اعتبار و حجیت مجموعه روایات غیر فقهی از جمله روایاتی که به احادیث تفسیری موسوند از دیرباز مورد گفت و گو میان دانشمندان اسلامی قرار گرفته است و چنان که می دانیم در این باره دیدگاه واحدی که مورد پذیرش همگان باشد، وجود نداشته است.
در آغاز تذکر یک نکته ضروری است که با قطع نظر از نسبتی که به گروهی مانند شیخ مفید، سید مرتضی، ابن ادریس، قاضی ابن براج و طبرسی مبنی بر عدم حجیت خبر واحد به طور مطلق - چه در فقه و چه غیر آن - داده شده است، بیشتر فقها و اصولیان اصل حجیت خبر واحد را پذیرفته اند. بنابراین موضوع بحث ما یعنی اعتبار و حجیت و یا عدم اعتبار احادیث تفسیری فرع بر پذیرش اصل اعتبار و حجیت خبر واحد بوده و بعد از پذیرش آن قابل طرح می باشد. در نتیجه بسیار طبیعی خواهد بود که ما اعتبار و یا عدم این گونه احادیث را فقط در محدوده آرا و نظریات کسانی جست و جو خواهیم کرد که اصل حجیت خبر واحد را با قطع نظر از اختلافات جانبی آن پذیرفته اند.
با مطالعه و دقت در سخنان ارائه شده از ناحیه کسانی که اصل حجیت خبر واحد را پذیرفته اند به این نتیجه می رسیم که دو دیدگاه عمده در زمینه روایات غیر فقهی و از جمله احادیث تفسیری وجود دارد.
قبل از تبیین این دو دیدگاه یادآوری نکاتی لازم به نظر می رسد.
1. همان گونه که خواهد آمد دو دیدگاه در مورد عدم اعتبار روایات تفسیری وجود دارد، ولی این دو دیدگاه عمده و اصلی است و طبیعی خواهد بود اگر اصحاب و طرف داران هر کدام از دو دیدگاه فوق، صد در صد همه سخن و دلیل و مبنایشان با یک دیگر سازگار نباشد؛ به تعبیر دیگر ما همه کسانی که در نهایت حجیت خبر واحد در تفسیر را پذیرفته اند اصحاب یک دیدگاه به حساب آورده ایم، گرچه خود این افراد ممکن است مبنایی را به غیر از آن چه دیگری انتخاب کرده برگزیده باشد، پس آن چه برای ما ملاک قرار گرفته تا جمعی را به عنوان طرف داران یک دیدگاه به حساب آوردیم، در حقیقت پذیرش و یا عدم پذیرش حجیت خبر واحد در تفسیر از نظر آنان بوده است.
2. هر دو گروه فوق اصل حجیت داشتن بیانات پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و امامان معصوم (علیه السلام) درباره تفسیر آیات قرآنی را قبول دارند و در این کلام آن بزرگواران در تفسیر آیات قرآن از اعتبار و ارزش خاص خویش برخوردار است اختلافی وجود ندارد. اختلاف بر سر آن است که آیا همان گونه که با خبر متواتر و یا خبر غیر متواتر محفوف به قرائن قطعی، گفته معصوم (علیه السلام) برای ما ثابت می شود، از طریق خبر واحد نیز می توان به گفته معصوم دست یافت یا خیر؟ پس در حقیقت اختلاف به این بر می گردد که گفته معصوم از چه طرفی برای ما ثابت می گردد؛ آیا فقط از طریق خبر متواتر است و یا خبر غیر متواتر محفوف به قرائن و یا از طریق خبر واحد غیر محفوف به قرائن نیز می توان به رأی و نظر امام معصوم دست یافت. و الا در این که گفته معصوم در مورد تفسیر آیات قرآن حجیت دارد هیچ اشکالی وجود ندارد.
3. بحث حجیت و عدم حجیت روایات غیر فقهی از جمله روایات تفسیری به طور عمده در آثار دانشمندان شیعه مطرح شده است و دانشمندان اهل سنت کمتر متعرض این بحث شده اند، چرا که آنان از این جهت فرقی میان روایات قائل نشده و کسانی از اهل سنت که حجیت خبر واحد را پذیرفته اند، حجیت آن را در باب تفسیر نیز قبول دارند.
علامه طباطبائی (رحمه الله) در این باره می گوید: خبر غیر قطعی که در اصطلاح خبر واحد نامیده می شود و حجیت آن در میان مسلمین مورد خلاف است، منوط به نظر کسی است که به تفسیر می پردازد، و در میان اهل سنت نوعاً به خبر واحد که در اصطلاح صحیح نامیده می شود، مطلقاً عمل می کنند و در میان شیعه آن چه اکنون در علم اصول تقریباً مسلم است، این است که خبر واحد موثوق الصدور در احکام شرعیه حجت است و در غیر آنها اعتبار ندارد.(1)
پس از تذکر این سه نکته، با دیدگاه های موجود در این بحث و طرف داران عمده هر یک از دو دیدگاه همراه با ادله آنان آشنا می شویم:

*****************************
1) قرآن در اسلام، ص 70.

نوشتن دیدگاه