توجه به موقعيت جواني و مسئوليت‌هاي جوانان، محوري است كه در سخنان رسول گرامي اسلام به آن دقت شده است.
از آن رو كه جواني فرصتي است استثنايي، براي استفاده بهنيه از آن نياز به برنامه و تلاش بيشتر احساس مي‌شود.
فرصت طلايي
نخستين نكته در سخنان رسول خدا(صلي الله عليه و آله)، لزوم بهره‌گيري و استفاده بهينه از فرصت جواني است. حضرت در حديثي مي‌فرمايد: «پنج چيز را پيش از پنج چيز غنيمت بشمار: جواني را پيش از پيري، سلامتي‌ات را پيش از بيماري، بي‌نيازي‌ات را قبل از نيازمندي، فراغتت را پيش از اشتغال و زندگي‌ات را پيش از مرگت».(ر. ك: نهج الفصاحة، ح 372)
و در حديثي ديگر، رسول گرامي به جاي واژه غنيمت، از واژه مبادرت و سبقت گرفتن براي استفاده صحيح استفاده كرده است و چنين مي‌فرمايد: «به سوي چهار چيز پيش از چهار چيز ديگر مبادرت كن، جواني‌ات پيش از پيري‌ات، سلامتي‌ات،پيش از بيماري‌ات، بي‌نيازي‌ات پيش از فقرت، زندگي‌ات قبل از مرگت». (ر. ك: نهج الفصاحة، ح 1073)
پختگي
نكته ديگري در سخنان رسول گرامي اسلام(صلي الله عليه و آله)لزوم پختگي جوان و بهره گرفتن از تجربه‌هاي مفيد است. حضرت در حديثي مي‌فرمايد: «خداوند جواني را كه از خود سبكي و بي‌خردي نشان نمي‌دهد، به ديده نخستين مي‌نگرد». (ر. ك: نهج الفصاحة، ح 729)
و در گفتاري ديگر مي‌فرمايد: «بهترين جوانان شما آن است كه رفتار بزرگسالان را داشته باشد و بدترين بزرگسالان شما آن است كه رفتار جوانان را داشته باشد». (ر. ك: نهج الفصاحة، ح 1514)
از اين احاديث مي‌توان فهميد كه استفاده بهينه از فرصت جواني و بهره‌مندي از تجارب بزرگسالان بايد در حدي باشد كه در پرتو اين تجارب نشاني از خامي و اقدام‌هاي نسنجيده در رفتار جوان مشاهده نشود. پيام حديث نبوي، تقليد جوان از رفتار ظاهري بزرگسالان نيست، بلكه منظور، برخوردهاي پخته و سنجيده و عاقلانه‌اي است كه يك جوان مي‌تواند در پرتو بهره‌وري از تجارب از خود نشان دهد.
احترام به بزرگ‌تر
محور ديگر در سخنان رسول گرامي اسلام(صلي الله عليه و آله)، اهميت احترام جوان به بزرگسالان است كه افزون بر پي‌آمدهاي مثبت دنيوي و اخروي، زمينه استفاده از تجارب او را فراهم ميكند. حضرت در حديثي مي‌فرمايد: «هر جواني كه پيري را براي بزرگي سنش گرامي دارد، خداوند هنگام پيري او كسي را بگمارد كه وي را تكريم كند». (ر. ك: نهج الفصاحة، ح 2569)
پيام اين حديث نبوي نيز توجه جوانان به يكي از وظايفي است كه بر عهد دارد. با عمل به اين وظيفه كه تكريم بزرگسالان است، جوان به نوعي خود را آماده دوران پيري و چگونگي برخورد ديگران با خود ميكند و در پرتو عمل به اين وظيفه، روح او به صورت غير مستقيم، احساس لطافت و سبكي ميكند و به طور طبيعي از بسياري از امور نابخردانه و خشونت‌آميز خودداري ميكند.
فضايل اخلاقي
نكته ديگر در سخنان رسول گرامي اسلام(صلي الله عليه و آله)، ارزشمندي پاي‌بندي جوان به فضايل زيباي اخلاقي است. حضرت در گفتاري مي‌فرمايد: «جوان سخاوتمند نيك‌خو در پيشگاه خداوند از پير بخيل بدخو محبوب‌تر است». (ر. ك: نهج الفصاحة، ح 1788)
از اين حديث مي‌توان فهميد كه معيار فضيلت، بهره‌مندي از اخلاق خوب است و جواني با بزرگسالي نقشي در فضيلت ندارد. البته اگر جوان در سنين جواني پاي‌بند به عبادت باشد، ار ارزشمندي ويژه‌اي برخوردار است. رسول خدا(صلي الله عليه و آله) در حديثي مي‌فرمايد: «خداوند به جوان عبادت پيشه بر فرشتگان مباهات ميكند و مي‌گويد: بنگريد به بنده من كه به خاطر من از شهوتش چشم پوشيده است». (ر. ك: نهج الفصاحة، ح 738)
از اين حديث مي‌توان فهميد كه شرايط سنين جواني اقتضاي پيروي از تمايلات و شهوات را دارد و اگر جواني در چنين شرايطي در مسير بندگي خدا و اطاعت باشد، آن چنان ارزشمند است كه خداوند به او مباهات ميكند. رسول خدا(صلي الله عليه و آله) در گفتاري ديگر مي‌فرمايد: «همانا خداوند جواني را دوست دارد كه جواني خود را در عبادت و اطاعت او سپري ميكند». (ر. ك: نهج الفصاحة، ح 800)
و در حديثي ديگر حضرت مي‌فرمايد: «هفت نفرند كه خداوند در روزي كه سايه‌اي جز سايه او نيست، آن‌ها را در سايه خويش قرار مي‌دهد. اول، پيشواي عدالت پيشه است و دوم، جواني است كه در عبادت خداوند رشد پيدا كند...». (ر. ك: نهج الفصاحة، ح 1732)
ارزشمندي عبادت در سنين جاني را حضرت در سخني ديگر اين گونه تبيين مي‌فرمايد: «فضيلت جوان عابديكه از آغاز جواني عبادت كند، بر پيري كه وقتي سنتش زياد شد، عبادت كند، هم چون فضيلت پيامبران بر ساير مردم است». (ر. ك: نهج الفصاحة، ح 2050)
از اين حديث مي‌توان فهميد كه موفقيت يك جوان در سنين جواني و پيروزي او بر تمايلات نفساني و بندگي او آن چنان ارزشمند است كه موقعيت او را چون موقعيت ويژه پيامبران در ميان افراد جامعه ميكند.
توبه جوان
محور ديگر در سخنان پيامبر خدا(صلي الله عليه و آله) توجه به ارزشمندي توبه در سنين جواني است. شرايط جواني زمينه مناسبي براي سركشي و طغيان و انحراف است و معمولا انسان‌ها در چنين سنيني بيشتر گرفتار گناه و اشتباه هستند و به همين دليل، نياز آن‌ها به توبه و بازگشت بيشتر است. بر همين اساس، رسول گرامي مي‌فرمايد: «خداوند جوان توبه كار را دوست دارد». (ر. ك: نهج الفصاحة، ح 749)
پيام اين حديث، اميدوار ساختن جوان است كه هر چند ممكن است لغزش‌هايي در دوران جواني رخ دهند، توبه نه تنها راه مبارزه با اين لغزش‌ها و جبران خطاهاست. بلكه آن‌چنان ارزشمند است كه جوان توبه كننده محبوب پيشگاه الهي است. اين واقعيت را رسول گرامي در حديث ديگر، اين گونه بيان ميكند: «توبه نيكو است ولي از جوانان نيكوتر است». (ر. ك: نهج الفصاحة، ح 2006)
از اين تعبير استفاده مي‌شود كه اگر انسان در شرايطي باشد كه زمينه‌اش براي رنگ پذيري و انفعال بيشتر است، اقدام و مقاومت و پايمردي نه تنها خوب و ارزشمند است، فضيلت بيشتري نيز دارد؛ زيرا خارج شدن از جو حاكم و گريز از شرايط فشار نه تنها ارزش كه هنر است. در حديثي ديگر، رسول گرامي مي‌فرمايد: «هيچ چيز نزد خداوند والا از جوان توبه كننده محبوب‌تر نيست و هيچ چيز نزد خداوند بزرگ از پيري كه پايدار بر گناهانش باشد مبغوض‌تر نيست». (ر. ك: نهج الفصاحة، ح 2679)
ازدواج
محور ديگر در سخنان پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله)، تأكيد بر ازدواج در سنين جواني است. حضرت در حديثي مي‌فرمايد: «هر جواني در آغاز جواني ازدواج كند، شيطان او بانگ بردارد كه واي بر او، دين خود را از دستبرد من محفوظ نگه داشت». (ر. ك: نهج الفصاحة، ح 1034)
از اين تعبير مي‌توان فهميد كه ازدواج نقش بسيار تأثيرگذاري در دين‌داري جوان دارد و يكي از بهترين راه‌ها براي حفظ ديانت اوست. نكته ديگري كه در اين زمينه مطرح است، اقدام پدر براي ازدواج فرزند در سنين مناسب است. رسول گرامي مي‌فرمايد: «حق پسر بر پدر است كه نوشتن و شنا كردن و تير انداختن به او بياموزد و جز غذاي پاك و خوب به او نخوراند و همين كه بالغ شد، براي او زندگاني تشكيل دهد». (ر. ك: نهج الفصاحة، ح 1394)
روشن است كه سنين جواني اوج خودنمايي غريزه جنسي است و شايد از تعبير رسول گرامي كه مي‌فرمايد: «جواني شعبه‌اي از ديوانگي است و زنان دام شيطان‌اند» (ر. ك: نهج الفصاحة، ح 1792)
ـ به قرينه قسمت پاياني حديث كه زنان را دام شيطان معرفي فرموده است ـ بتوان فهميد كه منظور از اين حديث، سنين ازدواج جوان است؛ يعني در بلوغ جنسي، جنون به وجود مي‌آيد و بايد غرايز جنسي كنترل شود. بهترين راه كنترل و هدايت اين غرايز «ازدواج» است. از تعبير رسول گرامي(صلي الله عليه و آله) نيز مي‌توان فهميد كه عدم اقدام مناسب در برابر اين غريزه، جامعه را از مسير عقل و خرد خارج ميكند و چنين جامعه‌اي در خطر آسيب‌هاي گوناگون است.
برگرفته از كتاب: زيستن با پيامبر، نوشته مهدي رضايي، انتشارات مركز پژوهش‌هاي اسلامي صدا و سيما