مرد از ته دل گفت «یا علی» سکوت اتاق را شکست. پاهای خسته اش را که خواب رفته بود صاف کرد و به آرامی ازجا برخاست. سرش گیج رفت، دستش را به لبه طاقچه پر از کتاب بالای سرش گرفت و با دست دیگر چشمان خسته و متورمش را مالید. با احتیاط خم شد و کتابهایی را که روی میز و دور و برش پراکنده بودند; مرتب کرد. هر کتاب یادآور رنج هایی بود که برای تهیه کردنش متحمل شده بود. شش سال از روزی که فکر تالیف دایرةالمعارف «الغدیر» در ذهنش جرقه زده بود، میگذشت. از همان ابتدای کار دو مشکل بزرگ سر راهش قرار گرفته بود، مشکلاتی که هرچه میگذشت بیشتر میشد. یکی از این مشکلات، نبودن کتابخانه عمومی و تخصصی در شهر نجف بود و دومین مانع نبودن متون و استادان و منابع و ماخذ تاریخی و ادبی علمی; بدون دسترسی به این منابع نیز امکان ادامه کار نبود. یادش آمد که چگونه برای بهدست آوردن تعدادی از این کتابها و منابعی که به آنها نیاز داشت، شهرهای نجف، کربلا، کاظمین، بغداد، سامرا و کشورهای هند، ایران، پاکستان و بسیاری دیگر از سرزمین ها را زیرپا گذاشته بود. با تنگدستی که داشت امکان خریداری کتابها نیز برایش نبود، همین که خرج سفر را تامین میکرد، خود کار بزرگی بود. اغلب مجبور شده بود از کتابها رونویسی و نسخه برداری کند. بسیاری از کتابهای مورد استفاده اش حاصل بیداری های شبانه اش بود. شب هایی که انگشتانش از فرط خستگی بی حس میشدند و دیگر قادر به نگهداری قلم نبودند; اما او بی توجه به خستگی مفرط جسمی اش شب و روز مینوشت. در سایه همین تلاش ها و زحمات طاقت فرسا بود که تقریبا بسیاری از منابع مورد نیازش را جمع آورده بود، اما آنچه که آرامش را از او گرفته بود، بی نتیجه ماندن زحماتش برای به دست آوردن نسخه ای از کتاب «صراط المستقیم» تالیف علامه نباطی بیاضی (م 877 ق.)، یکی از علمای بزرگ شیعه بود. به هر دری زده بود، از هر کسی سراغش را گرفته بود. شهرها را زیرپا گذاشته بود، اما فایدهای نداشت. فقط میدانست شخصی در نجف نسخهای از آن کتاب را دراختیار دارد و او علی رغم میل باطنی اش برای ادامه کار ناچار بود که به او مراجعه و تقاضا کند.
تقاضا از کسی که نمیشناختش برایش ساده نبود; اما عشق خدمتبه اهل بیت، بخصوص مولای متقیان چنان در وجودش ریشه کرده بود که تلخی تقاضا را از خاطرش میزدود. تصمیمش را گرفت، باید هرجوری که بود سراغ صاحب کتاب میرفت.
صدای دلنشین اذان که از مناره های مساجد و حرم مطهر امیرالمؤمنین بلند شد، وضو گرفت، عبایش را بر روی دوش انداخت و راهی حرم شد... پس ازنماز نگاهی به اطراف کرد، صدای صحبت چندنفر توجهش را جلب نمود. خوب که دقت کرد، همان شخص صاحب کتاب را دید که با دو نفر از علما در ایوان مطهر نشسته و مشغول صحبت بود. عزمش را جزم کرد و به جمع آنان نزدیک شد و پس از سلام و احوالپرسی گفت:
- حاج آقا! بنده را میشناسید; چندین سال است که برای تالیف کتابی درباره مولایمان امیرالمؤمنین مقیم نجف شده ام. بسیاری از کتابها را نسخه برداری و تهیه کرده ام. نیاز شدیدی به مطالعه کتاب «صراط المستقیم» دارم. شنیده ام جنابعالی این کتاب را دراختیار دارید. میخواستم تقاضا کنم آن را چند روزی بهمن امانت دهید و مطمئن باشید صحیح و سالم به شما برمیگردانم.
- بله! درست شنیده اید، من این کتاب را دارم، اما فعلا به دلایلی از امانت دادن آن معذورم.
- اگر امانت نمیدهید، اجازه بفرمایید هر روز چند ساعتی بیایم و در دالان بیرونی منزلتان بنشینم و مطالعه کنم.
- اینهم که نمیشود، مقدور نیست، فعلا کمی صبر کنید، شاید شرایطی به وجود بیاید که برای من هم مقدور باشد.
- حاج آقا! من اینکار را شروع کرده ام و قصدم خدمت به اهلبیت و معرفی مولایمان علی، علیه السلام، به جهانیان است. عمر هم دست خداست، کی میدونه فردا زنده است یا مرده، من الان به علت دسترسی نداشتن به این کتاب کارم متوقف شده است، راضی نشوید کاری که به نام ایشان و برای ایشان شروع شده ناقص بماند.
- کسی که میخواهد کتاب بنویسد اول همه منابعش را تهیه میکند. شما مرا مجبور میکنید که صراحتا به شما بگویم، شما هرگز این کتاب را نخواهید دید و بنده قصد ندارم نه الان و نه هیچوقت دیگر این کتاب را دراختیار جناب عالی و یا کس دیگری بگذارم. امری نیست؟ خدا نگهدار!
دیگر بقیه سخنانش را نمیشنید، گویی طاق آسمان بر سرش آوار شد، سرش گیج رفت، قلبش فشرده شد و غمی سنگین همه وجودش را لبریز کرد... صاحب کتاب رفته بود و او را بهت زده از این همه بخل برجای گذاشته بود. قطرات درشت اشک از چشم هایش لغزید و بر روی گونه هایش ریخت. رو به حرم مطهر چرخید و بی اختیار گفت:
- قربان مظلومیت آقا! از مظلومیت شما و اینکه اول مظلوم تاریخی زیاد شنیده بودم، اما، دشمنانت را در میان دیگران میجستم. امروز در کنار قبر مطهرت از یکی از شیعیانت سخنانی شنیدم که سند مظلومیت امروزت بود... یکی از دوستداران و ارادتمندانت کتابی در فضایل و حقانیت شما نوشته و یکی از عاشقان و خدمتگزارانت هم میخواهد آن را بخواند و به دیگران برساند. اما شیعه ای دیگر که آن را دراختیار دارد مانع میشود... و هق هق گریه اش در همهمه جمعیتحرم گم شد...
ناگهان احساس آرامش عجیبی تمام وجودش را فرا گرفت، سر بلند کرد، چشمانش را به حرم دوخت. حسی دلپذیر از حرم مطهر به سویش سرازیر بود، رگه های شادی و نشاط در دلش ریشه دواند و بیشتر و بیشتر شد، چه نشاط غریبی و چه شعف غیرمنتظره ای، چیزی به دلش افتاده بود «فردا صبح به کربلا برو»، «فردا صبح به کربلا برو». سبک و با نشاط از جا برخاست «فردا صبح به کربلا میروم» برای چه؟ نمیدانست.
السلام علیک یا اباعبدالله! السلام علیک یابن رسول الله... زیارتنامه را که خواند، آمد و کنار قبر شش گوشه اباعبدالله الحسین نشست، حرم تقریبا خلوت بود، وسط هفته بود و اول صبح، دستش را به ضریح گرفت و غرق در ماجرای مظلومیت خاندان نبوت شد. دیشب در جوار مظلومترین پدر و امروز زائر مظلومترین فرزند بود. آمد و شدی در حرم نبود، چند نفر از زوار در گوشه ای زیارتنامه میخواندند. پیرزنی مریض احوال، شال خود را به امید شفا به حرم اباعبدالله گره زده بود و از ته دل فریاد میزد: یا سیدی! یا حسین!
نگاهش را از او هم برگرفت ودوباره چشم به ضریح دوخت. میدانست که او را خوانده اند، پس منتظر نشست. ناگهان سنگینی دستی را روی شانه هایش احساس کرد و صدایی آشنا که میگفت:
- آقای امینی سلام علیکم! چه عجب وسط هفته به کربلا آمده اید؟ رسم علما اینست که شب های جمعه مشرف میشوند.
صاحب صدا را میشناخت، فرزند یکی از شخصیت های محترم و اهل علم بود که خود نیز به حسن شهرت زبان زد بود.
- برای کاری آمده ام، البته همه روزها، روزهای خداست. آستان این بزرگان است و سر ارادت ما، پناهی جز این بزرگواران نداریم.
- راستی آقای امینی، خوب شد شما را زیارت کردم. خواهشی داشتم.
- بفرمائید، در خدمتم!
- مدتی است پدرم مرحوم شده اند و تعدادی کتاب قدیمی ارزشمند از ایشان باقی مانده که بدون استفاده درگوشه خانه افتاده است. مرام پدرم این بود که هرچیز را به اهلش میسپرد، اگر فرصتی دارید تشریف بیاورید و اینها را ببینید، شاید چیزی از آن میان بهدرد شما بخورد. اگر بود، امانت ببرید بعد برگردانید.
- البته با کمال میل!
و دو مرد راهی شدند. کتابها مرتب و بر روی هم در صندوقی چیده شده بود، اما باور کردنی نبود. نسخه ای بسیار تمیز و نفیس از «صراط المستقیم» بر روی همه کتابها قرار داشت وچند لحظه بعد صدای گریه صاحبخانه که از ماجرا مطلع شده بود همراه با علامه در فضای خانه پیچید...
شیخ عبدالحسین امینی، معروف به علامه امینی، نویسنده کتاب «الغدیر» در سال 1320 هجری قمری در شهر تبریز به دنیا آمد و در همانجا نیز تحصیل کرد. سپس علوم اسلامی را از استادان بنام فرا گرفت و راهی نجف شد. مقام علمی او در جوانی به حدی رسید که از مراجع بزرگی چون سیدابوالحسن اصفهانی و میرزا محمد حسین نائینی و شیخ عبدالکریم حائری یزدی و شیخ محمد حسین کمپانی اصفهانی اجازه اجتهاد گرفت. سپس به زادگاه خود بازگشت و مدتی در تبریز مقیم شد و به کار و کسب پرداخت، اما چون علاقه به تالیف و تحقیق داشت مجددا به نجف بازگشت و نخستین تالیف خود را به نام «شهداء الفضیله» در یک مرکز بزرگ علمی در نجف منتشر کرد. او در این هنگام 35 سال داشت و در همان زمان بود که شیخ آقا بزرگ تهرانی که خود از علما و کتابشناسان بزرگ شیعه است ایشان را علامه امینی نامید و ادیب معروف میرزا محمد علی اردوبادی هنگامی که وی 32 سال داشت قصیده ای در وصف علم و تقوا و علو و عظمت روحی ایشان سرود. یعنی زمانی که هنوز علامه تالیف اثر بزرگ خود «الغدیر» را آغاز نکرده بود. از آن پس علامه مدت چهل سال از عمرش را به تحقیق و پژوهش گذراند و علاوه بر «الغدیر» بیش از ده ها کتاب ارزشمند دیگر تالیف کرد.
علامه فقید محمدتقی جعفری اقدام ارزشمند علامه امینی و تالیف الغدیر را مؤثرترین گام در زدودن گرد و غبار تاریخ از چهره امیدبخش علی ابن ابیطالب دانسته است.
از دیگر کارهای ارزشمند او که به علت دسترسی نداشتن به منابع، بسیاری از کتابها را نسخه برداری کرده بود تاسیس کتابخانه بزرگ نجف به نام «مکتب الامام امیرالمؤمنین العامه» است. او که خود برای تالیف «الغدیر» رنج های زیادی کشیده بود; از گروهی از دانشمندان و نیکوکاران سرشناس ایران زمین، طلب یاری کرد و این کتابخانه را در شهر نجف جهت استفاده علاقه مندان تاسیس نمود.
وی، علاوه بر این، خطیب و سخنران گرانقدری بود که یکی ازنویسندگان در وصف خطابه هایش مینویسد:
صدایی درخور دلیران داشت و چنان سخن میگفت که گویی قرن های اسلامی دهان گشوده و با تو سخن میگویند.
سرانجام این مرد بزرگ که همه عمرش را در راه تالیف و تحقیق گذراند، در روز جمعه 12 تیرماه 1349 شمسی در تهران دیده از جهان فرو بست. پیکر او را به نجف بردند و در کتابخانه عمومی که خود تاسیس کرده بود به خاک سپردند.
منبع :
مجله موعود جوان ، فروردین و اردیبهشت 1380 ، شماره 15
