دو رفیق با یکدیگر به سفر رفتند.در یکی از منازل، هنگام ظهر، برای صرف غذا سفرهای گستردند،یکی از آنان پنج قرص نان و دیگری سه قرص نان بر سفره نهادند.
در آن هنگام که دو رفیق خواستند دست به طعام برند شخصی عبور میکرد، بر آنها سلام کرد.
صاحبان نان پس از جواب سلام، تازه وارد را به سَرِ سفره دعوت کردند، و مهمان بدون تعارف دعوت آنان را پذیرفت و بر سر سفره نشست.
و هر سه نفر به طور مساوی از نانها استفاده کردند وقتی غذا تمام شد، مردِ مهمان از جا برخاست و مبلغ «هشت درهم» در کنار سفره نهاد و گفت:
این مبلغ مختصر قیمت سهم من از آن سهام شما.
میهمان رفت، امّا میان میزبانان بر سر تقسیم آن مبلغ اختلاف و نزاع در گرفت،
مردی که صاحب سه قرص نان بود گفت:
نیمی از آن هشت درهم برای من و نیم دیگر برای تو باشد.
امّا آن مرد که صاحب پنج قرص نان بود گفت:
عدالت چنین اقتضا میکند که هر درهم را بهای یک قرص نان به حساب آوریم، در نتیجه پنج درهم برای من و سه درهم باقی را برای تو بگذاریم.
نزاع بالا گرفت و هیچ یک به نظر دیگری تسلیم نشد، خصومت به دادگاه بردند.
حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام چون مورد اختلاف را خیلی جزیی و بیارزش دانست آنها را به سازش و صلح توصیه کرد، و به صاحب سه گرده نان فرمود:
قَدْ عَرَضَ عَلَیکَ صاحِبُکَ ما عَرَضَ، وَ خُبُزُهُ اَکْثَر مِنْ خُبُزِکَ فَاَرضِ بِثَلاثَة
«رفیق تو شرط انصاف را درباره تو رعایت کرده و به نظر من بهتر آن است که پیشنهاد او را بپذیری و به گرفتن سه درهم قانع شوی.»
مرد طمّاع از درِ لجاج و عناد در آمد و گفت:
نه، به خدا سوگند، من جز به امر حق تسلیم نخواهم شد و فقط عدالت را میپذیرم.
حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام چون سرسختی آن مرد را دید که حاضر نمیشود حق را بپذیرد، فرمود:
لَیسَ لَکَ فی مُرِّ الْحَقِّ إِلاَّ دِرهَمٌ واحِدٌ وَ لَهُ سَبعة
«آگاه باش که برأساس حق، نصیب تو بیش از یک درهم از مجموع هشت درهم نیست و هفت درهم دیگر حق آن دیگری است.»
مرد طمّاع که به سه درهم راضی نبود وقتی که دید حق برای او یک درهم است، سخت برآشفت و گفت:
سبحان اللَّه یا امیرالمؤمنین او سه درهم به من میداد من ابا داشتم اکنون چگونه به یک درهم راضی شوم؟
حضرت فرمود:
آن پیشنهاد صلح بود، لکن تو قسم یاد کردی که جز به حق تسلیم نشوی و مقتضای حق این است که تو بیش از یک درهم حق نداری.
مرد گفت:
اکنون که مقتضای مرّ حق این است پس مرا از آن راز آگاه کن و گِرِه این مشکل را بگشای تا بپذیرم.
حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمود:
آیا نه چنین است که هشت قرص نان تو و رفیقت به 24 سهم تقسیم میشود،
که سه گرده نان تو به 9 سهم و پنج گرده نان رفیقت به 15 سهم تقسیم میگردد:
15 و 9 می شود 24
تو هشت ثلث آن را خوردهای و میهمان و رفیق تو نیز هر یک هشت ثلث از آن را خوردهاند و نتیجه چنان است که از نُه ثلث تو یک ثلث، و از پانزده ثلث رفیقت هفت ثلث بهره میهمان شده است، از این رو هفت درهم در برابر هفت ثلث رفیق تو و یک درهم در برابر یک ثلث نصیب تو است.
مرد گفت: الان راضی شدم. [1] .
اینگونه قضاوت کردن و به کاربردن علم ریاضی در حلّ اختلافات از شگفتیهای قضاوت حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام است.
پی نوشت ها:
[1] استیعاب در حاشیه اصابه، ج3، ص41 - و ذخائر العین، ص84 - و نزهة المجالس صفوری، ج2، ص211 - و تاریخ خلفا سیوطی، ص142 - و کنزالعمال هندی، ج5، ص835، حدیث 14512 - و ثمرات الانوار، ص107 - و وسائل الشیعه، ج3، ص442 - و لطائف الاخبار، ص76 - و ارشاد مفید، ص105.
