علما و محققان علم لغت و ادب می گویند: اختلاف عبارات و اسما، دلالت بر اختلاف معانی دارد و عطف کلمه ای بر کلمه دیگر، در صورتی صحیح است که از کلمه دوم، معنایی غیر از معنای اوّل اراده شود؛ مثلاً اگر زید لقبش عالم یا فیلسوف باشد، نمی گویند: زید و فیلسوف آمد.
بنابراین آنچه در قرآن و احادیث شریفه و کلام عرب و عجم آمده است، هنگام عطف دو لفظ متقارب المعنی به یکدیگر از لفظ معطوف، معنایی غیر از معطوف علیه اراده شده است؛ بلکه می گویند: محال است در لغت واحد، لفظ مختلف و معنا واحد باشد، چنان که بسیاری از نحویین و لغویین گمان کرده اند.
حتی اینکه محققان می گویند: موردی نداریم که حرکت دو کلمه مختلف باشد، ولی معنا واحد باشد؛ مثلاً الفاظی که بر وزن «مفعال»، «مفعل»، «فعول» و «فعال» باشند، هرکدام معنایی را افاده می نمایند که دیگری آن معنا را افاده نمی کند و فردی که محقق نباشد، گمان می کند تمام این صیغه ها، فقط مفید مبالغه می باشند.
وقتی اختلاف حرکات موجب اختلاف معانی باشد، به طریق اولی اختلاف کلمات باید براساس اختلاف معنا باشد (1).
بنابراین در این احادیث، به طور مسلّم از «قسط» معنای «عدل» و از «عدل» معنای «قسط»، همچنین از «جور» معنای «ظلم» و از «ظلم» معنای «جور» اراده نشده است و از هر لفظ و کلمه، معنایی غیر از کلمه دیگر اراده شده است.
لذا برای فهم دقیق مقصود و معنای این احادیث و معنای این چهار کلمه، وقتی منفرداً یا با عطف به یکدیگر، در کلامی آمده باشند، مراجعه به کتاب های معتبر لغت و کلمات لغویین، به طور اختصار و به مقداری که بحث زیاد طولانی نشود لازم است.
تاج العروس - که یکی از کتب معتبر لغت است - در مورد کلمه «جور» می گوید:
«الْجَوْرُ نَقِیضُ الْعَدْلِ؛ جارَ عَلَیهِ یجُورُ جَوْراً فِی الْحُکمِ؛ أَی ظَلُمَ، (وَ) الْجَوْرُ ضِدُّ الْقَصْدِ أَوِ الْمَیلِ عَنْهُ» (2)
«جور نقیض عدل و به معنای ستم در حکم کردن است و به معنای ضد میانه روی و انحراف از آن نیز آمده است».
لسان العرب نیز - که یکی از کتاب های مورد اعتماد لغت است - «جور» را مانند تاج العروس معنا کرده است (3).
ابوهلال عسکری در الفروق اللغویه می گوید: «جور خلاف استقامت در حکم است؛ لذا خیانت جزئی را ظلم می گویند، نه جور؛ امّا گرفتن مالی را از صاحبش به زور و جبر، هرچند یک درهم باشد، جور می گویند» (4).

پاورقی :
(1) رجوع شود به الفروق اللغویة، ص ۱۳ - ۱۶، الباب الاول: فی الابانة عن کون اختلاف العبارات، موجباً لاختلاف المعانی فی کلّ لغة.
(2) زبیدی، تاج العروس، ج۶، ص۲۱۷.
(3) ابن منظور، لسان العرب، ج۴، ص۱۵۳.
(4) عسکری، الفروق اللغویه، ص۱۷۲.

نوشتن دیدگاه