علی مختاری
آداب تلاوت
1 صدای زیبا و حزن‏آور
عالم بزرگوار شیخ مفید(ره) می‏نویسد: طبق ادله گذشته،آن حضرت دانشمندترین مردم زمانه بود و بیش از همه حافظ کتاب الهی وخوش‏صداترین آنان در قرائت قرآن بود. هنگام قرائت، آهسته و حزن‏آور می‏خواند ومی‏گریست و شنوندگان هم گریه می‏کردند، اهل مدینه او را «زین المجتهدین‏»می‏نامیدند. (1)
در روایتی دیگر آمده است:(و کانت قراته حزنا) یعنی قرائت آن‏حضرت حزن‏آوربود. (2) به ابرهه مسیحی فرمود: «با کتاب خودت چقدر آشنایی؟ پاسخ‏داد: به متن و تاویل آن آگاهم، هشام می‏گوید: حضرت کاظم(ع) شروع کرد به قرائت‏انجیل، آنگاه ابرهه گفت: «حضرت مسیح این‏چنین می‏خوانند و جز او هیچ کسی چنین‏نخوانده است و از پنجاه سال پیش تا کنون در جستجوی چنین شخصیتی بودم‏» و دراین هنگام، ابرهه به دست امام مسلمان شد. (3)
2 ترتیل
یعنی حروف کاملا ادا وبیان و وقوف رعایت گردد.
حضرت کاظم(ع) می‏فرماید: از پیامبر اکرم در باره معنای «و رتل القرآن‏ترتیلا» (4) پرسیدند، در پاسخ فرمود:
بینه تبیانا و لا تنثره نثر الرهل و لا تهذه هذالشعر، قفوا عند عجائبه و حرکوابه القلوب و لا یکون هم احدکم آخر السوره. (5)
یعنی قرآن را واضح و کاملا روشن‏بیان کن و حروفش را مانند رمل و شن‏هایی که باد یکباره می‏پاشد بر روی هم نریزو آن را مانند شعرخوانی پشت‏سر هم و با شتاب مخوان; نزد شگفتیهای قرآن‏بایستید و دلها را با آن تکان دهید و همت و نظر شما رسیدن به آخر سوره‏نباشد، یعنی به کیفیت‏بپردازید نه به کمیت. (6)
3 ارج نهادن به حاملان قرآن
آن حضرت در حدیثی از جد بزرگوارش نقل می‏فرماید: خدای تعالی بخشنده است و جودرا دوست دارد و کارهای عالی را دوست می‏دارد و از کارهای پست ناخرسند است وواقعا از احترام به جلال الهی بزرگداشت‏سه گروه است:
الف) ریش سفید مسلمان،
ب) امام عادل،
ج) آن کسی که حامل و تسلیم قرآن کریم است‏به گونه‏ای که نه اهل غلو است ونه از بار تکالیفش شانه خالی می‏کند. (7)
4 اهدای ثواب قرائت‏به معصومان(ع)
علی بن‏مغیره به امام کاظم(ع) می‏گوید:
پدرم از جد شما پرسید آیا رواست‏شبی یک ختم قرآن بخوانم؟
جد شما فرمود: هر شب. دوباره پرسید: آیا در ماه رمضان هم؟ جد شما فرمود: درماه رمضان نیز، جدم عرض کرد: بلی هر چه توانستم.
و برنامه پدرم این بود که در ماه رمضان چهل بار قرآن را ختم می‏کرد; و من نیزپس از پدر قرآن می‏خوانم بیشتر و گاهی کمتر از پدرم، کم و زیادیش بستگی داشت‏به اندازه فرصت و فراغت و یا کار و سرگرمی و نشاط و بیماریم و هنگام عیدفطر، قرآنهایی که خوانده بودم، یک ختمش را برای رسول اکرم(ص) یکی برای‏علی(ع)، یکی برای فاطمه(ع) و همچنین برای هر کدام از امامان تا به شما رسیدو یکی هم برای شما قرار می‏دادم، از هنگامی که خدا این بینش و حال را به من‏عنایت کرده است و در سلک پیروان شما قرار گرفته‏ام.
حال آیا برای خودم نیز پاداشی هست؟ حضرت فرمود: پاداش تو آن است که در قیامت‏با آنها هستی، گفتم الله‏اکبر، آیا چنین اجری دارم؟ حضرت سه بار فرمود:
بلی. (8)
شیعه و قرائت قرآن
حضرت کاظم به مردی فرمود: آیا دوست داری در دنیا بمانی؟ پاسخ داد:
بلی، پرسید: برای چه؟ گفت: به خاطر قرائت قل هو الله احد، آنگاه حضرت ساکت‏شد و پس از زمانی گفت: ای حفص! هرکس از دوستان و شیعیان ما بمیرد و قرآن راخوب نداند، در عالم برزخ آموزش داده می‏شود تا خدا به واسطه آن درجه و مقامش‏را بالا ببرد زیرا درجات بهشت‏به قدر آیه‏های قرآن کریم است: به قاری گفته‏می‏شود: بخوان و ترقی کن پس او می‏خواند و ترقی می‏کند. حفص گوید:
در عمرم ندیدم کسی را که از امام کاظم (ع) بیشتر خدا ترس و به رحمت‏حق‏امیدوارباشد و قرآن خواندنش همراه با حزن بود و گویا هنگام قرائت‏به شخصی‏خطاب می‏کند. (9)
پرهیز از بحثهای بی‏فایده
همچنانکه امروزه، پرداختن به طرح و حل بسیاری از معماهای قرآنی، وقت‏گیر،کم‏فایده و مایه غفلت از اهداف اصلی قرآن کریم است، در گذشته نیز مباحثی‏چون مخلوق بودن یا قدیم بودن قرآن، به صورت مشکلی جنجالی درآمده بود ومایه درگیری و خونریزی‏ها و اتلاف وقت و... می‏شد. هنگامی که در این باره ازامام کاظم(ع) نظرخواهی و گفته شد مردم در این باره اختلاف دارند برخی‏قرآن را مخلوق می‏دانند و بعضی غیر مخلوق; فرمود: من آنچه را آنان می‏گویند، نمی‏گویم ولی می‏گویم: «انه کلام الله‏» قرآن سخن خداست. (10)
این روش و منش‏باید سرمشق امروز و همیشه ما باشد، که از مباحث نظری بی‏فایده و مشکل‏آفرین‏بپرهیزیم.
عنایت‏به تفسیر قرآن
به جاست که قاری به معنی و تفسیر هم توجه نماید، در سخنان امام کاظم(ع)مواردی از تفسیر آیات بیان شده مثلا «توبه نصوح‏» در آیه‏«یا ایها الذین آمنوا توبوا الی الله توبه نصوحا» (11) را چنین تفسیرمی‏فرماید: بنده به درگاه خدا توبه می‏کند و دیگر برنمی‏گردد و توبه نمی‏شکند وبراستی که محبوبترین بندگان خدا در پیشگاه حق، فریب خوردگان‏توبه‏کننده‏اند. (12)
تفسیر واژه‏های مشکل
در تفسیر «الذین هم عن صلاتهم ساهون‏» (13) سهو در نماز را تضییع‏نماز می‏داند. (14) و یا در تفسیر «الله الصمد» (15) می‏فرماید: «الصمد الذی‏لا جوف له‏» (16) یعنی صمد کسی است که توخالی نیست; بدیهی است که اجسام همه‏توخالی و دارای هسته مرکزی و پروتون هستند، و طبق این تفسیر صمد یعنی غیرمادی و غیر جسم.
بیان مصداق و مورد آیه
شان نزول و یا روشن‏ترین مصداقهای برخی آیات، در سخنان امام بیان شده‏است مثل مصداق «ماء معین‏» که منظور از آن غیبت‏حضرت مهدی امام زمان(ع)است. در این آیه از انسان سؤال شده: «قل ارءیتم ان اصبح ماوکم غورا فمن‏یاتیکم بماء معین‏» (17) یعنی بگو: به من خبر دهید، اگر آب شما فرو رود،چه کسی آب روان برایتان خواهد آورد؟
و در توضیح «فجار» در آیه: «کلا ان کتاب الفجار لفی سجین‏» (18) می‏فرماید:
بدکاران و فاجران کسانی هستند که در حق ائمه (علیهم السلام) نافرمانی و برآنان قلدری کردند. (19) گفتنی است که بیشترین تفسیرهای آن بزرگوار در شرح‏آیه‏هایی است که در اثبات امامت و رهبری و یا بیزاری و مذمت منحرفان از امامت‏نازل شده است.
در معرفی مهم‏ترین مصداق منافقان، کسانی را نشان می‏دهد که به ولایت‏حضرت‏علی(ع) ایمان نمی‏آوردند، قرآن کریم می‏فرماید:
«هنگامی که منافقان نزد تو آیند می‏گویند:
«ما شهادت می‏دهیم که یقینا تو رسول خدایی‏» خداوند می‏داند که تو رسول اوهستی، ولی خداوند شهادت می‏دهد که منافقان دروغگو هستند...» (20)
این به خاطرآن است که نخست ایمان آوردند سپس کافر شدند از این‏رو بر دلهای آنان مهرنهاده شده و حقیقت را درک نمی‏کنند. امام(ع) می‏فرماید: منظور منافقانی است که‏نخست ایمان آوردند به رسالت پیامبر(ص) و سپس به لایت‏حضرت علی(ع) وصی آن‏حضرت کفر ورزیدند.
ثواب تلاوت
در سخنان امام(ع) ثواب و آثار تلاوت بسیاری‏از آیه‏ها و سوره‏ها بیان شده که نمونه‏هایی را مرور می‏کنیم:
1 هرگاه از چیزی ترسیدی صد آیه از هر جای قرآن که خواستی، بخوان، آنگاه‏سه بار بگو: اللهم اکشف عنی البلاء. (21)
2 امام کاظم(ع): نسیم رحمت الهی در هر روز جمعه هزار بار می‏وزد، و به هربنده‏ای هر چه خدا بخواهد می‏دهد پس هر که بعد از عصر جمعه صد بار سوره قدر رابخواند خداوند آن هزار رحمت و همانند آن را به او می‏بخشد. (22)
______________________
1 ارشاد مفید، ص 235; بحارالانوار، ج 48، ص 102.
2 کافی، ج 2، ص‏606، به نقل از مسند الامام الکاظم(ع)، ج 2، ص 11.
3 بحارالانوار، ج 48، ص 104.
4 سوره مزمل، آیه 4.
5 بحارالانوار، ج‏76، ص‏63; مسند الامام الکاظم(ع)، ج 2، ص 44.
6 مسند الامام الکاظم(ع)، ص 44، نقل از بحارالانوار، ج 92، ص 215.
7 بحارالانوار، ج 92، ص 184.
8 کافی، ج 2، ص 418; مسند الامام الکاظم(ع)، ج 2، ص 98.
9 همان، ص‏606; نقل از مسند الامام الکاظم(ع)، ص 11.
10 توحید صدوق، ص 224; مسند الامام الکاظم(ع)، ج 2، ص‏7.
11 سوره تحریم، آیه‏77.
12 تفسیر نورالثقلین، ج 5، ص 374; مسند الامام الکاظم(ع)، ج 2، ص 42، بااندکی تفاوت.
13 سوره ماعون.
14 مسند الامام الکاظم(ع)، ج 2، ص‏47.
15 سوره توحید.
16 مسند الامام الکاظم(ع)، ج 2، ص 48.
17 سوره ملک، آیه 30.
18 سوره مطففین، آیه 8.
19 مناقب ابن شهرآشوب، ج 2، ص 352، نقل از مسند الامام الکاظم(ع)، ج 2، ص‏46.
20 سوره منافقون، آیه‏3 1.
21 مناقب ابن شهرآشوب، ج 1، ص‏559، نقل از مسند الامام الکاظم(ع)، ص 41.
22 ثواب الاعمال، ص‏157، نقل از مسند الامام الکاظم(ع)، ج 2، ص 11.
23 امالی صدوق، ص 361، نقل از مسند الامام الکاظم(ع)، ج 2، ص‏9.