ابراهيم بن محمّد بن فارس نيشابورى

(زمان خواندن: 2 - 3 دقیقه)

ابراهيم، محدّث شيعى،كنيه ‏اش در منابع ذكر نشده است. وى از اصحاب امام هادى و امام حسن عسكرى عليهماالسلام بود. درباره تاريخ ولادت و وفات او گزارش دقيقى ديده نشده است.

در برخى از منابع آمده كه وى امام عصر عليه‏السلام (تولّد: 255 ق) را در زمان كودكى آن حضرت ديده است. بنابراين، وى تا چند سال پس از ولادت امام عصر(عج) حيات داشته است. اما ظاهرا سال‏هاى زيادى از زندگى او در عصر غيبت صغرا سپرى شده ‏اند و با توجه به هم‏ عصران، شاگردان و استادانش، مى ‏بايست وفات او در اواخر نيمه دوم سده سوم (حدود 280 ه) اتفاق افتاده باشد؛ زيرا بعضى از شاگردان بى ‏واسطه او تا سال 328 ه حيات داشته ‏اند؛ چنان‏كه ابن داود نيز در رجال خود، وى را از شخصيت‏ هاى پس از عصر ائمّه اطهار عليهم‏السلام به شمار آورده است.
چنان‏كه از نسبت «نيشابورى» برمى‏آيد، اهل نيشابور بوده و ظاهرا در همان‏جا چشم به جهان گشوده است. پس از دوران كودكى و نوجوانى، به عراق آمد ودر كوفه با عالمان و دانشمندان زمان خود آشنا گشت. قراين نشان مى‏دهند كه وى تحصيلات دوران جوانى را در زادگاهش سپرى كرد و مسافرتش به عراق مربوط به زمان ميان‏سالى او مى‏شود؛ زيرا اولاً، وى از اصحاب امام جواد عليه‏السلام (شهادت: 220 ق) به شمار نيامده است و ثانيا، هنگامى كه وى به كوفه آمد استادان متقدّم را درك نكرد. از همين‏رو، احاديث او با يك واسطه از محمّد بن ابى عمير (م 217 ق) نقل مى‏شوند. وى مدت زيادى در عراق اقامت داشت و حتى احتمال اينكه پس از كوفه و بغداد، در سامرّاء اقامت دايم گزيده باشد، بعيد به نظر نمى‏رسد.
پسرش، ابوعبداللّه محمّد بن ابراهيم، از عالمان حديث بود كه در بغداد به كار ورّاقى و صحّافى كتاب اشتغال داشت و به دمشق و مصر نيز مسافرت نمود. از جمله معاصران او، ايّوب بن نوح بن درّاج (م. حدود 255 ق) است كه يك‏بار در راه مكّه با او هم‏سفر شد و درباره جانشين امام هادى عليه‏السلام با او به گفت‏وگو پرداخت.
وى از دوست‏داران اهل‏بيت عليهم‏السلام بود و بارها در سامرّاء خدمت امام حسن عسكرى عليه‏السلام رسيد و در نهايت، به همين دليل، مورد خشم فرماندار وقت، محمّد بن عوف (از دشمنان سرسخت شيعه) قرار گرفت و او دستور قتلش را صادر كرد، ولى او پس از وداع با خانواده‏ اش، به خانه امام حسن عسكرى عليه‏السلام در سامرّاء پناه برد و در همان‏جا به زيارت امام عصر(عج) نايل گرديد و با دعاى آن امام عليه‏السلام نجات پيدا كرد.
وى در عراق، علاوه بر معارفى كه در محضر امام هادى و عسكرى عليهماالسلام كسب نمود، نزد استادانى همچون احمد بن حسن، حسين بن ابى الخطّاب و يعقوب بن يزيد حديث شنيد و به حد كمال رسيد. سپس آموخته‏هايش را به شاگردانش همچون محمّد بن عبداللّه بن ابى غانم قزوينى، محمّد بن مسعود عيّاشى (م. 328 ق) و محمّد بن حسن براثى انتقال داد. درباره درستى احاديث او گفته مى‏شود كه وى، خود فرد راست‏گويى بود، اما اهميت نمى‏داد كه از چه كسى نقل حديث مى‏كند. از آثار تأليفى او خبرى در منابع گزارش نشده است.