پرسش : آیا به موضوع ولادت امام زمان(عج) در کتب و منابع اهل سنت اشاره شده است؟

پاسخ اجمالی:
موضوع ولادت امام زمان(عج) تصریحا و یا تلویحا در برخی منابع اهل سنت و طی قرون متمادی گزارش شده است. برای مثال در کتاب هایی چون اسنی المطالب، تذکره الخواص، کفایه الطالب، العبر، الصواعق، الاتحاف و الاعلام می توان نشانی از این گزارش ها یافت. حتی برخی از مولفین تعداد چنین گزارش هایی را در منابع اهل سنت تا 128 مورد شمرده اند. اما باید توجه داشت که بسیاری از این گزارش ها از سوی مولفین سنی مذهب، مورد قضاوت مبنی بر صحت یا عدم صحت قرار نگرفته اند.

پاسخ تفصیلی:
آموزه والای مهدویت، موضوعی نیست که فقط مورد اعتراف شیعیان به عنوان پیروان اهل بیت(علیهم السلام) باشد. در میراث روایی اهل سنت نیز روایات بسیار زیادی راجع به حضرت ولی عصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف) پیدا می کنیم. نگاهی به مجموعه احادیثی که راجع به مساله مهدویت در منابع اهل سنت نقل شده جای کمترین تردیدی را باقی نمی گذارد که اصل موضوع قیام «مهدی» نزد آنها متواتر است. چرا که علما و محدثین بسیار زیادی از اهل سنت این روایات را ذکر کرده اند. برای مثال می بینیم که حافظ ابی جعفر العقيلی، حاكم نيشابوری، بيهقی، بغوی، ابن اثير، قرطبی مالکی، ذهبی و حتی چهره هایی مانند ابن تیمه و ابن جوزی احادیث نبوی ای که به اصل مسأله مهدویت اشاره می کند، صحیح می دانند.(1) همان طور که علما و محدثینی دیگر مانند محمد بن حسن آبری، جمال الدین مزنی و ابن حجر عسقلانی روایات مهدویت را متواتر می دانند.(2)

علاوه بر این شخصیت ها، علما و محدثین دیگری نیز از اهل سنت هستند که احادیث بسیار زیادی در آنها راجع به موضوع مهدویت، نسب «مهدی» موعود، ویژگی های رفتاری و روحی و جسمی او و... نقل شده است.

از میان این روایات و احادیث تعدادی نیز به مساله ولادت امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) و مولود بودن ایشان اشاره کرده اند. برای مثال به چند نمونه از این احادیث اشاره می کنیم:

1. ابن اثیر جزری در الکامل فی التاریخ می نویسد: «در سال 260 هجري قمري حسن بن علي... (عليهم السلام) از دنيا رفت. او پدر محمد است كه شيعيان منتظر او از سرداب سامرا هستند».(3) البته در اینجا ما در پی تصدیق همه بخش های سخت او از جمله این ادعا که «...شيعيان منتظر او از سرداب سامرا هستند...» نیستیم اما به هر حال این عالم و مورخ سنی به متولد شده بودن حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) به عنوان فرزند امام حسن عسکری(علیه السلام) تصریح می کند.

2. ابن حجر هیتمی می گوید: «حسن عسکری جز یک فرزند از خود به جای نگذاشته که ابوالقاسم محمد الحجه است و سن او هنگام وفات پدرش پنج سال بوده لکن خداوند حکمت را در او نهاده است (و در این سن از هوش بالایی برخوردار بوده است)».(4) این عالم سنی نیز به موضوع ولادت امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) تصریح کرده است.

3. شبلنجی یکی دیگر از علمای شناخته شده اهل سنت در «نور الابصار» در فصلی با عنوان «مناقب محمد بن الحسن» پس از ذکر سلسله آبای حضرت مهدی، می نویسد: «مادرش، ام ولد بود و نام او نرجس یا صقیل و یا سوسن بود، و کنیه اش ابوالقاسم و امامیه لقب او را حجت، مهدی، خلف صالح، قائم، منتظر و صاحب الزمان، معرفی کرده اند. مشهورترین لقب او «مهدی» است».(5)

4. کمال الدین محمد طلحه شامی شافعی در باب دوازدهم از کتابش، «مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول» می گوید: «باب دوازدهم درباره ابوالقاسم محمد بن الحسن الخالص... است» و در ادامه پس از اتصال نسب او به علی بن ابی طالب(علیه السلام) می گوید: «مهدی(علیه السلام) از فرزندان بتول طاهره که پاره تن پیامبر(صلی الله علیه و آله) است می باشد و مولدش در سامراء در بیست و سوم رمضان سال 258 هجری اتفاق افتاد و پدرش الحسن الخالص، و مادرش ام ولد بود که به نام صقیل یا حکیمه معروف بود».(6) این حدیث نیز اگرچه در تاریخ تولد آن حضرت، برخلاف قول موثق و صحیح شیعه است که تولد آن حضرت را در نیمه شعبان می داند ولی به هر حال بر تولد ایشان صراحتا دلالت دارد.

5. ابن خلکان در باب «ذکر محمد بن الحسن المهدی» درباره آن حضرت می نویسد: «...ابالقاسم محمد بن حسن عسکری بن علی هادی دوازدهمین امام بنابر اعتقاد شیعیان دوازده امامی است که به لقب «حجت» شناخته می شود. ولادت او روز جمعه منتصف شعبان سال 255 هجری اتفاق افتاد...».(7)

6. سلیمان بن ابراهیم القندوزی می نویسد: «خبر موثق نزد محققین این است که ولادت قائم(علیه السلام) در شب نیمه شعبان سال 255 هجری در شهر سامرا بوده است».(8)

7. شمس الدین ذهبى، از علمای طراز اول علم رجال اهل سنت، در چند کتاب خود به ولادت حضرت مهدی تصریح می کند. در تاریخ الإسلام سال تولد آن حضرت را 258 یا 256 دانسته و مى‌ گوید: «ابو محمد هاشمى حسینى، یکى از ائمه شیعه است که آن‌ ها اعتقاد به عصمت آنان دارند و به او حسن عسکرى مى‌ گویند؛ چون در سامرا ساکن بوده و به سامرا «عسکر» مى‌ گویند، او (امام عسکری) پدر همان کسى است که رافضه منتظر او هستند... اما فرزندش محمد بن الحسن، که رافضى‌ ها او را قائم خلف و حجت مى‌ نامند در سال 258 به دنیا آمده است، برخى گفته‌ اند که در سال 256 به دنیا آمده».(9)

8. ابن صباغ مالکی می نویسد: «ابو القاسم محمد الحجة بن الحسن، در نیمه شعبان 255هـ در سامرا به دنیا آمد».(10)

9. صلاح الدین صفدى، یکى دیگر از بزرگان اهل سنت در باره حضرت مهدى(علیه السلام) مى‌ نویسد: «حجت منتظر محمد بن الحسن العسکرى .... دوازدهمین امام از ائمه دوازدگانه شیعه است ... آن حضرت در نیمه شعبان سال 255هـ به دنیا آمده است».(11)

10. عمادالدین أبوالفداء در شرح حال امام حسن عسکری(علیه السلام) می‌ نویسد: «امام عسکری پدر محمد منتظر و صاحب سرداب است. محمد منتظر، امام دوازهم بنابر اعتقاد شیعیان است که به او قائم، مهدی و حجت می‌ گویند. او در سال 255 به دنیا آمده است».(12)

11. احمد بن یوسف القرمانی در کتاب أخبار الدول درباره آن حضرت می‌ نویسد: «عمر او در هنگام وفات پدرش پنج سال بوده است. خداوند در کودکی به او حکمت آموخت، همان‌ طوری که به حضرت یحیی در کودکی اعطا کرد... علما اتقاق دارند که مهدی همان کسی است که در آخر الزمان قیام می‌ کند».(13)

12. خير الدين زركلي، که يكي از دانشمندان معاصر وهابي است تصريح به ولادت حضرت مهدي(عليه السلام) می کند و می گوید: «محمد فرزند حسن عسكري... آخرين امام از ائمه دوازدگانه در نزد شيعه است. او از ديدگاه شيعيان به مهدي، صاحب الزمان، منتظر، حجت و صاحب سرداب مشهور است. او در سامرا به دنيا آمد و در هنگام وفات پدرش پنج سال داشته است».(14)

13. محمد بن محمد جزری در کتاب اسنی المطالب نقل می کند که احمد بن محمد بن هاشم حافظ بلاذری از بزرگان و محدثین اهل سنت در قرن سوم هجری ضمن دیداری با حضرت ولیعصر(عج الله تعالی فرجه الشریف) از ایشان حدیثی نقل کرده و از ایشان با عنوان «امام عصر» یاد کرده است.(15) طبق شهادت این کتاب، بایستی امام عصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف) متولد شده باشند تا کسی مانند حافظ بلاذری بتواند با ایشان دیدار کرده و حدیثی از محضرشان نقل کرده باشد.

14. سبط ابن الجوزی، فقیه حنفی قرن ششم در کتاب خود، تذکره الخواص من الامة بذکر خصایص الائمة، قصیده ای را از یحیی بن سلامه حصفکی امام و خطیب سنی مذهب، نقل می کند که در آن مسأله ولادت و غیبت امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) مورد اشاره قرار می گیرد.(16) یحیی بن سلامه حصفکی گویی با علم به اینکه ممکن است با سرودن این قصیده، به تشیع متهم شود خود در ادامه قصیده اش اشاره می کند که خود را یکی از اهل سنت و جماعت معرفی می کند.(17)

15. محمد بن یوسف گنجی، فقیه شافعی قرن هفتم در کتاب خود «کفایه الطالب» و در توصیف امام حسن عسکری(علیه السلام) می نویسد: «وی در خانه خود در سامرا، در همان جایی که پدرش (امام علی النقی(علیه السلام)) دفن و فرزندش به دنیا آمده بود، دفن شد. فرزند او (حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف)) همان امام منتَظَر است.(18)

16. شبراوی، فقیه و محدث قرن یازدهم شافعی در کتاب خود الاتحاف به تولد حضرت ولی عصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف) در نیمه شعبان سال 255 هجری قمری تصریح می کند.(19)

این گزارش ها، نمونه هایی از وجود موضوع ولادت امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) در منابع اهل سنت است. در منابع دیگری مانند «الایمان الصحیح» سید محمد موسوی کاظمی قزوینی، «الامام المهدی فی نهج البلاغه» شیخ مهدی فقیه ایمانی، «من هو الامام المهدی» ابوطالب تجلیل تبریزی، «الزام الناصب» شیخ علی یزدی حائری، «الامام المهدی» استاد علی محمد دخیل، «دفاع عن الکافی» عمیدی ثامر هاشم حبیب، نمونه های دیگری در حدود 128 مورد از وجود موضوع ولادت حضرت مهدی(عج) در منابع اهل سنت نقل شده است.(20)

اما باید توجه داشت که در بسیاری از این منابع موضوع ولادت حضرت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فقط مورد نقل قرار می گیرد و قضاوتی راجع به صحت و پذیرش یا عدم پذیرش آن صورت نمی گیرد. در مواردی بعد از گزارش این موضوع، عقاید شیعیان راجع به موضوع ولادت حضرت ولی عصر(عج) به شدت مورد نقد و رد قرار می گیرد. با این حال همین مقدار از احادیث و نقل های تاریخی نشان می دهد اعتقاد به تولد حضرت مهدی(عج) موضوعی نیست که فقط شیعیان آن را در منابع شان نقل کرده باشند.
پی نوشت:
(1). الامام المهدی(علیه السلام) فی روایات اهل السنه، موسوی، عبدالرحیم، انتشارات مجمع جهانی اهل بیت(علیهم السلام)، قم، 1422هـ.ق، چاپ اول، ص 49.
(2). همان؛ الامام المهدی فی کلمات الاعلام من السنه، دخیل علی محمد علی، نشر مشعر، تهران، بی تا، ص 5.
(3). الکامل فی التاریخ، ابن اثیر الجزری، دارالکتاب العربی، بیروت، بی تا، ج 6، ص 320.
(4). الصواعق المحرقه، هیتمی، ابن حجر، محقق: التركي، عبدالرحمن بن عبدالله و الخراط، كامل محمد، مؤسسه الرساله، بیروت، 1997 هـ ق، چاپ اول، ص 601.
(5). نورالابصار فی مناقب آل بیت النبی المختار، شبلنجی، مؤمن بن حسن، دارالکتب العلمیه، بیروت، 1418 هـ ق، ص 168.
(6). ر.ک: مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول، شافعی، محمّد بن طلحه، مؤسسه ام القری، بیروت، 1420 هـ ق، ج 2، ص 153.
(7). وفیات الاعیان، ابن خلّکان، محمّد ابی بکر، منشورات رضی، قم، 1363 هـ ش، ج 4، ص 176.
(8). ینابیع الموده، قندوزی، سلیمان بن ابراهیم، مؤسسة الأعلمی، بیروت، 1418 هـ ق، ج 2، ص 543.
(9).تاریخ الإسلام ووفیات المشاهیر والأعلام، الذهبی، شمس الدین، دار الکتاب العربی، بیروت، بی تا، ج 19، ص 113.
(10). الفصول المهمة فی معرفة الأئمة، مالکی، ابن صباغ، دارالاضواء، بیروت، بی تا، ص 282.
(11). الوافی بالوفیات، صفدی، صلاح الدین، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، بی تا، ج 2، ص 249.
(12). المختصر فی أخبار البشر، ابوالفداء، عمادالدین، مطبعة الحسینیه مصریه، مصر، بی تا، چاپ اول، ج 2، ص 45.
(13). أخبار الدول وآثار الأول، القرمانی، احمد بن یوسف، تحقیق: سعد، فهمي – حطيط، أحمد، عالم الکتاب، بیروت، بی تا، ج 1، ص 353 ـ 354.
(14). الاعلام، زرکلی، خیرالدین، دارالعلم للملایین، بیروت، 1992 م، ج 6، ص 80.
(15). اسنی المطالب فی مناقب سیدنا علی بن ابی طالب، جزری، محمد بن محمد، تحقیق: امینی، محمد هادی، مکتبه الامام امیرالمومنین، اصفهان، بی تا، ص 87.
(16). تذکره الخواص من الامة بذکر خصائص الائمة، ابن جوزی، یوسف بن قزاوغلی، محقق: تقی زاده، حسین، نشر مجمع جهانی اهل بیت(علیهم السلام)، قم، 1426 هـ.ق، چاپ اول، ج 2، ص 517.
(17). همان.
(18). کفایه الطالب فی مناقب علی بن ابی طالب(علیه السلام)، گنجی، محمد بن یوسف، محقق: امینی، محمد هادی، دار احیاء تراث اهل البیت(علیهم السلام)، تهران، 1404هـ.ق، چاپ دوم، ج 1، ص 458.
(19). الاتحاف بحب الاشراف، شبراوی، عبدالله بن محمد، مصحح: غریری، سامی، دارالکتب الاسلامی، قم، بی تا، ص 369.
(20). المهدی المنتظر(علیه السلام) فی الفکر الاسلامی، عمیدی ثامر، هاشم حبیب، مرکز الرساله، قم، 1425، چاپ دوم، ص 132.

نوشتن دیدگاه