متوفاى 573 ق.

زادگاه و نیاكان
«راوند» كه در آن زمان روستایى در نزدیكى كاشان بود زادگاه عالمان بسیارى شناخته مى شد به گونه اى كه آقا بزرگ تهرانى بیش از ده نفر از بزرگان راوند را منحصر قرن ششم یاد می‌كند. [1]
«سعید» گلى از بوستان مكتب محمدى بود كه از آن دیار برخاست و قطب الدین لقب یافت او فرزند «هبة الله بن حسین بن هبة الله بن حسن راوندی» بود. گرچه اطلاعات كافى از همه نیاكان او به دست نیامده، همین اندازه معلوم است كه پدر و جد قطب الدین، از عالمان و برجستگان آن دیار بوده اند.[2] با تأسف تاریخچه و شرح حالى از تولد و دوران كودكى او نیز به دست نیامده است.

تحصیل
فرزانه برومند راوند، علاوه بر پدر، از محضر بزرگان دیگرى استفاده كرده است. قطب الدین خوشه چین خرمن عالمانى است كه ثمره اندیشه شان قرنهاى متمادى مشام انسانها را معطر ساخته است. افكار بزرگ شخصیتهایى چون شیخ صدوق، سید مرتضی، سید رضى و شیخ طوسی،‌در اندیشه و تفكر او جاى پیدا كرده و با نقل حدیث از شاگردان آنان، جوهره علمى و عملى او نضج یافته است.
بنابر آنچه در ریاض العلماء آمده است، قطب الدین روایاتى از بزرگان حدیث در شهرهاى اصفهان، خراسان و همدان شنیده و نقل كرده است[3] و ازاین روزنه می‌توان به مسافرتهاى علمى او به شهرهاى مختلف پى برد. چنانچه قرار داشتن قبر شریف او در شهر قم، دلیلى بر استفاده او از محضر استادان آن دیار است.

برخى از استادان او عبارتند از:
1ـ ابو جعفر محمد بن على بن محسن حلبی. او موفق به درك محضر شیخ طوسى شده و قطب الدین راوندى از وى روایت نقل كرده است.
2ـ ابوالحسن محمد بن على بن عبدالصمد تمیمى نیشابوری. او از شاگردان فرزند شیخ طوسى بوده است.
3ـ سید ابوالبركات محمد بن اسماعیل مشهدی. وى از شاگردان شیخ طوسى بوده است وعلاوه بر قطب الدین منتجب الدین (صاحب كتاب الفهرست) و امام ضیاء الدین از جمله شاگردانش بوده‌اند.
4ـ صفى الدین مرتضى بن داعى بن قاسم. او از شاگردان شیخ طوسى و مؤلف كتاب تبصرة العوام است.
5ـ شیخ السادة مجتبى بن داعى بن قاسم. ایشان نیز همچون برادرش از محدثان بزرگ بوده و قطب الدین از این دو برادر روایت نقل كرده است.
6ـ ابوالفضل عبدالرحیم بن احمد شیبانی.
7ـ ابوجعفر محمد بن مرزبان. از شاگردان شیخ مفید است كه قطب الدین در كتاب قصص الانبیاء از او روایت نقل كرده است.
8ـ هبة الله بن دعویدار. از شاگردان شیخ صدوق به شمار آمده است.
9ـ ابوجعفر بن كمیح.
10ـ ابو نصر الغاری.
11ـ ابوصمصام احمد بن سعید طوسی.
12ـ ابوالحسین احمد بن محمد بن على مرشكی.
13ـ ابو سعید حسن بن على لار آبادی.
14ـ ابوالقاسم حسن بن محمد حدیقی.
15ـ ابو صمصام ذوالفقار بن محمد بن معبد حسینی.
علاوه بر آنها، ‌نام هفت نفر از بزرگان و اندیشه وران آن عصر در شمار استادان قطب الدین قرار دارد.[4]

استاد بزرگ
ابو على فضل بن حسن بن فضل طبرسی، معروف به «امین الدین» از بزرگترین دانشمندان و مفسران شیعى در قرن ششم هجرى است. شیخ طبرسى با خلق تفسیر بى نظیرى از قرآن كریم به نام «مجمع البیان» جاودانگى نام و یاد خویش را موجب گشت.
گرچه او بیش از دهها اثر مفیدهمچون «اعلام الوری» از خود به جا گذاشت، تفسیر قرآن (مجمع البیان) براى شناساندن شخصیت علمی‌اش از همه ممتازتر است.[5] قطب راوندى شاگرد ممتاز شیخ طبرسى بوده است و این امتیاز و شایستگى شاگرد، به حدى رسیده كه قطب را با او و او را با قطب می‌شناسند.
قطب راوندى خود به قرآن عشق می‌ورزید و در راه نشرمعارف آن پر تلاش بود اما تأثیر نفس قدسى استادش طبرسى بزرگ، در اندیشه و آثار گران سنگ او نقس بسزایى داشت و از این رو، آثار وتألیفات قطب راوندی، رنگ خدایى و بوى وحى به خود گرفت.[6]

دانش و آثار
مردان خدا الگوهاى روشنى هستند كه به رغم مشكلات و كمبودهاى عصر خویش، همه تلاش و همتشان خدمت به اسلام عزیز و احیاى مجدد عظمت آن بوده است.
آنان با عشق به قرآن مجید و اهل بیت (علیهم السلام) به نشر و پخش آثار ایشان پرداخته، همواره از سرچشمه زلال ابدیت سیراب می‌شوند.
قطب الدین راوندى در زمره مردان بزرگى است كه با دانش فراوان خود پس از بهره مندى از علوم مختلف و تبحر در آنها، حلقه زرینى در سلسله حافظان و راویان معارف اسلامى گردید و در بیشتر رشته هاى علوم اسلامى تبحر و تخصص خود را به نمایش گذارد.

از نگاه دیگران
دانشمند بزرگ شیعه،علّامه امینى درباره راوندى می‌گوید:
«راوندى یكى از  پیشوایان علماى شیعه، برگزیده این طایفه و از اساتید بی‌نظیر فقه و حدیث و از نوابغ علم و ادب است. هیچ گونه عیبى در اثار فراوانش و تیرگى در فضایل و تلاشها و خدمات دینى و اعمال نیكو و كتب ارزنده اش وجود ندارد.[7]»
«میرزا عبدالله افندی» كه شرح حال بسیارى از بزرگان را به نگارش درآورده است، در این باره مى گوید:
«شیخ، امام و فقیه، قطب الدین راوندی، شخصى فاضل، عالم، متبحر، فقیه، محدث، متكلم، آشناى به اخبار و احادیث و شاعر بوده است.[8]»
«میرزا محمد باقر خوانساری» درباره قطب راوندى نوشته است:
«او والاتر و بزرگتر از اینهاست كه درباره وى گفته‌اند. چنانكه بعد از آگاهى از برخى تألیفات او بخصوص «شرح ایات الاحكام» وی، تردیدى در این باره براى شما خوانندگان باقى نمى ماند.[9]
«محدث قمی» از دیگر دانشمندانى است كه درباره قطب الدین چنین آورده است:
«عالمى است متبحر،‌فقیه، محدث، مفسر، محقق، راستگو، بزرگوار… و از بزرگترین محدثان شیعه مى باشد.[10]»
نبوغ فكرى و فزونى تألیفات و عمق تحقیقات علمى راوندى موجب گردیده تا علماى اهل سنت نیز در مقابل او سر تعظیم برود آورند.
«ابن حجر عسقلانی» درباره راوندى نوشته است: «او در جمیع علوم فاضل است و در هر نوعى از علوم صاحب تصنیفات بى شمار بوده  است.[11]»

غروب خورشید
چهاردهم شوال 573 ق. آسمان شهر قم رنگى دیگر به خود گرفته بود و عالمان و اندیشمندان و دوستداران اهل بیت (علیهم السلام) در خانه قطب الدین راوندی، بر بالین یکى از بزرگمردان گرد آمده بودند نزدیکیهاى اذان ظهر بود که نسیم عطر آگین بهشت مشام راوندى را نوازش داد و شبنم اشک از دیدگان زنان و کودکان سرازیر گشت و جهان اسلام در عزاى یکى از فرهیختگان مکتب اهل بیت (علیهم السلام) به سوگ نشست.
پس از مراسم تشییع پیکر پاک آن فرزانه در جوار مرقد مطهر حضرت معصومه (سلام الله علیها) به خاک سپرده شد و روح «سعید» محدثان با زمزمه «عاش سعیدا و مات سعیدا» به ملکوت اعلى پر کشید.
از آن پس جسم مطهرش با کتابها و نوشته­هایش جاودانه شد و روزى که پس از هشت قرن تعمیرگران صحن مطهر حضرت معصومه (علیهاالسلام) با پیکر سالم و سیماى نورانیش رو به رو شدند چیزى جز این منزلت را براى او تصور نکردند که باید جسم مطهرش چون روح شاهد و ناظرش بر حوزه فقاهت اهل بیت (علیهم السلام) تا قیام قیامت سالم بماند. حضرت آیة الله مرعشى نجفى (رحمةالله علیه) به پاس خدمات او، سنگ قبرى بلند و به یاد ماندنى را بر فرازش به یادگار نهاد تا زائران حرم فاطمه معصومه (علیهاالسلام) در ابتداى ورود و خروج از صحن مبارکش چشمانشان به قبر این فرزانه بزرگ روشن شود.

**************************

[1] ـ الثقات العیون فی سادس القرون،‌آقا بزرگ تهرانی، ص 103.
[2] ـ همان،‌ص 124 امل الامل، و عامل، ج 2، ص 125 ـ اعیان الشیعه، سید محسن امین عاملی، ج 7، ص 260.
[3] ـ ریاض العلماء، میرزا عبدالله افندی، ج 2، ص 435.
[4] ـ الثقات العیون فی سادس القرون: ص 15، 62، 66، 82، 99، 135، 158، 178، 196، 240، 242، 250، 274‌، 276، 288، 297، 299، 302، 332، 333؛ ریاض العلماء: ج5، ص 62 ـ الغدیر، علّامه امینی: ج 5، ص 381.
[5] - شرح زندگانی این مفسر برگ را در كتاب شیخ طبرسی (از مجموعه دیدار با ابرار) نوشته محمد باقر پور امینی مطالعه كنید.
[6] ـ الغدیر: ج 5، ص 380 ـ روضات الجنات: میرزا محمد باقر خوانساری، ج 4، ص 7.
[7] - الغدیر: ج 5، ص 380.
[8] - ریاض العلماء: ج 2، ص 419.
[9] - روضات الجنات: ج 4، ص 7.
[10] - الكنی و الالقباب: شیخ عباس قمی: ج 3، ص 72.
[11] -  لسان المیزان: ابن حجر، ج 3، ص 48. 

نوشتن دیدگاه