شهید آیت الله مطهری می‏فرمایند: امیرالمؤمنین با خوارج بر اساس آزادی و مردم سالاری رفتار کرد. او خلیفه بود و آنها رعیتش بودند. اعمال هرگونه سیاستی برایش مقدور بود، اما او زندانشان نکرد و شلاق‏شان نزد و حتی سهم‏شان را از بیت ‏المال قطع نکرد. به آنها نیز همچون سایر افراد می‏ نگریست.
علی همیشه در حال نماز بود
دیده علی لحظه ‏ای از تماشای یار غافل نمی‏شد. در لیلة الهویر در جنگ صفین، پوستی برایش گسترده بودند و بر آن نماز می‏کرد. تیر از راست و چپ او می‏گذشت و او محو جمال دوست و غرق مناجات بود و زمزمه ‏ای عاشقانه داشت. ناگه تیری به پای مبارکش فرو نشست. یاران خواستند آن را بیرون کشند. یکی بانگ برداشت بگذاری تا بار دیگر علی به نماز ایستد تا در هنگام بیرون کشیدن تیر مولای متقیان درد نکشد. صبر کردند تا مشغول نماز شد و در آن حال تیر را بیرون آوردند.
آورده ‏اند علی(ع) در هر شب هزار رکعت نماز می‏گزارد و مگر تماشای یار و محو شدن در جمال دلدار، از علی شگفت است؟ علی همیشه در حال نماز بود.
آیه یا اَیُّها الرَّسُول و مظلومیت علی(ع)
ندا آمد: ای پیامبر، آنچه بر تو نازل کردیم، به مردم برسان. این، فرمان پروردگار توست، مگر آنچه بر پیامبر وحی می‏شد، امر پروردگار نبود؟ پس چرا این بار تأکید می‏شود که این آیه از جانب پروردگار فرو فرستاده شده است؟ شیخ مفید و طبرسی می‏گویند این همه تأکید از آن رو است که فرمان امامت علی(ع) بر پیامبر وحی شده بود، اما پیامبر از بروز اختلاف در میان مردم نگران بود و خداوند به آن حضرت وحی فرمود: ما ترا از شر مردم نگاه می‏داریم. در مظلومیت علی و قدرناشناسی مردم همین بس که حق تعالی به پیامبر(ص) می‏فرماید: اگر این کار را نکنی، رسالت خویش را به انجام نرسانده ‏ای.
در این آیه ولایت امیرمؤمنان(ع) همسنگ رسالت پیامبر(ص) قلمداد شده است، اما علی‏ رغم این همه تأکید، مردم ناسپاس نسبت به حضرت امیر(ع) بی‏ مهری کردند.
غدیر خم تذکار دلیل واقعی حرمت انسان
پیامبر مبنای حرمت انسانی را روشن فرمود و مردمی را که به استخوان‏ های پوسیده پدران‏شان مباهات می‏کردند، به تفکر وا داشت. آن حضرت هویت اصیل‏شان را یادآوری و فطرتشان را بیدار کرد تا دریابند که انسان فقط از آن رو گرامی و اشرف مخلوقات است که با خدا عهد و پیمان بسته و مخاطب او شده است. غدیر خم در حقیقت، تذکار بزرگ خدا و رسول و یادآوری دلیل واقعی حرمت انسان، و پیمان دیگری بود که با گردن نهادن بدان، انسان به قدر و منزلتی والاتر دست می ‏یافت. زیبایی غدیر آنگاه به چشمان ما عیان‏ تر می‏نماید که دریابیم پیمان و عهد ازلی خدا با انسان، در این روز تکرار شد و این بار پیامبر از همه زنان و مردان پیمان گرفت که به ولایتِ علی گردن نهند و یاریش کنند.
علی(ع) حفظ اسلام را مقدم بر هر کار دیگر می‏دانست
پس از رحلت پیامبر، سرانِ قبیله‏ ها به گذشته خویش و سنت ‏های تاریک جاهلی بازگشتند و پیمانی که با خدا و رسول بسته بودند، زیرپا گذاشتند. علی(ع) که مولود کعبه و مؤید تأییدات خداوند و تربیت شده دامان پیامبر و اوّلین کسی بود که به پیامبر ایمان آورده بود، کوچک‏ترین پیوندی با سنّت‏ های جاهلی نداشت. آن حضرت از نظر شرافت نسب، سابقه‏ ای که در اسلام داشت و دیگر امتیازات اجتماعی، برای رهبری جامعه، از همگان سزاوارتر بود. امّا آن حضرت هدف و وسیله را بهتر از هر کس تمییز می‏داد و حفظ اسلام و استمرار روح رسالت را هدف برتر و مقدم بر هر چیز دیگر می‏دانست. به همین دلیل، از حکومت که یکی از وسیله‏ های حفظ اسلام و برقراری پیمانِ انسان با خداست، چشم پوشید و آن را فدای حفظ اسلام کرد.
ایمان علی(ع)
گفتار و کردار و سیره امیرالمؤمنین(ع) رنگ و بوی جهانی جز فضای جامعه مکه و مدینه داشت. ایمان علی(ع) متفاوت از ایمان مجاوران اوست.
رسول خدا(ص) درباره ایمان علی(ع) فرمودند: اگر تمامی آسمان‏ها و زمین در یک کفه ترازو و ایمان علی(ع) در کفه دیگر ترازو قرار گیرد، ایمان علی سنگین ‏تر خواهد بود.
علم علی(ع)
دانش همگان در برابر علم حضرت علی(ع) همچون قطره‏ ای است در مقابل دریا. حضرت علی(ع) می‏ فرمایند: هرچه می‏خواهید، از من بپرسید قبل از آنکه مرا نیابید. به خدا از هم اکنون تا روز قیامت چیزی نیست که درباره ‏اش از من بپرسید و پاسخش را نگویم.
تقوای علی(ع)
علی(ع) در تقوا و عمل به تعهد اعجاب‏ انگیز است. در جنگ خندق، پس از آنکه عمرو بن عبدود بر چهره مبارکش آب دهان می‏ اندازد، از روی سینه عمرو بر می ‏خیزد و کمی درنگ می‏کند تا مبادا از روی خشم و تشفّی ‏خاطر سرش را ببرد. حضرت، خلافت و امامت را در مقابل عمل به عقیده و پای‏بندی به تعهد خویش به کناری می‏ نهد؛ چرا که مصالح جامعه اسلامی چنین اقتضا می‏کرد. آن حضرت بیست و پنج سال، به قول مبارک خودشان، خار در چشم و استخوان در گلو بود و این همه را تنها برای عمل به پیمان و تعهد به جان خرید.
دریای فضایل حضرت(ع)
شمع بیت‏ المال را خاموش کردن و حساسیت فوق‏ العاده حضرت در اجرای عدالت و احقاق حقوق مردم، تلاش خستگی ‏ناپذیر در آبادانی زمین‏ ها و وقت کردن آنها در راه خدا، نالیدن از قلت توشه آخرت و در هر فرصتی سر به نماز و سجده داشتن، راضی نبودن به یک روز حاکمیت ظلم و جور، منشوری چنان ماندگار به مالک دادن، راضی نبودن از ابن عباس برای به تأخیر انداختن پرداخت وام، شمشیر خود را برای خرید یک پیراهن فروختن، قوت خویش به سائل دادن و خود گرسنه ماندن، مردم شهر انبار را از دویدن در جلوی خود پرهیز دادن، نگرانی برای یتیمی فرزندان شهید و معیشت خانواده شهدا و هزاران فضیلت دیگر تنها اندکی از بسیار و قطره ‏ای از دریای سرشار فضایل حضرت است.
علی تربیت یافته پیامبر بود، نه جامعه جاهلی
حضرت در زمان خلافت‏شان و در دادگاهی که در آن از یک یهودی شکایت کرده بود، به قاضی محکمه برای بوالحسن گفتن اعتراض کرد؛ حقوق آن که به او فحاشی کرده بود، پاس داشت؛ حقوق مخالفان و دشمنانش را از بیت ‏المال بالسویه پرداخت؛ در نظر ایشان حکومتی که در آن حق مظلومی گرفته نشود به اندازه یک کفش وصله‏ دار یا آب بینی بزی نمی‏ ارزید؛ حضرت در پاسخ آب بستن معاویه، آب را باز، و تشنگان را سیراب کرد؛ برای قاتل‏اش کاسه شیر فرستاد. این ویژگی ‏ها و هزاران خصلت دیگر، ما را بر این باور استوار می‏کند که علی تربیت شده جامعه جاهلی نبود، بلکه تربیت یافته پیامبر بود و در حقیقت، از جهانی دیگر آمده بود.
پس باید سر در چاه فرو بَرَد
علی(ع)، نمونه تربیت نبوی، بعد از پیامبر به فاطمه(س) دلخوش بود و تا فاطمه(س) بود تمامی مصائب و مشکلات آسان و همواره بود. اما حال که فاطمه می‏رود، علی تنها خواهد شد و دیگر کسی نیست که دلتنگی‏ های علی را بشنود. پس باید سر در چاه فرو بَرَد و بر تنهایی خویش ناله و فریاد کشد.
علی(ع) بعد از فاطمه(س) تنهاست
فاطمه(س) بانوی شگفتی است، علی(ع) از او می‏خواهد تا در هق هق گریه‏ هایی که به هر دو امان نمی‏دهد، وصیت کند. فاطمه(س) چنین وصیت می‏کند:
علی جان، دشمنان من حق تشییع مرا ندارند و من تنهایی را با تو دوست دارم مرا شب دفن کن. از آن شب تنهایی علی(ع) آغاز شد.
فاطمه رفتن تو بر من بسیار گران است
هنگامی که مرگ فاطمه(س) نزدیک شد، او ام ایمن و اسما بنت عمیس را در پی علی(ع) فرستاد. وقتی حضرت آمدند به ایشان فرمود ای پسرعمو، از آسمان خبر داده ‏اند که هنگام مرگ من نزدیک شده است. ای علی(ع) من و تو صادقانه ‏ترین سرود زندگی را سروده ‏ایم. انس من و تو چنان بود که هرگز به مفارقت نیانجامید. اما چه کنم که هنگام جدایی سر رسیده و مرا بدان سو خوانده‏اند. علی در جواب فرمود: فاطمه جان، فراق تو مصیبت پیامبر را بر من تازه کرد و رفتن تو بر من بسیار گران است. من از این درد جانکاه و دلسوز و غم افزا به خدا پناه می ‏برم. به خدا سوگند این مصیبتی است که تسلی دهنده ندارد و آن قدر بزرگ است که هیچ چیز آن را تسکین نمی‏دهد.
سوگواری علی(ع) پس از شهادت حضرت زهرا(س)
وقتی خبر مفارقت دخت گرامی رسول خدا(ص) به امیرالمؤمنین(ع) رسید از خود بی‏ خود شدند و بر زمین افتادند. وقتی حضرتش به هوش آمدند، فرمودند: بعد از تو خود را به که تسلی دهم و شعری بدین مضمون خواندند: هر جسمی روزی به خدایی پایان می‏ یابد و هر مصیبتی غیر از جدایی و مرگ اندک است. ای فاطمه بعد از رفتن تو و رفتن رسول خدا، بر من ثابت شده است که هیچ دوستی، برقرار نمی‏ماند.
علی(ع) مولود آسمان
علی(ع) آفریده مکه نبود. علی(ع) از آسمان نازل شده بود. این حقیقت در صفین عیان‏ تر شد آن جا که علی(ع) قرآن ناطق اعلام شد و صورت‏ های کاغذی قرآن‏ های به نیزه شده ورق پاره شدند. این بیان یادآور این نکته است که با ظاهر قرآن و اجرای مناسک و نام مسلمان داشتن هم می‏توان علم مقابله با علی(ع) را بپا کرد. سرانجام آنها که زاده مکه و مدینه و همیشه در کنار پیامبر بودند، در مقابل علی مولود آسمان ایستادند و علم جنگ افراشتند و منافقانه فرق توحید را شکافتند.
علی همتراز قرآن
چند ماهی از اتمام حجت پیامبر درباره ولایت علی نگذشته بود. پیامبر نگران بود که آیا در هجران وی، آنچه را خداوند همسنگ تمامی رسالتش خوانده است پاس خواهند داشت. آیا مسلمانان یادگار رسول را پاس خواهند داشت؟ از این رو مکرر می‏فرمود: ای مردم من از پیش شما می‏روم و شما در حوض کوثر بر من وارد خواهید شد و از شما خواهم پرسید با دو چیز گران و بزرگی که در میان‏تان گذاشتیم چه کردید؟ پس به هوش باشید که چگونه عمل می‏کنید خداوند لطیف خبیر مرا خبر داده است که این دو از هم جدا نمی‏شوند تا در حوض کوثر بر من وارد شوند. من ایندو را در میان شما می‏گذارم و می‏ روم پس بر خاندانم پیشی مگیرید و از گِردشان پراکنده مشوید و در حق ایشان کوتاهی مکنید که هلاک خواهید شد.
محبت علی تنهابی‏ کسان شهر را مأوا نداده بود
آسمان در شب پرکشیدن علی بی‏تابی می‏کرد. استن حنانه علی دستگیره دری است که علی(ع) هر روز و شب نوازش می‏کرد. گرمای دستان محبتی که بر سر یتیمان کوفه کشیده می‏شد به دستگیره در نیز زندگی بخشیده بود. مرغان، راه بر علی می‏ بستند و عبایش را می‏کشیدند تا به مسجد نرود. علی به آسمان می‏نگریست. آیا وقت رفتن نرسیده است؟ دلش برای دیدار رسول خدا و همسرش پر می‏کشید و در این کشاکش محبت آسمانیان موفق‏ تر از اهل کوفه شدند. مسجد بار دیگر گهواره علی شد تا خدا، هم در آمدن و هم در رفتنش از او پذیرایی کند.
می‏خواهم خدا را ملاقات کنم
چشمان یعقوب در فراق یوسف، نابینا شد و چون بوی پیراهن یوسف رسید، پیراهن به دیده کشید و دیدگان را روشنایی بخشید. اگر دیده یعقوب از شوق روی یوسف نورانی می‏شود، آیا علی(ع) در فراق یار قرار خواهد داشت؟ آیا کسی که همیشه خدا را می ‏بیند؛ لحظه دیدار، او را به شور شعف وا نمی‏دارد؟ علی در آن ماه رمضان شیفته دیدار یار بود. مکرر می‏فرمود: در این ماه محاسنم را به خون سرم رنگین می‏کنند. به اصحاب خویش فرمود که امسال به حج خواهید رفت و من در میان شما نخواهم بود. در آن ماه یک شب در خانه امام حسن(ع) و یک شب در خانه امام حسین(ع) و یک شب در خانه زینب(س)، دختر خود افطار کرد و بیش از سه لقمه نمی‏ خورد. علت را که می‏پرسیدند می‏فرمود: امر خدا نزدیک شده است، می‏خواهم خدا را ملاقات کنم.
تحجر فرق عدالت را شکافت
تحجر و عصبیت دل را سخت و سیاه می‏کند و می‏میراند. خوارج که به عبادت شهره تاریخ شده ‏اند عقل را در جمود مدفون کردند و بر علی، برترین وصی خداوند تیغ کشیدند. آنان بعد از واقعه نهروان در مکه جمع شدند و بر کشتگان‏شان می‏گریستند. اینجا بود که مصمم به شهادت امیرالمؤمنین(ع) شدند. از این رو ابن ملجم مرادی، در شب ‏نوزدهم رمضان سال چهلم هجری فرق عدالت را شکافت.
امشب مرا وعده شهادت داده ‏اند
شب فراق علی(ع) از زبان ام کلثوم در آخرین افطار او چنین به تصویر آمده است: شب نوزدهم رمضان پدرم به خانه آمد و به نماز ایستاد. من برای افطار پدرم دو قرص نان جو با کاسه‏ای شیر و مقداری نمک در سفره نهادم. چون از نماز باز آمد نگاهی به سفره انداخت و به گریه گفت: دخترم مگر نمی‏دانی که پدرت به دو خورش افطارنمی‏کند؟ یکی را بردار. کاسه شیر را برداشتم و پدر آخرین افطار خود را با نان جو و نمک میل کرد و دوباره به نماز ایستاد.
علی در آن شب پیوسته از خانه بیرون می‏رفت و به آسمان نگاه می‏کرد و قرار نداشت. آیا امشب، همان شب موعود است؟ آیا امشب علی از رنج دنیا رهایی می ‏یابد؟ سوره یس بر زبان علی جاری بود و با خدای خویش چنین می‏گفت: خداوندا بر من مرگ را مبارک گردان. دختر از پدر می‏پرسد امشب ترا چه می‏شود که خواب و قرار نداری؟ علی(ع) فرمود: امشب مرا وعده شهادت داده ‏اند. چون آهنگ اذان برخاست، تسبیح گویان آسمان به شیون و صیحه درآمدند و هر یک به نوعی از رفتن امیرمؤمنان به مسجد مانع می‏شدند. مرغابیان نوحه می‏ کردند و سد راه علی می‏شدند. دستگیره در ردای علی را می‏کشید. اما تقدیر رقمی دیگر زده بود و آسمان آماده دیدار علی می‏شد و ساعتی بعد صدای علی نیز بلند شد. قسم به خدای کعبه که رستگار شدم و از آسمان ندا برخاست علی مرتضی کشته شد.

منبع : مجله گلبرگ ، آذر 1379 ، شماره 9

نوشتن دیدگاه