علی مختاری
آداب تلاوت
1 صدای زیبا و حزنآور
عالم بزرگوار شیخ مفید(ره) مینویسد: طبق ادله گذشته،آن حضرت دانشمندترین مردم زمانه بود و بیش از همه حافظ کتاب الهی وخوشصداترین آنان در قرائت قرآن بود. هنگام قرائت، آهسته و حزنآور میخواند ومیگریست و شنوندگان هم گریه میکردند، اهل مدینه او را «زین المجتهدین»مینامیدند. (1)
در روایتی دیگر آمده است:(و کانت قراته حزنا) یعنی قرائت آنحضرت حزنآوربود. (2) به ابرهه مسیحی فرمود: «با کتاب خودت چقدر آشنایی؟ پاسخداد: به متن و تاویل آن آگاهم، هشام میگوید: حضرت کاظم(ع) شروع کرد به قرائتانجیل، آنگاه ابرهه گفت: «حضرت مسیح اینچنین میخوانند و جز او هیچ کسی چنیننخوانده است و از پنجاه سال پیش تا کنون در جستجوی چنین شخصیتی بودم» و دراین هنگام، ابرهه به دست امام مسلمان شد. (3)
2 ترتیل
یعنی حروف کاملا ادا وبیان و وقوف رعایت گردد.
حضرت کاظم(ع) میفرماید: از پیامبر اکرم در باره معنای «و رتل القرآنترتیلا» (4) پرسیدند، در پاسخ فرمود:
بینه تبیانا و لا تنثره نثر الرهل و لا تهذه هذالشعر، قفوا عند عجائبه و حرکوابه القلوب و لا یکون هم احدکم آخر السوره. (5)
یعنی قرآن را واضح و کاملا روشنبیان کن و حروفش را مانند رمل و شنهایی که باد یکباره میپاشد بر روی هم نریزو آن را مانند شعرخوانی پشتسر هم و با شتاب مخوان; نزد شگفتیهای قرآنبایستید و دلها را با آن تکان دهید و همت و نظر شما رسیدن به آخر سورهنباشد، یعنی به کیفیتبپردازید نه به کمیت. (6)
3 ارج نهادن به حاملان قرآن
آن حضرت در حدیثی از جد بزرگوارش نقل میفرماید: خدای تعالی بخشنده است و جودرا دوست دارد و کارهای عالی را دوست میدارد و از کارهای پست ناخرسند است وواقعا از احترام به جلال الهی بزرگداشتسه گروه است:
الف) ریش سفید مسلمان،
ب) امام عادل،
ج) آن کسی که حامل و تسلیم قرآن کریم استبه گونهای که نه اهل غلو است ونه از بار تکالیفش شانه خالی میکند. (7)
4 اهدای ثواب قرائتبه معصومان(ع)
علی بنمغیره به امام کاظم(ع) میگوید:
پدرم از جد شما پرسید آیا رواستشبی یک ختم قرآن بخوانم؟
جد شما فرمود: هر شب. دوباره پرسید: آیا در ماه رمضان هم؟ جد شما فرمود: درماه رمضان نیز، جدم عرض کرد: بلی هر چه توانستم.
و برنامه پدرم این بود که در ماه رمضان چهل بار قرآن را ختم میکرد; و من نیزپس از پدر قرآن میخوانم بیشتر و گاهی کمتر از پدرم، کم و زیادیش بستگی داشتبه اندازه فرصت و فراغت و یا کار و سرگرمی و نشاط و بیماریم و هنگام عیدفطر، قرآنهایی که خوانده بودم، یک ختمش را برای رسول اکرم(ص) یکی برایعلی(ع)، یکی برای فاطمه(ع) و همچنین برای هر کدام از امامان تا به شما رسیدو یکی هم برای شما قرار میدادم، از هنگامی که خدا این بینش و حال را به منعنایت کرده است و در سلک پیروان شما قرار گرفتهام.
حال آیا برای خودم نیز پاداشی هست؟ حضرت فرمود: پاداش تو آن است که در قیامتبا آنها هستی، گفتم اللهاکبر، آیا چنین اجری دارم؟ حضرت سه بار فرمود:
بلی. (8)
شیعه و قرائت قرآن
حضرت کاظم به مردی فرمود: آیا دوست داری در دنیا بمانی؟ پاسخ داد:
بلی، پرسید: برای چه؟ گفت: به خاطر قرائت قل هو الله احد، آنگاه حضرت ساکتشد و پس از زمانی گفت: ای حفص! هرکس از دوستان و شیعیان ما بمیرد و قرآن راخوب نداند، در عالم برزخ آموزش داده میشود تا خدا به واسطه آن درجه و مقامشرا بالا ببرد زیرا درجات بهشتبه قدر آیههای قرآن کریم است: به قاری گفتهمیشود: بخوان و ترقی کن پس او میخواند و ترقی میکند. حفص گوید:
در عمرم ندیدم کسی را که از امام کاظم (ع) بیشتر خدا ترس و به رحمتحقامیدوارباشد و قرآن خواندنش همراه با حزن بود و گویا هنگام قرائتبه شخصیخطاب میکند. (9)
پرهیز از بحثهای بیفایده
همچنانکه امروزه، پرداختن به طرح و حل بسیاری از معماهای قرآنی، وقتگیر،کمفایده و مایه غفلت از اهداف اصلی قرآن کریم است، در گذشته نیز مباحثیچون مخلوق بودن یا قدیم بودن قرآن، به صورت مشکلی جنجالی درآمده بود ومایه درگیری و خونریزیها و اتلاف وقت و... میشد. هنگامی که در این باره ازامام کاظم(ع) نظرخواهی و گفته شد مردم در این باره اختلاف دارند برخیقرآن را مخلوق میدانند و بعضی غیر مخلوق; فرمود: من آنچه را آنان میگویند، نمیگویم ولی میگویم: «انه کلام الله» قرآن سخن خداست. (10)
این روش و منشباید سرمشق امروز و همیشه ما باشد، که از مباحث نظری بیفایده و مشکلآفرینبپرهیزیم.
عنایتبه تفسیر قرآن
به جاست که قاری به معنی و تفسیر هم توجه نماید، در سخنان امام کاظم(ع)مواردی از تفسیر آیات بیان شده مثلا «توبه نصوح» در آیه«یا ایها الذین آمنوا توبوا الی الله توبه نصوحا» (11) را چنین تفسیرمیفرماید: بنده به درگاه خدا توبه میکند و دیگر برنمیگردد و توبه نمیشکند وبراستی که محبوبترین بندگان خدا در پیشگاه حق، فریب خوردگانتوبهکنندهاند. (12)
تفسیر واژههای مشکل
در تفسیر «الذین هم عن صلاتهم ساهون» (13) سهو در نماز را تضییعنماز میداند. (14) و یا در تفسیر «الله الصمد» (15) میفرماید: «الصمد الذیلا جوف له» (16) یعنی صمد کسی است که توخالی نیست; بدیهی است که اجسام همهتوخالی و دارای هسته مرکزی و پروتون هستند، و طبق این تفسیر صمد یعنی غیرمادی و غیر جسم.
بیان مصداق و مورد آیه
شان نزول و یا روشنترین مصداقهای برخی آیات، در سخنان امام بیان شدهاست مثل مصداق «ماء معین» که منظور از آن غیبتحضرت مهدی امام زمان(ع)است. در این آیه از انسان سؤال شده: «قل ارءیتم ان اصبح ماوکم غورا فمنیاتیکم بماء معین» (17) یعنی بگو: به من خبر دهید، اگر آب شما فرو رود،چه کسی آب روان برایتان خواهد آورد؟
و در توضیح «فجار» در آیه: «کلا ان کتاب الفجار لفی سجین» (18) میفرماید:
بدکاران و فاجران کسانی هستند که در حق ائمه (علیهم السلام) نافرمانی و برآنان قلدری کردند. (19) گفتنی است که بیشترین تفسیرهای آن بزرگوار در شرحآیههایی است که در اثبات امامت و رهبری و یا بیزاری و مذمت منحرفان از امامتنازل شده است.
در معرفی مهمترین مصداق منافقان، کسانی را نشان میدهد که به ولایتحضرتعلی(ع) ایمان نمیآوردند، قرآن کریم میفرماید:
«هنگامی که منافقان نزد تو آیند میگویند:
«ما شهادت میدهیم که یقینا تو رسول خدایی» خداوند میداند که تو رسول اوهستی، ولی خداوند شهادت میدهد که منافقان دروغگو هستند...» (20)
این به خاطرآن است که نخست ایمان آوردند سپس کافر شدند از اینرو بر دلهای آنان مهرنهاده شده و حقیقت را درک نمیکنند. امام(ع) میفرماید: منظور منافقانی است کهنخست ایمان آوردند به رسالت پیامبر(ص) و سپس به لایتحضرت علی(ع) وصی آنحضرت کفر ورزیدند.
ثواب تلاوت
در سخنان امام(ع) ثواب و آثار تلاوت بسیاریاز آیهها و سورهها بیان شده که نمونههایی را مرور میکنیم:
1 هرگاه از چیزی ترسیدی صد آیه از هر جای قرآن که خواستی، بخوان، آنگاهسه بار بگو: اللهم اکشف عنی البلاء. (21)
2 امام کاظم(ع): نسیم رحمت الهی در هر روز جمعه هزار بار میوزد، و به هربندهای هر چه خدا بخواهد میدهد پس هر که بعد از عصر جمعه صد بار سوره قدر رابخواند خداوند آن هزار رحمت و همانند آن را به او میبخشد. (22)
______________________
1 ارشاد مفید، ص 235; بحارالانوار، ج 48، ص 102.
2 کافی، ج 2، ص606، به نقل از مسند الامام الکاظم(ع)، ج 2، ص 11.
3 بحارالانوار، ج 48، ص 104.
4 سوره مزمل، آیه 4.
5 بحارالانوار، ج76، ص63; مسند الامام الکاظم(ع)، ج 2، ص 44.
6 مسند الامام الکاظم(ع)، ص 44، نقل از بحارالانوار، ج 92، ص 215.
7 بحارالانوار، ج 92، ص 184.
8 کافی، ج 2، ص 418; مسند الامام الکاظم(ع)، ج 2، ص 98.
9 همان، ص606; نقل از مسند الامام الکاظم(ع)، ص 11.
10 توحید صدوق، ص 224; مسند الامام الکاظم(ع)، ج 2، ص7.
11 سوره تحریم، آیه77.
12 تفسیر نورالثقلین، ج 5، ص 374; مسند الامام الکاظم(ع)، ج 2، ص 42، بااندکی تفاوت.
13 سوره ماعون.
14 مسند الامام الکاظم(ع)، ج 2، ص47.
15 سوره توحید.
16 مسند الامام الکاظم(ع)، ج 2، ص 48.
17 سوره ملک، آیه 30.
18 سوره مطففین، آیه 8.
19 مناقب ابن شهرآشوب، ج 2، ص 352، نقل از مسند الامام الکاظم(ع)، ج 2، ص46.
20 سوره منافقون، آیه3 1.
21 مناقب ابن شهرآشوب، ج 1، ص559، نقل از مسند الامام الکاظم(ع)، ص 41.
22 ثواب الاعمال، ص157، نقل از مسند الامام الکاظم(ع)، ج 2، ص 11.
23 امالی صدوق، ص 361، نقل از مسند الامام الکاظم(ع)، ج 2، ص9.
با امام کاظم(ع) در سایه قرآن
- بازدید: 3458