پس از مراسم حج، مسلمانان آماده حرکت به بلاد و شهرهای خود شدند و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم عازم مدینه گردید. وقتی که کارمان پیامبر به سرزمین غدیر خُم (پنج کیلومتری جُحفه) رسید، جبرئیل از طرف خدا فرود آمد و آیه 67 سوره مائده را بر پیامبر نازل کرد:
یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ وَ إِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ؛
ای پیامبر! آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است، به طور کامل به مردم برسان و اگر نکنی، رسالت او را انجام نداده ای، خداوند تو را از (خطرات احتمالی مردم) حفظ می کند.
بیابان غدیر در حقیقت چهارراهی بود که مردم حجاز را از هم جدا می کرد، راهی به سوی مدینه و راهی به عراق و راهی به مصر و راهی به یمن.
پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم دستور توقف داد، اعلام کرد آن ها که جلوتر رفته اند برگردند و آن ها که نرسیده اند، برسند. جمعیتی بالغ بر 90 هزار و به قول بعضی 114 هزار و به قول بعضی دیگر 120 هزار یا 124 هزار نفر در آن بیابان سوزان، همه در انتظار بودند، تا ببینند پیامبر می خواهد چه امر مهمی را ابلاغ کند.
روز پنجشنبه 18 ذیحجه بود که به دستور پیامبر منبری از جهاز شتران ترتیب داده شد. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بر فراز آن رفت و پس از حمد و ثنا و مطالب دیگر...، ناگهان خم شد دست علی علیه السلام را گرفت و بلند و فرمود:
فَمَن کُنتُ مَولاهُ فَعَلِیٌّ مَولاهُ؛
هر کس که من مولا و رهبر او هستم علی مولا و رهبر او است.
این جمله را سه بار و به گفته بعضی چهار بار تکرار کرد، آن گاه در حق دوستان علی علیه السلام دعا و در حق دشمنانش نفرین نمود، سپس اعلام کرد که این موضوع را حاضران به غایبان برسانند.
پس از آن، مسلمانان به دستور پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم با شور و هیجان به حضرت علی علیه السلام رسیده و مقام امامت و رهبری آن حضرت را پس از پیامبر به او تبریک و تهنیت می گفتند.(939)
به این ترتیب، آیین اسلام، توسط پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم پس از تعیین جانشین، به طور کامل به پایان رسید، و آن چه بر عهده پیامبر اسلام گذاشته شده بود، انجام پذیرفت.
پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در خطبه غدیر به خصوص درباره دو چیز وصیت کرد، فرمود:
من از میان شما می روم و دو چیز گرانقدر را در میان شما می گذارم اگر به آن دو عمل کنید هرگز گمراه نخواهید شد: اولی کتاب خدا، قرآن که به ریسمان وحی متصل است و دومی عترت من( ائمه اطهار علیهم السلام).(940)
این وصیت با عنوان حدیث ثقلین معروف است که شیعه و سنی آن را نقل کرده اند و از مسلمات تاریخ اسلام می باشد.
آن گاه آیه 3 سوره مائده نازل گردید:
الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَکُمُ الإِسْلاَمَ دِینًا؛
امروز، آیین شما را کامل و نعمت خود را بر شما تمام کردم و خشنود گشتم که اسلام دین شما باشد.
پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم تکبیر گفت:، در این هنگام مردم با شور و هیجان نزد علی علیه السلام آمده و او را به این مقام (رهبری پس از پیامبر) تبریک گفتند، از جمله افراد سرشناس یعنی ابوبکر و عمر به محضر علی علیه السلام آمدند و هر کدام جداگانه گفتند:
بخٍّ بخٍّ لَک یابنَ ابی طالِبٍ اَصبَحتَ وَ امسَیتَ مَولای وَ مَولا کُلُّ مُؤمِنٍ وَ مؤمنةٍ؛
آفرین بر تو باد، آفرین بر تو باد ای فرزند ابوطالب که صبح و شام کردی در حالی که رهبر من و تمام مردان و زنان مسلمان شدی.(941)

939) داستان مشروح غدیر، با مدارک بیشمار از کتب اهل تسنن در کتاب الغدیر جلد اول آمده است.
940) مسند احمد، ج 3، ص 17؛ صحیح مسلم، جلد 2، ص 38؛ صواعق، ص 91؛ تفسیر فخر رازی، ج 3، ص 24.
941) الغدیر، ج 1، ص 11 و 47.