بسيار ديده شده يک نفر بدون تحقيق کافي سخني مي‌گويد جمعي ديگر هم بدون تحقيق دنبال سخن او را مي‌گيرند و کم‌کم بصورت «مسأله» اي در مي‌آيد، و جمعي را بخود مشغول مي‌سازد و يا در کار خود مردود و سرگردان مي‌نمايد؛ متاسفانه دعاي جالب و لطيف ندبه اخيراً بهمين سرنوشت مبتلا شده است.

در شماره پيش گفتيم دعاي ندبه دعائي است که از نظر محتوا کاملا مستدل و عالي و فصيح و گيرا و عاطفي و حماسي است و در صورت آگاهي کامل خواننده مي‌تواند الهام بخش براي اصلاح وضع اجتماعي و مبارزه با ظلم و فساد گردد و جهشي باشد به سوي اهداف بزرگ انساني.
اما نمي‌دانيم چرا اين دعا اخيراً مورد حملات ناآگاهانه بعضي قرار گرفته، گاهي به عبارات آن حمله مي‌کنند و گاهي به سند آن، در حالي که نه مضمون آن کمترين ايرادي دارد و نه سند آن «در حدود يک دعا» مي‌تواند مورد خدشه قرار گيرد در شماره گذشته روشن ساختيم که تهمت مشابهت عبارات دعا با عقايد فرقه کيسانيه تا چه حد بي پايه است، اکنون لازم است يک جمله ديگر اضافه کنيم و سپس به شرح اسناد دعا بپردازيم:
بعضي ايراد مي‌کنند که جمله «و عرجت بروحه الي سمائک»(روح او را به معراج به آسمانها بردي )با عقيده شيعه سازگار نيست زيرا معراج تنها جنبه روحاني نداشته است.
در حاليکه اگر به منابع اصلي دعا باز گرديم ايراد بر طرف مي‌گردد زيرا اين دعا را پيش از همه در کتاب «مزار کبير» تاليف محمد بن جعفر المشهدي که از علماي قرن ششم است مي‌بينيم و در کتاب او جمله مزبور باين صورت آمده است «و عرجت به الي سمائک» يعني او را بمعراج به آسمانها بردي و اثري از کلمه روح در آن نيست (دقت کنيد)
دومين متن قديمي که اين دعا در آن ديده شده کتاب «مزار قديم» است که مؤلف آن در قرن ششم مي‌زيسته، و در اين کتاب عبارت نيز بهمان صورت است «و عرجت به الي سمائک».
تنها در کتاب سوم يعني کتاب «مصباح الزائر» تاليف سيد بن طاوس کلمه «بروحه» ديده مي‌شود، و تازه مرحوم صاحب مستدرک حاجي نوري در کتاب «تحية الزائر» مي‌گويد من خودم در بعضي از نسخه‌هاي کتاب مصباح الزائر «عرجت به» ديدم نتيجه اينکه در دو متن از سه کتابي که سند دعاي ندبه از آنها نقل شده، کلمه بروحه ندارد و «به» دارد، و در متن سوم نيز دو نسخه مختلف وجود دارد، منتها چون در نسخه «مصباح الزائر» که نزد مرحوم علامه مجلسي وجود داشته کلمه «بروحه» بوده و کتب دعاي امروز غالباً از آن گرفته شده است اين بحث را برانگيخته است در حاليکه در متون متعدد قديمتر از آن اثري از کلم? «بروحه» نيست.
بهر حال متن اصلي و صحيحتر دعا کلمه «بروحه» ندارد.
اما سند اين دعا
اين دعا همانطور که در بالا اشاره شد ـ در سه کتاب معروف و معتبر قديمي آمده است:
1ـ کتاب مزار کبير تأليف محدث و دانشمند معروف قرن ششم محمدبن جعفر ـ المشهدي.
2ـ کتاب مزار قديم که مولف آن از دانشمندان معاصر مرحوم طبري نويسنده کتاب احتجاج است (قرن ششم)
3ـ کتاب مصباح الزائر تاليف سيد رضي الدين ابن طاووس که از زهاد و بزرگان محدثان قرن هفتم است.
مرحوم علامه مجلسي نيز در جلد 22بحارالانوار صفحه 262 آنرا از کتب بالا نقل کرده است.
و در هر سه کتاب دعا از «محمدبن علي‌بن يعقوب‌بن اسحاق‌بن ابي قره» و او از «محمدبن حسين بن سفيان البزوفري» که در زمان غيبت صغري مي‌زيسته است و قاعدتاً وسيله مکاتبه از طريق نواب با امام (عليه السلام) تماس گرفته است و او از حضرت مهدي صاحب الامر (ع) نقل مي‌کند که دستور دادند اين دعا را بخوانند.
نفر اول يعني محمدبن علي‌بن يعقوب طبق کتب تراجم و رجال از علما و روات شيعه و از افراد ثقه و مورد اطمينان است و داراي تاليفات متعددي مي‌باشد.
و نفر دوم «محمدبن حسين‌بن سفيان بزوفري» از اساتيد شيخ بزرگوار شيخ مفيد است که مستغني از معرفي مي‌باشد.
شيخ مفيد بهنگاميکه نام اين استاد خود را مي برد از او به نيکي وتجليل ياد مي کند .
جالب توجه اينکه دانشمند بزرگوار نويسنده کتاب «الذريعه» در جلد هشتم صفحه 184 مينويسد که اين شخص (محمدبن حسين بزوفري» کتاب دعائي تأليف کرده که دعاي ندبه در آن هست.
بنابراين ملاحظه مي‌کنيد که سند دعا به افرادي بر ميگردد که همه ثقه و يا شناخته شده‌اند و هيچ شخصي مجهول و ناشناس در سند دعا نيست.
علاوه بر اين بفرض اينکه سند دعا مجهول باشد باز طبق قاعده معروفي که در اصول داريم بنام «قاعده تسامح در ادله سنن» (يعني در عين اينکه در سند روايات مربوط به احکام واجب و حرام بايد سختگيري و موشکافي زياد کرد در ادله مستحبات لازم نيست سختيگري نمود، چه اينکه مستحبات اعمالي هستند که انجام آنها واجب نيست و ترک آنها حرام نمي‌باشد)
در سند اين دعا نمي‌توان سختگيري کرد. مطابق اين قاعده معروف که متکي به احاديث زياد و معتبري هست فقهاي اسلام هيچگاه درباره سند مستحبات و دعاها ايراد نمي‌گرفتند همين اندازه که در کتابي مشهور نقل شده بود و مضمون خوبي داشت قناعت مي‌کردند. بهمين دليل مدرک بسياري از دعاهاي مشهور که امروز در دست ماست گاهي يک حديث مرسل بيش نيست.
و در هر صورت طبق مدارک فوق سند دعاي ندبه چيزي نيست که قابل ايراد باشد، و سرچشمه ايراد عدم آگاهي بر مطالب فوق بوده است.
جالب اينکه آقائي در کتاب خود نوشته است هر کس سندي براي دعاي ندبه پيدا کند ده هزار تومان به او خواهد داد. بايد بايشان با نهايت ادب گفت لااقل يکدهم از مبلغ مزبور را پس از مطالعه اين سطور به فقيران و مستمندان بدهد و تصميم بگيرد در آينده گرد اين سخنان غرور آميز نگردد.
(درباره اسناد دعاي ندبه بحثهاي ديگري نيز هست که بخواست خدا در فرصت ديگري از آن سخن خواهيم گفت.)

نوشتن دیدگاه