام نقل می گردد.

ابن أبی الحدید معتزلی در شرح نهج البلاغه می نویسد:
نصر بن مزاحم نقل می کند: علی علیه السلام بعد از ماجرای حکمیّت ، بعد از هر نماز صبح و مغرب  ، چند نفر را لعن می کرد که عبارتند از: معاویۀ ، عمرو بن عاص ، أبو موسی اشعری ، حبیب بن مسلمۀ ، عبدالرحمن بن خالد ، ضحّاک بن قیس ، ولید بن عقبۀ.[12]

قَالَ الْحَارِثُ بْنُ الْمُغِیرَةِ النَّضْرِیُّ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِنَّ أَبَا مَعْقِلٍ الْمُزَنِیَّ حَدَّثَنِی عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَنَّهُ صَلَّى بِالنَّاسِ الْمَغْرِبَ فَقَنَتَ فِی الرَّكْعَةِ الثَّانِیَةِ وَ لَعَنَ مُعَاوِیَةَ وَ عَمْرَو بْنَ الْعَاصِ وَ أَبَا مُوسَى الْأَشْعَرِیَّ وَ أَبَا الْأَعْوَرِ السُّلَمِیَّ ، قَالَ الشَّیْخُ علیه السلام: صَدَقَ فَالْعَنْهُم.[13]
حارث بن مغیره گفت: به حضرت امام صادق علیه السلام عرض کردم: ابامَعقَل از امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام برای من نقل کرد که ایشان در قنوت نماز مغرب ، معاویۀ ، عمرو بن عاص، ابوموسی اشعری و ابو اعور سُلَمِی را لعن می کرده است. حضرت صادق علیه السلام فرمود: درست گفته است ، پس تو نیز ایشان را لعن کن.

عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَعْقِلٍ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام أَنَّهُ قَنَتَ فِی الصُّبْحِ ، فَلَعَنَ مُعَاوِیَةَ وَ عَمْرَو بْنَ الْعَاصِ وَ أَبَا مُوسَى الْأَشْعَرِیَّ وَ أَبَا الْأَعْوَرِ وَ أَصْحَابَهُمْ.[14]
عبدالله بن مَعقِل نقل می کند که امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام که ایشان در قنوت نماز صبح ، معاویۀ ، عمرو بن عاص ، ابو موسی اشعری ، ابو اعور اسلمی ، و یاران ایشان را لعن می کرد.
********************************************
[1] - مسارّالشیعة ،ص32
[2] - وقایع الایام ، ص61
[3] - شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید، ج‏6، ص283
[4] - شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید، ج‏6، ص291
[5] - شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید، ج‏6، ص282
[6] - شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید، ج‏6، ص282
[7] - شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید، ج‏6، ص282
[8] - شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید، ج‏6، ص282
[9] - شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید، ج‏6، ص282-283
[10] - شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید، ج‏6، ص283
[11] - تفصیل داستان صحیفه ملعونه در بحارالانوار ،ج 28 ،ص 111- 96 نقل شده است.
[12] - شرح‏ نهج‏ البلاغة لابن أبی الحدید ، ج2 ،ص260/بحارالأنوار، 33 ،ص303 به نقل از شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید
[13] - بحارالأنوار، ج33 ،ص197/الاصول السّتَّۀ عشر ، اصل محمّد بن المثنی الحضرمی ، ص88/مستدرک الوسائل ، ج4 ، ص410
[14] - مستدرك‏ الوسائل، ج4 ،ص410

ارسالی توسط آقای محمد بندانی نیشابوری

نوشتن دیدگاه