افيم رضوان محقق و شرق‏شناس روسى و معاون رئيس دانشكده شرق‏شناسى آكادمى علوم روسيه در شهر سن پتر زبورگ با مطالعه و تحقيق بر روى يك نسخه قرآنى بزرگ، برخى از فرضيه‏هاى مشهور محققان غربى را درمورد اين كه قدمت متن كامل قرآن بيشتر از قرن نهم نيست، مردود اعلام كرد. وى اكنون مشغول تدوين و انتشار يك مونوگرافى به زبان‏هاى روسى، انگليسى و عربى در مورد اين نسخه قرآنى است. اين مونو گرافى مجهز به دو ديسك ليزرى شامل تعداد زيادى مطالب مصور، فيلم ويدئويى (كه توسط خود محقق تهيه شده) و تصوير رنگى از برگ‏هاى رونوشت قديمى قرآن است.
طبق رأى هيئت مديره اتحاديه ناشران روسيه در مورد نتايج مسابقات بهترين كتاب سال 2001، كتاب قرآن و دنياى آن اثر اين شرق شناس روسى به عنوان برترين اثرى كه سهم قابل ملاحظه‏اى در فرهنگ صلح، عدم خشونت و گفت و گوى بين تمدن هادارد، حائز دريافت ديپلم افتخار اين اتحاديه و نيز جايزه نقدى يونسكو گرديد. كتاب برگزيده سال 2001 از سوى مؤسسه چاپ و انتشارات شرق‏شناسى سن پترزبورگ منتشر شد. اين اثر نتيجه 15 سال كار و تلاش مؤلف آن در زمينه مطالعه بر روى متن قرآن و منابع گوناگون ديگر است. نشريات و مقالات متعدى كه مؤلف قبل از اين اثر ارائه كرده بود اين امكان را به وجود آورد تا هدف اصلى تحقيقات مشخص گردد كه اين اهداف عبارت است از: نقش و جايگاه قرآن در اوضاع جوامع مسلمان و تاريخچه مطالعه قرآن، هم در شرق اسلامى و هم در اروپا.
چندى پيش در جريان يك كنفرانس بين المللى كه پيرامون مطالعه ميراث مكتوب ملل شرق در كتابخانه ملى فرانسوا ميتران فرانسه برگزار شده بود، يك فيلم مستند پنجاه دقيقه‏اى با عنوان در جست و جوى مصحف امام براى اولين بار به نمايش در آمد.
موضوع اين فيلم تحقيق در مورد يكى از قديمى‏ترين نسخه‏هاى قرآنى است كه در مركز شرق‏شناسى آكادمى علوم روسيه در شهر سن پترزبورگ اين كشور نگهدارى مى‏شود. افيم رضوان معاون رئيس اين مركز كه با تحقيقات و پژوهشهاى چند ساله خود موفق به كشف بسيار جالبى شده است، تدوينگر اين فيلم است.
در اين فيلم صحنه هايى از يك كتابخانه مخصوص و يك كتاب بزرگ و قطور از جنس پوست كه يك رونوشت قديمى از قرآن است، از نظر تماشاگران مى‏گذرد. اين كپى بيش از نيم قرن پيش توسط مركز خاورشناسى روسيه خريدارى شده و به طورى كه معلوم است، قبل از آن متعلق به يك ديپلمات برجسته لبنانى الاصل دوره تزاريسم روسيه به نام ايرينئى (سليمان) نوفال بوده است. پس از تهيه اين نسخه خطى تنها شرح مختصرى در مورد آن نگاشته شده و سپس اين اثر به مخزن كتابخانه سپرده شده است. اين نسخه خطى دهها سال در اين محل حفظ و نگهدارى شده و طبق گفته افيم رضوان تاكنون ابزارهاى علم تخصصى جديدى براى ارزيابى اين يادگار قديمى پيدا نشده است. انتشار خبر كشف نسخه‏هاى قرآنى در دهه 70 قرن 20 در كتابخانه‏هاى قاهره و دمشق و به ويژه شهر صنعا پايتخت يمن- كه در حين مرمت مسجد جامع شهر توسط كارگران تعداى تكه‏هاى قديمى كتاب مقدس مسلمانان زير سقف اين بنا پيدا شده بود-محققان را بر آن داشت كه به مطالعه دقيق نسخه خطى مركز شرق‏شناسى روسيه بپردازند. اسلام شناسان فرانسوى و آلمانى تكه‏هاى مكشوف را مورد مطالعه قرار دادند. محقق روسى با آگاهى از نتايج مطالعات اين گروه به جايگاه نسخه خطى سن پترزبورگ در بين ديگر نسخه‏هاى مشابه پى برد. افيم رضوان معتقد است: تاريخ اين نسخه خطى به دوره به اصطلاح موجوديت شفاهى-كتبى قرآن تعلق دارد. از آنجا كه متن اين نسخه را از روى بعضى آثار و نشانه‏ها مى‏توان به سنت و آداب و رسوم موجود در بين عربستان و سوريه نسبت داد، اين احتمال، منطقى بوده است كه ايريئنى نوفال اين نسخه خطى را از لبنان كه پيوند تاريخى نزديكى با سوريه دارد، به كشور روسيه آورده است.
اين محقق روسى در دهه 90 دست به انتشار نتايج تحقيقات خود در اينترنت زد كه در پى آن يك محقق فرانسوى به طور غير منتظره‏اى اعلام كرد در يكى از زيارتگاههاى ده قشلاقى "كاتالانگار"واقع در صد كيلومترى سمرقند (جمهورى ازبكستان) 12 برگ همانند اوراق كتاب سن پترزبورگ وجود دارد. بدين ترتيب روشن شد كه نسخه خطى سن پترزبورگ ابتدا در آسياى ميانه پيدا شده است. افيم رضوان با كمك همكاران فرانسوى و ازبك عازم ازبكستان شده و خود را به ده"كاتالانگار"رساند، و با بررسى نسخه‏هاى موجود معلوم شد كه اين نسخه‏ها از قرن 15 ميلادى در اين محل نگهدارى مى‏شده است. اين محقق روسى از اهالى اين منطقه نقل و گفتارهاى بسيار جالبى شنيد. ملاقات‏ها و گفت و گوهاى وى با ساكنين دهكده كاتالانگار و روستاهاى اطراف كه به لهجه عربى تكلم مى‏كنند، در فيلم به تصوير كشيده شده است. اهالى اين دهكده مدعى‏اند كه اجداد و نياكان دور آنها به دستور امير تيمور (تيمور لنگ) سردار نامدار و بنيانگذار حكومت بزرگ قرون وسطا-كه سمرقند پايتخت آن بود-از سوريه به اين مكان نقل مكان كرده‏اند. ظاهرا اين نسخه خطى هم كه در زيارتگاه نگهدارى مى‏شود همراه اجداد آنان به اينجا آمده است. اهالى بومى در طول قرنها اين نسخه خطى را به عنوان كتاب اصل مصحف امام دانسته‏اند.
شواهد تاريخى حاكى است، در بخش‏هاى مختلف جهان اسلام چهار رونوشت قرآنى نگهدارى مى‏شود كه همانند كفن مقدس عيسى در شهر تورين كاتوليك‏ها، قداست بسيارى نزد مسلمانان دارد. در هر يك از آنها آثار خون وجود دارد و مسلمانان آن را به سومين خليفه مسلمين پس از پيامبر حضرت محمد (ص) منتسب مى‏دانند. به دستور همين خليفه بود كه در قرن هشتم ميلادى رونوشت قرآن گردآورى و بعدهااين رونوشت به صورت كتاب شرع مقدس درآمد. كپى اين نسخه، مصحف امام و يا قرآن عثمان نام گرفت و نوشته‏هاى قبلى براى اجتناب از قرائت‏هاى مختلف معلوم گرديدند.
افيم رضوان با مطالعه روى برگهاى نسخه‏هاى خطى در ده كاتالانگار به اين نتيجه رسيد كه با توجه به همه علائم ونشانه‏هاى موجود، اوراق پيدا شده شبيه به اوراق نسخه‏خطى سن پترزبورگ است و از طرفى ياد صفحات گم شده نسخه خطى سن پترزبورگ افتاد و با نظر به همه شواهد و قراين، اين نسخه خطى را مى‏توان دست كم متعلق به قرن هشتم دانست. در هر حال اين شرق‏شناس روسى معتقد است نسخه خطى سن پترزبورگ مطمئنا خيلى قديمى‏تر از آن‏هايى است كه در حال حاضر به عنوان مصحف امام شناخته شده است. گذشته از آن، افيم رضوان مى‏گويد: "اين نسخه خطى حدود 50 درصد از كل كتاب مقدس را در بردارد، در حالى كه نسخه‏هاى ديگر با اين قدمت تنها به صورت تكه‏هاى بسيار كوچكى به دست ما رسيده است.
________________________________________
1-گلستان قرآن/ ش 123
يورى زينين مترجم: شهلا محمدى جاهدى

نوشتن دیدگاه