متوفاى 966 ق.

ولادت
زین الدین بن على بن احمد عاملى معروف به «شهید ثانی» از بزرگترین و والاترین فقیهان و دانشمندان شیعه در سده دهم هجرى است. وى در سال 911 ق. در شهرك «جبع» در جنوب لبنان دیده به جهان گشود. پدر وى «نورالدین علی» مردى فاضل و از عالمان با فضیلت جبل عامل بود.

خاندان فضیلت
بسیارى از نیاكان و دودمان شهید ثانى در زمره دانشمندان و عالمان شیعى بوده, از بزرگان علم و ادب به شمار می‌روند. به همین سبب است كه خاندان شهید ثانى به «سلسلة الذهب» یعنى زنجیره‌هاى طلایى معروف گردیده‌اند. شیخ حسن فرزند شهید از دانشمندان بزرگ شیعه و مؤلف كتاب معروف «معالم الاصول» در اصول فقه است كه در این زمان نیز از كتب درسى حوزه هاى علمیه به شمار می‌رود.
دانشمند و فقیه معروف «سید محمد على عاملی» نوه دخترى شهید ثانى است. كتاب «مدارك» وى از كتب معتبر فقهى و از اهمیت بالایى برخوردار است. فرزند و نوه شهید ثانى به موجب اهمیت این دو كتاب, در حوزه هاى علمیه با عنوان «صاحب معالم» و «صاحب مدارك» نام برده می‌شوند.
از دودمان شهید ثانى دانشمندانى بزرگ و چهره‌هایى نورانى برخاسته و خدمات بزرگ و ارزنده اى به اسلام و فرهنگ اسلامى نموده اند كسانى كه در زمان ما از شهرتى جهانى برخوردار بوده‌ و برخى از آنان همچون خود «شهید ثانی» سرانجام در راه مكتب تشیع و عشق به خاندان پیامبر (صلى الله علیه و آله) جان بر سر اهداف و آرمان هاى اسلامى خود نهاده و شربت شهادت نوشیده اند. شهید سید محمد باقر صدر و خواهر شهیدش «بنت الهدی» و امام موسى صدر از آخرین گلهاى سرخ این باغ سرسبز شهادت بودند.[1]

آغاز تحصیلات
شهیده ثانى در نه سالگى پس از آنكه روخوانى قرآن مجید را فرا گرفت تحصیلات خود را آغاز كرد. نخستین معلم وى پدرش على بن احمد عاملى بود كه شهید, ادبیات عرب و كتاب‌هاى «مختصر النافع» تألیف محقق حلى و «اللمعة الدمشقیة» از محمد بن مكى «شهید اول» و برخى كتابهاى دیگر را از محضر وى فرا گرفت. اما افسوس كه وى در حساس ترین دوران زندگى خود پدر را از دست داد و در حالى كه بیش از چهارده بهار از زندگانى خود را پشت سر نگذاشته بود در سال 925 ق. به سوگ پدر نشست و براى همیشه از داشتن چنان استاد و پدرى دلسوز ومهربان محروم گشت.
بى شك اندوهى گران و غمى جانكاه بر قلب زین الدین نوجوان نشست و روح حساس وى را به سختى آزرد اما عزم راسخ و اراده پولادین او را در راه تحصیل هرگز سست نكرد. او مصمم و استوار در این راه به پیش می‌رفت و غم از دست دادن پدر را با كار و تلاش بیشتر فراموش می‌كرد و جاى خالى او را با احساس تكلیف و مسؤلیت بیشتر نسبت به مادر و بستگان خود پر می‌نمود.

در روستاى میس
شهید پس از درگذشت پدر بزرگوارش براى ادامه تحصیل به روستاى «میس» واقع در جبل عامل رفت زیرا در آنجا دانشمند و محققى بزرگوار به نام «شیخ على بن عبدالعالى میسی» زندگى می‌كرد كه در ضمن شوهر خاله او بود و بنابراین وى با آسودگى بیشترى می‌توانست در آنجا از محضر آن عالم روحانى استفاده كند.
شهید ثانى مدت هشت سال در «میس» به سر برد و در این مدت كتابهاى «شرایع الاسلام» محقق حلى و «ارشاد الاذهان» علّامه حلى و «قواعد» شهید اول (محمد بن مكی) را كه همه آنها در موضوع فقه است, از محضر استاد نامبرده فراگرفت.
سال 933 قمرى شهید ثانى جوانى 22 ساله بود. هشت سال بود كه با جدیت تمام و كوشش شبانه روزى و خستگى ناپذیر,‌نزد شوهر خاله خود به تحصیل اشتغال داشت و در این مدت از دانشى وسیع و علومى سرشار برخوردار گردیده بود. در همین ایام با دختر خاله خود كه دختر استادش على بن عبدالعالى بود ازدواج كرد و زندگى مشترك خویش را آغاز نمود.

بازگشت
شهید ثانى پس از سفرهاى علمى و زیارتى خود به شهر هاى دمشق, قاهره, مكه و مدینه كه دو ساله به طول انجامید, سرانجام در سال 944 ق به زادگاه خود «جبع» بازگشت. بازگشتى كه كوله بارى از دانش و تجربه و معلومات و خرمنى از نور را به همراه داشت و شهید این همه را به مدد توفیقات الهى و تلاشهاى خستگى ناپذیر خویش كسب كرده و براى هموطنان خود به ارمغان آورده بود. در این تاریخ آوازه دانش و مقام بلند شهید ثانى در بیشتر سرزمینهاى اسلامى پیچیده بود و مردم جبل عامل مشتاق دیدار با او بودند. بویژه مردم «جبع» كه براى ورود او لحظه شمارى كرده, بی‌صبرانه در انتظار مقدم فقیه و پیشواى بزرگ و هموطن خود بودند و در آن روز استقبال باشكوهى از وى به عمل آوردند.
«ابن عودی» شاگر دانشمند شهیهد می‌نویسد: «بازگشت شهید ثانى به وطن مانند باران رحمتى بود كه از آسمان نازل شده باشد. او با آمدن خود دلهاى مرده از جهل را با دانش وسیعى كه اندوخته بود , زنده كرد. صاحبان علم و فضل دور او را گرفته, دانشمندان آن دیار همچون تشنگانى كه بر سر چشمه پاك و زلالى رسیده باشند به سوى او هجوم آوردند تا جان و روح خویش را از سرچشمه پاك و زلال دانش گواراى وى سیراب سازند. گویى درهاى دانش پیش از آمدن شهید بسته بود و با آمدن او این درها گشوده گشت و بازار كساد دانش از نو رونق گرفت و فعالیت و جنب و جوش خویش را باز یافت. فروغ دانش و معنویت او همه جا را روشن ساخت و زنگار جهل و نادانى و بی‌خبرى را از دلها زدود.» [2]

شاگردان
شهید همان طور كه استادان زیادى داشته و از آنان بهره هاى فراوانى برده است شاگردان فراوانى نیز تربیت كرده واز آنچه خود در طول سالیان دراز و با سختیهاى فراوان آموخته , به دیگران نیز انتقال داده و كسان زیادى را از سرچشمه زلال دانش خویش سیراب ساخته است, تنى چند ازمعروف‌ ترین شاگردان دانشمند و دست پروردگان وى بدین قرارند:
1- سید نورالدین على عاملى جبعى (پدر صاحب مدارك كه داماد شهید بوده است.)
2- سید على حسینى عاملى جزینى (مشهور به صائغ)
3- شیخ حسین بن عبدالصمد حارثى عاملی
4- محمد بن حسین ملقب به حر عاملى مشغرى (جد پدرى صاحب وسائل الشیعه)
5- بهاءالدین محمد بن على عودى جزینى (معروف به ابن عودی)

جلوه‌هاى معنوى و اخلاقی
از سخنانى كه دانشمندان بزرگ اسلامى در ستایش از مقام معنوى و اخلاقى «شهید ثانی» گفته و وى را ستوده اند به خوبى مقام و مرتبه والا و شخصیت عظیم علمی, اخلاقى و معنوى او معلوم می‌گردد و زندگینامه و تاریخ روشن و سراسر افتخار شهید نیز خودگواهى صادق بر این مطلب است.
«شهید ثانی» در اخلاق اسلامی, زهد و تقوا, طهارت و تعالى روح, دانش و حكمت واخلاص و پاكى نیت به درجه‌اى رسیده بود كه به گفته بعضى از بزرگان تا مرز عصمت پیش رفته بود.[3]
آن یگانه عصر فردى بسیار فروتن, خوش اخلاق و خوش برخورد بود به گونه اى كه دیگران در همان دیدار و برخورد نخست شیفته اخلاق پیامبر گونه او می‌شدند و مهر و محبت او در دلهاى پاك و با صفا جاى می‌گرفت.
«شهید» در مجلس و جمع یاران, همانند پیامبر اكرم (صلى الله علیه و آله) بود. بى توجه به اینكه موضعى خاص را در جمع دوستان و دیگران به خود اختصاص دهد بالا و پایین مجلس براى او یكسان بود.
وى كارهاى شخصى و بسیارى از امور مربوط به اداره منزل را خود انجام مى داد و در این قبیل كارها دوست نمى داشت دیگرى او را یارى دهد و بار او را بر دوش كشد. حتى براى تهیه سوخت منزل, به صحرا و جنگل می‌رفت و هیزم و بوته‌هایى را جمع‌ آورى كرده , بر استرى مى نهاد و به خانه می‌برد. و این در زمانى بود كه آن شهید بزرگوار در اوج شهرت علمى و موقعیت اجتماعى قرار داشت و از جایگاه محبوبیت اجتماعى ویژه‌اى برخوردار بود.

تألیفات
شهید ثانى نویسنده اى زبردست و بسیار پركار بود و با اطلاعات علمى وسیعى كه در علوم مختلف بویژه در فقه داشت توانست درمدت عمر كوتاه خود (55 سال) آثار عملى بسیار ارزنده اى را در موضوعات مختلف به جامعه و فرهنگ اسلامى عرضه بدارد و بر میراث پربار اسلامى بیفزاید. شهید بیش از هفتاد كتاب و رساله در موضوعات گوناگون نوشته است كه دو كتاب «شرح لمعه» و «مسالك» وى در فقه , و «منیة المرید» در اخلاق و تعلیم و تربیت از جمله مهمترین آنهاست.

كتاب هاى ذیل نیز از جمله آثار معروف وى می‌باشد:
اسرار الصلوة, البدايه فى الدريه, البدايه فى سبيل الهدايه, تمهيد القواعد الاصوليه و العربيه, حاشيه ارشاد, حاشيه تمهيد القواعد, حاشيه القواعد, حاشيه مختصر النافع, رسالة فى صلاة الجمعه, روض الجنان فى شرح ارشاد الاذهان, كشف الريبه عن احكام الغيبه, مسالك الافهام فى شرح شرايع الاسلام و دهها اثر ديگر. [4]

غروب آفتاب
شهادت شهید ثانى بنابر آنچه محدث بزرگ اسلامى شیخ حرّ عاملى در كتاب خود «امل الامل» آورده بود بدین صورت بوده است كه : روزى دو نفر براى قضاوت و حل موضوعى كه با هم اختلاف داشتند نزد شهید می‌روند و شهید ثانى – علیه الرحمه – هم نظر خود یعنى حكم شرعى و فقهى آن را بیان می‌نماید. روشن است كه به قول معروف هیچ وقت دو نفر كه به نزد قاضى رفته اند هر دو راضى برنمی‌گردند. بالاخره یكى حاكم و دیگرى محكوم می‌گردد. در اینجا فردى كه قضاوت  و حكم شهید علیه وى تمام شده بود با ناراحتى زیاد به سراغ قاضى شهر «صیدا» می‌رود كه فردى بسیار متعصب وسیاه دل و از قاضیان دربارى به نام «معروف» بود. او در آنجا از شهید ثانى و نحوه قضاوت وى شكایت می‌كند. قاضى معروف هم مأمورى را براى دستگیرى شهید به جبع می‌فرستد اما او موفق به دستگیرى شهید نمی‌شود.  از این سبب نامه‌اى به سلطان روم (عثمانی) می‌نویسد و درآن نامه یادآور می‌شود كه در اینجا مردى شیعى مذهب پیدا شده و از مرام و مكتب تشیع تبیلغ می‌كند و مردم را گمراه می‌كند. سلطان سلیم هم مأمورى براى جلب و دستگیرى شهید به زادگاه او «جبع» می‌فرستد و از وى می‌خواهد تا شهید ثانى را زنده نزد وى ببرد. شهید ثانى پس از اطلاع از این موضوع صلاح می‌بیند مدتى از «جبع» دور شود و مخفیان زندگى كند. بنابراین به طور ناشناس به سوى مكه حركت می‌كند اما مأموران در بین راه به وى دست می‌یابندو او را دستگیر می‌كنند و از وى می‌خواهند تا همراه آنها به اسلامبول (مركز حكومت عثمانی) برود. شهید ثانى از مأموران درخواست می‌كند اجازه بدهند وى سفر ناتمام خود را به پایان برده, براى آخرین بار كعبه دلها و قبله آمال, خانه خدا را زیارت كند و حجة الودع خویش را به جاى آورد آنگاه همراه آنان به هر كجا می‌گویند برود. مأموران درخواست وى را پذیرفته, شهید , خانه خدا را زیارت می‌كند و بعد به سوى اسلامبول حركت می‌كنند.
وقتى به دهكده اى به نام «بایزید» در نزدیكى قسطنطنیه (اسلامبول) می‌رسند. در بین راه پیش از آنكه وارد شهر شوند مردى به آنان برخورد مى كند و گویا با مأمور دستگیرى شهید سابقه آشنایى داشته است. او با مأمور درباره شهید گفتگو مى كند كه كیست و چه كاره است و او را به كجا مى برد. آن مأمور هم ماجرا را براى وى بیان می‌كند. آن فرد شیطان صفت و دیو سیرت در گوش مأمور زمزمه می‌كند كه اگر شهید ثانى را زنده به درگاه سلطان ببرد به موجب كوتاهى و سهل انگارى كه نسبت به دستور سلطان داشته است (اجازه دادن به شهید براى زیارت خانه خدا) مؤاخذه می‌گردد.افزون بر ا ین او در آنجا (اسلامبول) دوستان و یارانى دارد كه ممكن است در بین راه یا هنگام ورود به شهر وى را شناخته, او را از چنگ وى آزاد كنند, و تازه جان خود مأمور نیز در معرض خطر قرار می‌گیرد.
بنابراین بهتر است او را همانجا كشته, سر وى را نزد سلطان ببرد. آن مأمور سنگدل و سیاه دل نیز تسلیم سخنان شیطانى آن فرد می‌شود و همانجا در كنار دریا آن فقیه بزرگ و عالم ربانى و مرد خدا را به شهادت می‌رساند و دست ناپاك خود را به خون یكى از بهترین و پاك‌ترین فرزندان اسلام و قرآن آلوده می‌سازد.
سپس سر مبارك شهید را از تن جدا كرده, در ظرفى نهاده, روانه درگاه سلطان سلیم می‌گردد و پیكر پاك و مطهر شهید را همانجا روى خاك در ساحل دریا رها می‌نماید.
گفته شده در آن شب گروهى از تركمنها كه در آن نواحى بودند,‌می‌بینند انوارى از آسمان پایین می‌آید و بالا می‌رود! پس از جستجو به پیكر بى سر و غرقه به خون شهید ثانى برمی‌خورند و بدون اینكه آن را بشناسند و هویت او را تشخیص دهند, آن بدن پاك را همانجا به خاك سپرده , گنبد كوچكى نیز بر مزار او می‌سازند. آن مأمور و قاتل جنایتكار نیز وقتى به دربار عثمانى می‌رسد به جاى پاداش به سبب تخلف از دستور سلطان سلیم كه به وى سفارش كرده بود شهید را زنده نزد وى بیاورد, بی‌درنگ به سزاى جنایت بزرگ خود رسیده, اعدام می‌گردد. [5]

+_+_+_+_+_+_+_+_+_+_+_+_+_+_+_+_+_+_+

[1] ـ مفاخر اسلام: علی دوانی, ج 4, ص 481.
[2] ـ اعیان الشیعه, سید محسن امین عاملی: ج 7, ص 149.
[3] ـ روضات الجنات: خوانساری, ج 3, ص 352.
[4] ـ ر.ك. الذریعة, آقا بزرگ تهرانی, ج 1 ص 193, ج 2 ,‌ص 296 , ج 3, ص 58 , ج 4,‌ص 433 و 452,‌ج 5, ص 278, ج 11,‌ص 126 و 275, ج 20‌,‌ص 378.
[5] ـ امل الامل: ج 1, ص 90-91.        

نوشتن دیدگاه