تفاوت صلوات فرستادن خدا بر پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و بر مؤمنان چیست؟
معنای صلوات بر آن حضرت این است كه: خدایا رحمتت را بر پیامبر و آل او نازل فرما. وقتی رحمت بر حضرت نازل شد به دیگران هم می‌رسد چون او مجرای فیض است و اگر بخواهد خیری به دیگران برسد باید به عنوان رحمت خاصه، نخست بر حضرت نازل شود و سپس به دیگران برسد.
حضرت امیرالمؤمنین امام علی(علیه السّلام) می‌فرمایند: دعا یا حاجت خود را محفوف (در بر گرفته و پیچیده) به صلوات بر رسول خدا كنید؛ زیرا صلوات بر حضرت دعایی مستجاب است و چون به همراه صلوات حاجت خود را خواسته‌اید، خدای سبحان چنین نیست كه یكی از دو حاجت را بر آورد و دیگری را رد كند(١).
امام سجاد(علیه السّلام) در صحیفه سجادیه، روش دعا كردن و حاجت خواستن را به ما می‌آموزد؛ در بسیاری از فقرات ادعیه آن حضرت، صلوات به چشم می‌خورد، هر مطلبی را كه از خدا می‌خواهد قبل یا بعدش صلوات است، چون خدا در پرتو صلوات دعای همراه آن را نیز مستجاب می‌كند. صلواتی را كه خدا و فرشتگان بر پیامبر می‌فرستند بر مؤمنان نیز می‌فرستند! مؤمن، به جایی می‌رسد كه خدای سبحان و فرشتگان بر او صلوات می‌فرستند! در صوره احزاب هر دو مسئله بازگو شده است، یعنی هم صلوات خدا و ملائكه بر پیامبر و هم صلوات خدا و فرشتگان بر مؤمنان. صلوات خدا، كه صفت فعل اوست همان نورانی كردن است، قول خدا همان فعل خداست، وقتی توفیقی نصیب انسان شد كه در فضای دلش تاریكی احساس نكرد بلكه نورانیتی دید معلوم می‌شود صلوات الهی و فرشتگان نصیب او شده است. خدای متعال در تجلیل از پیامبر می‌فرماید: إنّ اللّهَ وَمَلائِكَتَهُ يُصَلّونَ عَلَي النّبِي…(٢) وقتی خدا بخواهد بر پیامبر عظیم الشأن صلوات بفرستد همه فرشتگان را همراه خود ذكر می‌كند مثل این‌كه وقتی مهمان عزیزی وارد شهری می‌شود و شخصیتی بخواهد از او به نحو احسن تجلیل كند با همه دوستان و آشنایانش به دیدار او می‌روند. لیكن خدای متعال در تجلیل از مؤمنان و صلوات بر آنان، می‌فرماید: هُوَ الّذي يُصَلّي عَلَيْكُمْ وَمَلائِكَتَهُ لِيُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُلَماتِ الي النّورِ(٣) یعنی خدا جدا و فرشتگان جدا بر مؤمنان درود می‌فرستند. تفاوت دیگر در این است كه درباره پیامبر نفرمود كه ما بر او صلوات می‌فرستیم تا او را از ظلمت‌ها خارج و به نور برسانیم؛ زیرا او خود نور است و مصداق كامل وَجَعَلْنا لَهُ نُوراً يَمْشی بِهِ فِی النّاسِ.(٤) ولی درباره مؤمنان می‌فرماید: خداوند بر شما درود می‌فرستد و فرشتگان نیز، تا شما را از ظلمت‌ها به نور خارج كنند؛ معلوم می‌شود صلوات خدا یعنی نورانی كردن و اگر این فیض قطع شود و خداوند بر كسی درود نفرستد در ظلمت خواهد ماند. باید خود را با این معیار بسنجیم كه اگر توفیق اطاعت و انجام تكالیف شرعی نصیب ما شد و از احكام و آداب عبادات كم و بیش به حكمت آنها ره یافتیم، بدانیم كه صلوات خدا و فرشتگان نصیب ما شده است و گرنه لغزش داشتیم و گرفتار گناه شده‌ایم. وقتی مؤمن از این راه نورانی شد هم راه خود را می‌بیند و هم می‌تواند راهبر باشد و به دیگران راه را نشان دهد.
حضرت امیرالمؤمنین امام علی(علیه السّلام) می‌فرمایند: «لَيْسَ فِي البَرْقِ الخاطِفِ مُسْتَمْتِعٌ لِمَنْ يَخُوضُ فِى الظُلْمَةِ»(٥) انسانی كه در تاریكی فرو رفته، و مسافری كه در شب تاریك ره گم كرده برای او رعد و برق لحظه‌ای مفید نخواهد بود، او با یك لحظه برق آسمانی راهی به جایی نمی‌برد. انسان دنیا زده هم مانند گرفتاری است كه در تاریكی فرو رفته باشد برای چنین شخصی اگر گاهی نوری در دلش جهید و خاموش شد چندان مفید نیست. ذیل آیه ”وَما تَشاؤوُنَ إلاّ اَنْ يَشاءَ اللّهُ“(٦) روایتی شریف از معصوم(علیه السّلام) نقل شده كه فرمود: «بَلْ قُلوُبُنا اَوْعِيَةٌ لِمَشِيّةِ اللّه»(٧) دلهای ما ظرف اراده خداست، خدای سبحان اگر بخواهد در جهان، كار مشخصی انجام دهد با اراده انجام می‌دهد و اراده خدا صفت فعل و زاید بر ذات اوست و در موجودی ممكن و مظهر ظهور می‌كند، آن مظهر قلب معصوم اولیای الهی است. لذا مرحوم استاد علامه طباطبایی(قدّس سرّه) می‌فرمودند: معنای صلوات بر محمد و آل محمّد(علیهم السلام) این كه خدایا رحمتت را بر آنان فرو فرست كه از آنان به ما برسد، اگر بخواهد رحمتی ببارد ابتدا بر این خاندان می‌بارد و سپس به دیگران می‌رسد لذا طلب رحمت كردن مستلزم اجابت دعا است. مرحوم سید حیدر آملی این سخن بلند را نقل می‌كند و به محقّق طوسی هم منسوب است كه درباره حضرت ولی عصر(ارواحنا فداه) گفته می‌شود: «بِيُمْنِهِ رُزِقَ الوَري وَبِوُجودِهِ ثَبَتتِ الأرْضِ وَالسماء»(٨) به یمن وجود امام عصر(عجل للّه تعالی فرجه الشریف) جهانیان روزی می‌خورند و به پاس وجود آن حضرت آسمان و زمین برجاست. پس همه بركات از این خانواده به سایرین می‌رسد.
پی نوشت:
(١) نهج البلاغه، حكمت ٣٦١.
(٢) سوره احزاب، آیه ٥٦.
(٣) سوره احزاب، آیه ٤٣.
(٤) سوره انعام، آیه ١٢٢.
(٥) نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج ٢٠، ص ٤٣٥، ملحقات حكمت ١٦٥.
(٦) سوره انسان، آیه ٣٠.
(٧) بحار، ج ٢٥، ص ٣٣٦.
(٨) مفاتیح الجنان، دعای عدیله.
منبع: سایت بنیاد بین المللی علوم وحیانی اسرا
