مقاله ها

نکات اساسی پيرامون ازدواج با امّ‏سلمه
1. از زنان مهاجر به حبشه و مدينه و جزء مسلمانان اوليه که شوهرش در جنگ به شهادت رسيد.
2. زنی دارای جمال که پيشنهاد ازدواج افرادی سرشناس همچون عمر و ابوبکر را رد کرد.
3. زنی فهيم و با درايت که در حوادث، نقشی مؤثر ايفا کرد و در طرفداری از اهل بيت(ع) شهره است.
4. مسن‏ترين همسر رسول خدا که تا حادثه کربلا در قيد حيات بود.
5. حفصه دختر عمر بن ‏الخطّاب (18ق.ه••• ـ 45ه••• )
از ديگر ازدواج‏ های پيامبر که در مدينه و در سال دوم يا سوم هجرت به وقوع پيوست، ازدواج با حفصه دختر خليفه دوم، عمر بن‏الخطاب است. حفصه پيش از آن، با خُنَيس بن‏ حذافة السهمی در مکه ازدواج کرده بود و با او از مکه به مدينه مهاجرت نمود.
خنيس در جنگ بدر شرکت جست و به گفته مورخان در آن جنگ يا احد مجروح جنگی شد و بر اثر جراحات وارده در مدينه به شهادت رسيد. پس از پايان رسيدن عدّه حفصه، براساس آنچه ميان اعراب متعارف بود، عمر بن ‏الخطاب پدر حفصه، برای کاستن از اندوه دختر خويش، به سراغ ابوبکر و عثمان رفت و با آنها پيشنهاد ازدواج با دختر بيوه خود را مطرح کرد، در حالی که پاسخ هر دو نفر منفی بود. به دنبال اين حادثه پيامبر اکرم(ص) آمادگی خويش را برای ازدواج با حفصه اعلام کرد.
حفصه و عايشه از زنانی هستند که بر اثر غيرت زنانگی و حسادت‏های خاص، موجب برخی از مشکلات در بيت رسول اللّه‏(ص) شده، بر اندوه و غمّ‏های حضرت افزوده ‏اند! با اين وجود پيامبر بر نگه‏داری و طلاق ندادن آنها تأکيد کرد، اگر چه به طور کلی طبق آيات قرآن کريم آنان را ميان جدايی يا زندگی با حضرت مخير کرده بود.
حفصه افشای سرّ کرد، با اين حال پيامبر با خُلق کريم خويش او را رها نکرد. با اينکه او را يک بار طلاق داد ولی دوباره به او رجوع کرد. عمر، خطاب به دختر خويش در زمانی که برای بار دوم پيامبر خواست او را طلاق دهد، گفت: پيامبر يک بار تو را طلاق داد، اما به خاطر من به تو رجوع کرد.
حفصه در سال 45 هجری بدرود حيات گفت و در بقيع به خاک سپرده شد.
نکات مهم پيرامون ازدواج با حفصه
1. بيوه ‏ای بود که شوهر خود را بر اثر جراحت جنگی در جنگ بدر يا احد از دست داده و از قبيله قريش است.
2. پدر او، خليفه دوم، پس از مرگ شوهر اوّل، ازدواج ابوبکر يا عثمان را با دختر خويش در ميان می‏گذارد ولی نمی‏پذيرند.
3. پيامبر(ص) پس از اين حادثه، با حفصه ازدواج می‏کند، اگر چه از او صاحب فرزند نمی‏شود. نيز به رغم مشکلات فراوان اجتماعی و امور مربوط به اسلام و اداره مسلمانان که پيامبر در آغاز هجرت داشتند و با وجود دردسرهايی که حفصه با اتفاق عايشه در بيت نبوی ايجاد کرد، پيامبر اخلاق نيکو و عظيم خويش را بر همگان آشکار کرد و اگر چه او را يک بار طلاق داد، ولی دوباره او را پذيرفت.
با توجه به ويژگی ‏هايی که برای عايشه و حفصه برشمرده ‏اند، می‏توان سرّ ازدواج رسول خدا(ص) با آنها و درس‏هايی را که خانواده‏ های مسلمان از اين قبيل ازدواج‏ها می‏توانند بگيرند، دريافت، همچنين به عظمت مکارم اخلاقی، رسول اکرم(ص) پی بُرد. به رغم تمامی مشکلات بيرونی و جنگ‏ها و مسائل سياسی خارجی و با وجود مشکلاتی که اين دو زن ميان همسران فراهم می‏آورند، پيامبر لغزش ‏های آنها را ناديده می‏گيرد و آنها را از خود نمی‏راند.
6. زينب بنت خزيمه (م4ه••• )
به گفته مورخان در سال سوم هجری پيامبر(ص) با زينب دختر خزيمه هلالی قرشی ازدواج کرد. زينب پيش از اسلام در مکه به دنيا آمد و در زمان جاهليت به امّ ‏المساکين شهرت يافت. وی پيش از ازدواج با رسول خدا(ص)، ازدواج کرده بود. اکثر مورخان شوهر اوّل او را طفيل بن‏ عبدالمطلب دانسته و معتقدند:
پس از مرگ طفيل، عبيدة بن ‏الحارث بن‏ عبدالمطلب او را به همسری برگزيد و پس از غزوه بدر و بر اثر جراحات جنگی به شهادت رسيد.
برخی هم شوهر او را عبداللّه‏ بن‏جحش، پسر عمه پيامبر دانسته ‏اند که در جنگ احد به شهادت رسيد. به هر حال او زن بيوه و مهاجری بود که همسرش به شهادت رسيد به همين جهت پيامبر با اين زن مؤمن مهاجر و همسر شهيد، ازدواج کرد. اين ازدواج ديری نپاييد و مورخان از دو تا هشت ماه را ذکر کرده‏ اند که زينب با پيامبر اکرم(ص) زندگی کرد و در 30 سالگی به ديار ابديت شتافت. بنابراين زينب بنت خزيمه دومين همسر رسول خدا است که در زمان حيات حضرت رحلت کرد.
نکات اساسی ازدواج با زينب بنت خزيمه
1. زينب ام‏المساکين در عصر جاهليت و زن مؤمن مهاجر و بيوه‏ ای است که شوهرش در راه اسلام به شهادت رسيده، از زنان قريش است.
2. مدت زندگی زينب با پيامبر(ص) بسيار اندک بود و از اين ازدواج فرزندی نصيب پيامبر(ص) نشد.
با توجه به نکات بالا و همدلی و همدردی پيامبر با همسر شهيد، سرّ ازدواج با زينب آشکار می‏شود.
7. زينب بنت جحش (33ق.ه••• ـ 20ه••• )
وی دخترعمه رسول خدا(ص)، اميمه بنت عبدالمطلب می‏باشد، که در عصر جاهليت متولد شده و ايمان آورده و به مدينه مهاجرت داشته است. زنی مطلقه است. همسر پيشين او، زيد بن‏ حارثه بود. زيد، غلامی بود که در بازار مکه توسط خديجه خريداری شد و پيامبر(ص) او را آزاد کرد و فرزندخوانده خود قرار داد.
پس از هجرت مسلمانان به مدينه، پيامبر برای اثبات کفو (برابر) بودن مسلمانان با يکديگر، از دخترعمه خويش خواست با زيد ازدواج کند، اگر چه اين پيشنهاد برای زينب (که از زنان هاشمی و با نسب شريف از قريش بود) و برای بستگان او دشوار بود، ولی به فرمان رسول اعظم(ص) تن داد و ازدواج با زيد را که غلامی آزاد شده بود، پذيرفت.
اين ازدواج چندان موفق نبود و اختلافات ميان آنها اوج گرفت و اگر چه پيامبر به زيد فرمان داد که با زينب سازگاری کند ولی در نهايت، حضرت رضايت به جدايی آن دو و طلاق دادند. بدين صورت زينب از زيد جدا گشت. پس از انقضای عدّه طلاق، به رغم انديشه عموم مردم و پندار دوران جاهليت (که پسرخوانده همچون فرزند است، از اين ‏رو پيامبر نمی‏تواند با همسر مطلقه پسرخوانده خويش ازدواج کند) حضرت برای شکستن اين حرمت عرفی و جاهلی، زينب را به ازدواج خويش در آورد.
پس از انتقال زينب به بيت نبوی، بر اثر حسادت‏های عايشه و حفصه، مشکلاتی برای پيامبر فراهم گرديد که سخت دشوار بود اما خلق کريم و عظيم نبوی(ص) بود که برای پديد آوردن جامعه ‏ای نمونه و بنيانگذاری تمدن اسلامی، همه مشکلات را به جان می‏خريد.
از ازدواج با زينب نيز مانند قريب به اتفاق ازدواج‏ های پيامبر، فرزندی متولد نگشت. زينب را نخستين همسر پيامبر شمرده‏ اند که به حضرت پس از ارتحال ملحق گشته، در سال بيست هجری وفات يافته و در بقيع به خاک سپرده شده است.
نکات اساسی در ازدواج با زينب بنت جحش
1. زينب بنت جحش دخترعمه پيامبر از زنان مؤمن، مهاجر و مطلقه بود.
2. همسر وی زيد بن‏حارثه فرزندخوانده پيامبر بود و ميان مردم جاهلی ازدواج با همسر فرزندخوانده ممنوع و ناروا شمرده می‏شد.
3. حسادت برخی از زنان پيامبر نسبت به اين ازدواج و همسر به اوج خود رسيد! اين مسئله که بر مشکلات داخلی پيامبر(ص) باری چند برابر بود، سرچشمه برکات و درس ‏های فراوان برای امت اسلامی بود.
8. جويريه دختر حارث خزاعيه (... ـ م 56ه••• )
جويريه دختر رئيس قبيله بنی‏ المصطلق می‏باشد. پيش از پيامبر با پسرعموی خويش مسافع بن‏ صفوان ازدواج کرده، شوهرش به دست مسلمانان کشته شده بود. پدر جويريه، حارث بن‏ ابی‏ ضرار، که شوکت مسلمانان را ديده بود، لشکری از قوم خود، بنی‏ المصطلق برای نبرد با مسلمانان راهی مدينه کرد. در سال پنجم هجری لشکر مسلمانان با گروه بنی‏ المصطلق در منطقه مُرَيسيع مواجه شده، در اندک زمانی آنها را شکست داده و اسيران زيادی از آنها به دست آورد. ميان اسيران جويريه دختر رئيس قوم بنی ‏المصطلق هم بود.
جويريه در تقسيم غنايم، سهم «ثابت بن ‏قيس بن‏ شمّاس انصاری» شد. او برای آزادی خويش با بستن عقد مکاتبه خدمت رسول خدا(ص) رسيد و پيامبر علاوه بر اينکه زمينه آزادی او را فراهم کرد، به وی پيشنهاد ازدواج داد و او پذيرفت.
وقتی مسلمانان خبر اين ازدواج را شنيدند، و از خويشاوندی پيامبر با بنی‏ المصطلق آگاه گشتند، تمام اسيران را آزاد کردند و آنها هم مسلمان شدند، حتی پدر جويريه که جنگ بر ضد مسلمانان را تدارک ديده بود.
پس از ازدواج جويريه و ورود او به خانه پيامبر(ص) گويا عايشه و حفصه نسبت به وی نيز حسادت‏ هايی را بروز می‏دادند که پيامبر رحمت با خُلق عظيم خويش اين مشکلات را بر خود هموار می‏کرد.
پس از پيامبر(ص) جويريه از زنانی است که ملازم خانه‏اش بود و در فتنه قتل عثمان تلاش فراوانی برای جلوگيری از خونريزی مسلمانان به همراه ام‏سلمه به کار برد؛ نيز به نصيحت عايشه پرداخت.
جويرية نخستين همسر پيامبر از غير قبيله قريش است. وی در سال 56 هجری به ديار ابدی شتافت و در بقيع به خاک سپرده شد.
نکات اساسی در ازدواج با جويريه
1. نخستين زنی است که غير مکی می‏باشد و از قبيله بنی ‏المصطلق مقيم اطراف مدينه محسوب می‏شود که شوهر خود را در جنگ از دست داده است و بيوه می‏باشد.
2. ازدواج او در سال پنجم هجری اتفاق افتاد که از عمر پيامبر حدود 58 سال گذشته، حضرت به شدت مشغول بنيانگذاری تمدن ديرپای اسلامی است.
3. با ازدواج جويريه اسيران بنی‏المصطلق از قيد رقيّت رها شده و همگی مسلمان شدند، بدين وسيله آثار فراوان سياسی، اقتصادی، امنيتی و اجتماعی برای نظام اسلامی به ارمغان آمد. اين ازدواج به خوبی از درک و درايت عميق و بينش سياسی حضرت حکايت می‏کند.
9. ريحانه دختر زيد (م ـ 9ه••• )
ريحانة از زنان يهودی بنی‏ نضير بود که پيشتر با مردی به نام «حَکَم» از بزرگان و اشراف قوم بنی‏قريظه ازدواج کرده بود. در جريان جنگ بنی‏ قريظه، پس از غزوه خندق اسير شد و پيامبر او را به عنوان سهم خويش از غنايم جنگی برگزيد. آنگاه با وی ازدواج کرد. به گفته مورخان، بر اثر شدت غيرت زنانگی که از خود نشان می‏داد، پيامبر يک بار او را همچون حفصه طلاق داده، سپس با پشيمانی وی، رجوع کرد.
ريحانه در سال ششم هجری با پيامبر ازدواج کرد و چهار سال در عقد زناشويی حضرت بود، ولی پس از حجة‏الوداع وقتی پيامبر به مدينه برگشت، او را در بستر بيماری يافت و پس از چند روز به ديار باقی شتافت و در بقيع، به خاک سپرده شد.
نکات اساسی ازدواج با ريحانه
1. زنی بيوه از اشراف يهودی بنی‏ نضير.
2. اسير جنگی که به دست پيامبر آزاد شد و با او ازدواج کرد.
3. همچون حفصه يک بار توسط پيامبر طلاق داده شد، ولی به او رجوع کرد.
4. مانند زينب بنت خزيمه در حيات پيامبر از دنيا رفت.
10. رَمَله بنت ابی‏سفيان (امّ حبيبه، 25ق.ه••• ـ 44ه••• )
رَمَله دختر ابوسفيان، سردار مشرکان مکه و سردمدار دشمنان پيامبر بود. وی که پيش از بعثت و در عصر جاهليت متولد شده بود، با عبيداللّه‏ بن‏ جحش ازدواج کرد. اين زن و شوهر با دعوت پيامبر(ص) اسلام آوردند و با يکديگر به حبشه مهاجرت کردند ولی شوهر در ديار غربت مرتدّ شد و به آيين مسيحيت گرويد. رَمَله در ديار غربت با انبوهی از مشکلات رو در رو گرديد. از يک سو دشمن (پدر و قبيله او) و هجرت، به سبب ترس از آزار دشمن، از سوی ديگر دوری از وطن و از همه اندوهناک‏ تر، ارتداد شوهر در ديار غربت.
در اين حال پيامبر نامه ‏ای برای نجاشی حاکم حبشه فرستاد و از او خواست که رمله را برای ايشان خواستگاری کند؛ بدين وسيله باری گران از اندوه‏ های فراوان ام‏ حبيبه با اين بشارت برداشته شد. وقتی ابوسفيان خبر اين وصلت را شنيد، گفت: اين بزرگ‏ مرد (پيامبر) را نمی‏توان به خاک ساييد!
پس از فتح خيبر، رَمَله به اتفاق جعفر بن ‏ابی‏طالب و ساير مهاجران حبشه، به مدينه آمد و بر بيت پيامبر وارد شد. علاقه رمله به رسول اعظم(ص) تا آن حد بود که فرش پيامبر را از زير پای پدر خويش، رئيس مشرکان مکه، ابوسفيان کشيد.
به دستور الهی پس از پيامبر ملازم بيت خويش بود و در هيچ يک از فتنه ‏های پس از ارتحال حضرت دخالت نکرد تا اينکه در سال 44 هجری درگذشت و در بقيع به خاک سپرده شد.
نکات اساسی ازدواج با ام‏حبيبه
1. از قبيله قريش، دشمن نامی پيامبر(ص) و دختر سردمدار مشرکان مکه بود که به اسلام گرويد و برای حفظ ايمان خود، به حبشه مهاجرت کرد.
2. در حبشه شوهر مسلمان او مرتدّ شد و ميان انبوهی از مشکلات و مصايب قرار گرفت.
3. پيامبر با ازدواج غيابی وی در حبشه، در سال هفتم هجری، تمامی اندوه ‏های او را زدودند و وی به عنوان ام ‏المؤمنين مهاجرت دوم خود را به مدينه آغاز کرد.
4. آثار سياسی اين ازدواج را می‏توان از عکس ‏العمل ابوسفيان دريافت.
5. ام‏حبيبه زنی وفادار و بسيار علاقه‏ مند به پيامبر بود و هرگز روی خوش به ابوسفيان، پدر مشرک خويش نشان نداد. پس از پيامبر نيز در برافروختن آتش فتنه مشارکت نداشت.
6. از پيامبر فرزندی نداشته است.
11. صفيّة بنت حُيیّ بن ‏اخطب (م54ه••• )
صفية دختر حيی بن‏اخطب يکی از رهبران يهوديان قبيله بنی ‏نضير در مدينه بود. پدر وی از دشمنان سرسخت و پر کينه نسبت به اسلام و پيامبر شمرده می‏شود. صفيه نخست با سلام بن ‏مشکم ازدواج کرد و از او جدا شد، سپس با يکی ديگر از يهوديان از قبيله بنی ‏نضير به نام کنانة بن‏ الربيع ازدواج کرد. صفية به دنبال دشمنی يهود بنی ‏نضير و بنی ‏قريظه مجبور به ترک مدينه و سکونت در خيبر شد.
در جريان غزوه خيبر، پدر و شوهر صفيه به قتل رسيدند و اکثر يهوديان از جمله صفيه به اسارت مسلمانان در آمدند. پيامبر(ص) صفيه را که ميان اسيران بود، ميان پذيرش اسلام و يهوديت و پيوستن به قوم خويش مخير کرد. چون او اسلام را پذيرفت، حضرت وی را آزاد کرد و طبق ميل وی، او را به نکاح خود در آورد.
وی از جمله همسرانی بود که مورد رشک و حسادت عايشه قرار می‏گرفت. صفيه پس از پيامبر در فتنه‏ ها مشارکت نداشت، اگر چه به گفته مورخان در حادثه محاصره خانه عثمان، در دفاع از خليفه به تلاش‏ هايی دست زد. صفيه در سال 50 يا 52 هجری در ايام خلافت معاويه به ديار ابديت شتافت و در بقيع به خاک سپرده شد.

نکات اساسی ازدواج
1. صفيه دختر رئيس يهود بنی‏ نضير، از دشمنان سرسخت پيامبر بود که پس از کشته شدن پدر و شوهر در جنگ خيبر به اسارت مسلمانان در آمد.
2. پيش از ازدواج با رسول خدا(ص) دو ازدواج داشت و شوهر خود را در جنگ خيبر از دست داد.
3. ازدواج پيامبر در سال هفتم هجری با دختر يکی از سران قبايل يهود، پس از کشته شدن رئيس و عده‏ ای از آنها، و مسلمان شدن وی دارای آثار مهم اجتماعی و سياسی برای مسلمانان بود و از بينش سياسی و فطانت عميق آن حضرت حکايت می‏کند.
4. اگر چه صفيه از پيامبر فرزندی نداشت ولی ازدواج پيامبر با وی (که زنی مصيبت‏زده و تنها و بيوه و تازه مسلمان بود) برای او بسيار ارزشمند بود که می‏توانست دردهای او را آرامش دهد.
از همين نکات راز ازدواج با او روشن می‏شود.
12. ميمونه دختر حارث (م51ه••• )
ازدواج پيامبر با وی در عمرة القضاء، سال هفتم هجری رخ داد. پدر ميمونه از اشراف قريش بود. وی در عصر جاهليت شش سال پيش از بعثت متولد شد.
وی با مسعود بن ‏عمرو ازدواج کرد و رابطه ‏ای نزديک با خواهر خويش ام الفضل همسر عباس بن‏ عبدالمطلب داشت. بر اثر اختلاف با شوهر خويش (که مشرک بود و از پيروزی مسلمانان در جنگ خيبر ناراحت شده بود) جدا شد و طلاق گرفت و با مردی ديگر با نام ابی‏رهم بن‏ عبدالعزی ازدواج کرد. ميمونه که نام اصلی او مرّة بود، در مکه اسلام آورده بود ولی ايمان خود را کتمان می‏کرد اما در جريان عمرة القضاء ايمان خود را آشکار کرد و به وسيله عباس بن‏ عبدالمطلب برای پيامبر پيغام فرستاد که تمايل به ازدواج با ايشان دارد. حضرت پيشنهاد او را پذيرفت. پيامبر(ص) که طبق مفاد صلح حديبيه بيش از سه روز نمی‏توانست در مکه اقامت کند، از مکه بيرون رفته، در منطقه «سرف» (در ده مايلی مکه) خانه ‏ای برای ميمونه درست، و با او ازدواج کرد.
با ازدواج ميمونه و اعلان اسلام وی در آن موقعيت، عده‏ ای از مشرکان قريش نيز به اسلام گرويدند و حتی بدون هجرت به مدينه در مکه آشکارا در برابر سران مشرک مکه، اظهار اسلام کردند.
ميمونه به مدينه هجرت کرد و وارد بيت نبوی شد. وی نيز از پيامبر فرزندی نداشت و پس از رحلت رسول اکرم(ص) در سال 51 هجری به ديار باقی شتافت و در همان منطقه ‏ای که حضرت ازدواج کرده بود، در «سَرَف»، مدفون شد.
نکات اساسی ازدواج
1. ميمونه زنی مهم از اشراف قريش بود که پيش از آن دو بار ازدواج کرده بود.
2. مدت‏ها ايمان خود را در مکه کتمان می‏کرد و در سال هفتم هجری ميان انبوه دشمنان مشرک مکه، ضمن اعلان ايمان خويش، با عشقی که به پيامبر داشت، پيشنهاد ازدواج با حضرت را داد و خود را به حضرت بخشيد.
3. ازدواج ميمونه آثار اجتماعی مثبتی برای ايمان آوردن عده ‏ای از مشرکان مکه داشت.
4. از پيامبر فرزندی نداشت ولی علاقه او به حضرت موجب شد پس از وفات در سال 51 هجری در همان جايی دفن شود که با رسول خدا(ص) وصلت کرده بود.
با دقت در ويژگی‏ های شخصی و خانوادگی ميمونه و زمانی که برای ازدواج با پيامبر انتخاب کرد، اسرار اين ازدواج آشکار می‏گردد.
13. مارية بنت شمعون القبطيه (م 16ه••• )
ماريه دختر شمعون قبطی مسيحی، و از سرزمين مصر است. در سال ششم هجری پيامبر(ص) نامه‏ هايی را برای سران و پادشاهان کشورهای مختلف از جمله شاه مصر «مَقْوقِس» ارسال کرد. در پاسخ نامه حضرت، ملک مصر ضمن احترام به فرستاده رسول اعظم(ص) هدايايی را برای ايشان فرستاد، از جمله دو کنيز با نام‏ های ماريه و سيرين. اين دو به گفته برخی مورخان ميان راه مسلمان شدند. وقتی به مدينه وارد شدند، سيرين را به ازدواج حسّان بن ‏ثابت شاعر در آوردند و پيامبر اکرم(ص) با ماريه ازدواج کرد. در حدود سال هفتم هجری «ماريه» غير از خديجه، تنها همسر رسول خدا است که از حضرت، حامله شد و ابراهيم را به دنيا آورد. همين امر، حسادت حفصه و عايشه را شعله‏ ور کرد و مشکلات فراوانی را برای رسول خدا پديد آورد تا جايی که به گفته اهل سيره، ماريه را بر خود حرام کرد. ابراهيم در شيرخوارگی و شش ماهه بود که بيمار شد و از دنيا رفت. از پيامبر در فراق او نقل شده است:
«العين تدمع و القلب يحزن و لا نقول الاّ ما يرضی الربّ و انّا يا ابراهيم عليک لمحزونون؛ چشم می‏گريد و دل غمناک است اما جز آنچه پروردگار را خشنود کند، نمی‏ گوييم! ای ابراهيم! ما به سبب نبودِ تو، غمگين هستيم». پس از مرگ ابراهيم، پيامبر همواره به خانه ماريه (که بيرون از شهر مدينه به نام مشربه ام ابراهيم بنا شده بود) می‏رفت. ماريه قبطيه پس از پيامبر تا سال 16 هجری در قيد حيات بود. در آن سال در ايام خلافت عمر، درگذشت و در بقيع به خاک سپرده شد.
نکات اساسی ازدواج با ماريه
1. ماريه کنيزی مسيحی از مصر بود که پادشاه آن ديار به پيامبر هديه کرد. وی پس از مسلمان شدن با پيامبر ازدواج کرد.
2. به غير از خديجه تنها همسر رسول اکرم است که از ايشان صاحب فرزند شده، گرچه در شيرخوارگی فرزند او از دنيا رفت.
3. از ويژگی ‏های منحصر به فرد ديگر ماريه، علاوه بر مورد بالا، آن است که تنها همسری است که اهل غير جزيرة‏العرب و بيرون از منطقه حجاز است؛ به علاوه مذهب پيشين او مسيحيت بود.
4. با توجه به نکات بالا و عادات و اخلاق عربی که به پيوندهای قبيلگی اهميت می‏دادند، اين ازدواج از بُعد سياسی و اجتماعی، برای پيوند مسلمانان با اقوام مسيحی و مردم مصر، قابل توجه و دارای اهميت بسزايی است.
جدول مقايسه همسران
طبق آنچه مورخان و سيره ‏نگاران ثبت کرده‏ اند، سيزده مورد ازدواج پيامبر گزارش شد. برای آسان‏ سازی امر و اينکه بتوان اين ازدواج ‏ها را بهتر مقايسه کرد و به راز و رمز هر يک بهتر پی برد، ازدواج ‏ها را در يک جدول می‏ بينيم و آنگاه به جمع ‏بندی و نتيجه ‏گيری خواهيم پرداخت:
ازدواج‏ های پيامبرنامنام پدرتاريخ ازدواج با پيامبر(ص)تاريخ وفاتنام قبيلهمدت زندگی با پيامبر(ص)وضع تأهل ويژگی شوهر قبلی فرزنددار شدن از پيغمبر(ص)ويژگی همسر
1خديجه خُوَيْلدسال 28 پيش از هجرت سه سال پيش از هجرت قريش25 سال (مرگ در زمان حيات پيامبر)به گفته مشهور بيوه فاطمه‏ زهرا(س) و...ثروتمند و سرشناس، متمايل به ازدواج با پيامبر، اولين زن مسلمان
2سوده زمعه دو سال پيش از هجرت54 هجریقريشبيش از ده سال بيوه مسلمان و مهاجر به حبشه مهاجر به حبشه، مسنّ، بی‏ سرپرست و يتيم‏ دار، بی‏ بهره از جمال
3عايشه ابوبکرسال اوّل هجری57 هجری قريش ده سال باکره خاستگاه بسياری از حوادث در زمان پيامبر و پس از او
4هند(ام ‏سلمه)اميّه سال دوم هجری62 هجری قريش نُه سال بيوه مهاجر به حبشه و مدينه و شهيدفهيم، با درايت و صاحب جمال و مؤثر در حوادث
5حفصه عمر بن‏ خطاب سال دوم هجری 45 هجری قريش نُه سال بيوه مهاجر به مدينه و مجروح و شهيدمشکل‏ ساز در خانه پيامبر، ازدواج بر اثر پيشنهاد پدر، يک بار طلاق توسط پيامبر
6زينب خزيمه سال سوم هجری3 هجری قريش چند ماه (مرگ در زمان پيامبر)بيوه شهيد ام ‏المساکين در عصر جاهليت، بی‏ سرپرست
7زينب جَحش سال چهارم هجری20 هجری قريش شش سال مطلّقه پسرخوانده پيامبر مهاجر، دخترعمه رسول خدا، همسر پسرخوانده پيامبر
8جويريّه حارث سال پنجم هجری54 هجری بنی المصطلق پنج سال بيوه کشته به دست مسلمانان يهودی سابق، فرزند رئيس بنی ‏المصطلق اسير جنگی
9ريحانه زيد سال ششم هجری9 هجری بنی‏ نضير چهار سال (مرگ در زمان پيامبر) بيوه از اشراف بنی‏ قريظه اسير جنگی، يهودی، يهودی سابق، بی‏سرپرست، مطلقه توسط پيامبر، از اشراف بنی ‏نضير
10رَمَله (امّ‏حبيبه)ابوسفيان سال هفتم هجری44 هجری قريش سه سال بيوه مهاجر به حبشه و مرتدّ مهاجر به حبشه و مدينه، ازدواج غيابی با پيامبر در حبشه، بی‏ سرپرست و اسير جنگی
11صفية حُيَّی بن‏ اخطب سال هفتم هجری54 هجری بنی ‏نضير سه سال بيوه کشته به دست مسلمانان يهودی سابق، بی ‏سرپرست و اسير جنگی
12ميمونةحارث سال هفتم هجری51 هجری قريش سه سال مطلقه از مشرکان مکه بی‏ سرپرست و شيفته پيامبر، از اشراف قريش
13مارية شمعون سال هفتم هجری16 هجری قبطيّون مصرسه سالعذراءابراهيم کنيز، مسيحی، غريب
جمع ‏بندی و نتيجه‏ گيری
در مقام تجزيه و تحليل ازدواج‏ های متعدد پيامبر خاتم(ص) از زاويه نگاه ناظر و معرفت درجه دوم بيش از هر چيز، توجه به تفاوت‏ های فرهنگی، اجتماعی، سياسی، آداب و رسوم عصر جاهليت و صدر اسلام با جوامع کنونی و فرهنگ و آداب اجتماعی جامعه ‏ای که در آن زيست می‏کنيم، يک ضرورت برای داوری و قضاوت عالمانه است. اگر در اکثر جوامع حاضر ـ به رغم تأييد و تجويز اسلام ـ چند همسری مرسوم نيست، بلکه در برخی جوامع امری زشت و ناپسند شمرده می‏شود (هر چند در برخی ملت‏ها، تعدد ازواج امری ناپسند نيست) ولی در هر صورت در صدر اسلام، تعدد ازواج امری رايج و متعارف بوده است.
در صدر اسلام بسياری از تصميمات پيامبر مورد اعتراض نه فقط دشمنان و منافقان، بلکه حتی برخی از مسلمانان قرار می‏گرفت، نظير آنچه در صلح حديبيه، يا جنگ احد يا غنايم جنگ صفين رخ داد اما همواره ازدواج ‏های پيامبر(ص) مورد تأييد مسلمانان و دشمنان بود، به گونه‏ای که حتی دشمنان سرسخت اسلام، همچون ابوسفيان لب به تأييد و تمجيد از آن می‏ گشودند.
در جامعه‏ای که رسول خدا می‏زيست، زنان از حقوق بسيار اندکی برخوردار بودند. ميان جاهليت زنده به گور کردن دختران يک عادت معروف و مورد تأييد بود و زنان در معرض هر گونه استثمار و سوء استفاده و بی‏حرمتی قرار داشتند.
حال با توجه به تفاوت‏ های عصر حاضر، با آن عصر، نکات اساسی و سرفصل‏ های مهم در چند همسری خاتم الانبياء را با توجه به مباحث گذشته و جدولی که ارائه گرديد، می‏توان به شرح ذيل برشمرد:
1. محمد امين در جوانی و پيش از بعثت، تا ده سال پس از آن تنها يک ازدواج داشته، ربع قرن را با همان همسر زيسته است.
2. تعدد ازواج مربوط به پس از هجرت و تشکيل حکومت اسلامی، و هنگامی که اسلام بيش از هر زمان نيازمند پيوندهای عميق سياسی و اجتماعی است.
3. ميان اعراب به ويژه جزيرة‏العرب پيوندهای قبيلگی، از مهم‏ترين عوامل ثبات و تأمين امنيت، در عرصه مبارزه و هماوردهای اجتماعی است، به ويژه آنجا که بتوان با قبيله‏ای (که سابقه درگيری و جنگ و اختلاف حاکم بوده است) پيوند برقرار کرد و بدين وسيله دشمن ديرينه را تبديل به بازو و عضوی در مسير اهداف و تحقق آرمان‏ های خود قرار داد. در ازدواج‏های رسول خدا اين حقيقت به خوبی مشهود است. حدود نُه ازدواج پيامبر با قريش از خانواده‏ های سرشناس و تأثيرگذار و اشراف بوده است. قريشی که سال‏ها با پيامبر در مکه و در مدينه جنگيد و در نهايت دشمنی، تصميم جدی بر ترور پيامبر و نابودی اسلام داشت، اما حضرت با استفاده از يک رسم متعارف و پسنديده ميان اعراب، يعنی تعدد ازواج توانست به تأليف قلوب آنها اميدوار باشد و نه تنها از دشمنی آنها بکاهد، بلکه آنها را به دوستانی مورد اعتماد تبديل کند.
4. براساس آنچه در نکته پيشين گذشت، تعدادی از ازدواج‏ های پيامبر با يهوديان مدينه و اطراف آن قابل ارزيابی است.
زنان يهودی که از وابستگان سران قبايل و اشراف يهود بودند و نزديکان و همسران و عزيزان خود را در جنگ با مسلمانان از دست داده بودند، به عنوان غنيمت جنگی و کنيز به دست آنان افتاده بودند. اکنون به افتخار بزرگ همسری با مرد اوّل اسلام نايل می‏گشتند. بدين وسيله خونی که عامل فوران کينه‏ های قبيله ‏ای می‏توانست باشد، با ازدواج پيامبر، نه تنها آتش آن فرو می‏رفت بلکه جوانه ‏های دوستی از درون آن سر بر می‏کشيد.
5. بيشتر همسران پيامبر، زنان شهدا و بی‏ سرپرست و مصيبت‏زده و شوهر از دست داده در نبرد با مسلمانان بودند که رها کردن آنها به حال خود، امری غير انسانی و چه بسا ناجوانمردانه بود امّا ازدواج با برترين انسان و خاتم پيامبران می‏توانست گذشته از تسکين درد و آلام، بهترين نقطه ارزشمند و افتخارآميز برای آنان باشد، به گونه ‏ای که از شادی، تمامی رنج‏ های گذشته را فراموش کنند.
6. زندگی پيامبر با اين تعداد از زنانی که هر کدام متعلق به يک خانواده و يک آداب و رسوم بوده، هر کدام در سنی خاص و از جهت جمال متفاوت بودند، با توجه به حسادت و رشکی که به طور طبيعی در ميان زنان وجود دارد، از عظمت روحی و خُلق عظيم آن دردانه خلقت خبر می‏دهد که چگونه با همه آنها، به رغم تفاوت و تنوع شخصيتی، به عدالت رفتار می‏کند و حقوق هر يک را به نحو احسن ادا می‏کند به گونه ‏ای که در تاريخ نشانه‏ای از اعتراض از اين جهت ديده نمی‏شود، علی‏رغم بی‏ وفايی ‏ها و نامهربانی‏ هايی که از ناحيه برخی از همسران، در تاريخ به اثبات رسيده است. مرحوم کاشف الغطا می‏گويد: «پيامبر نمونه برتر و دليل کامل و بارزی از نَفْس ملکوتی، وقار، پايداری، عدل و عدالت است. همگان می‏دانند چگونه برخی زنان، دل و جان مردان را به بازی گرفته، هر گونه بخواهند، آنها را به اختيار خود در می‏آورند. نيز برای همه معلوم است چه رقابت و آتش و دسيسه و حيله‏ هايی ميان «هوو»ها وجود دارد! که رشته نظم خانواده را تهديد کرده، موجب ناآرامی داخل خانه است اما وجود مقدّس رسول خدا، در تمامی برخوردهايش، ناشناخته رفتار می‏کند، که نمونه والای خويشتن‏داری و رعايت عدالت ميان همسران می‏گردد، حتی سر سوزنی، از راه عدل و انصاف منحرف نمی‏ شود.»
7. به رغم تعدد زوجات، وقتی زندگی بيرونی پيامبر و شئون و مناصب و مسئوليت‏ های فراوان ايشان ديده شود، گويا اين مرد بزرگ و سياستمدار اجتماعی و اين انسان عابد و شب‏زنده‏دار، اصلاً همسری ندارد.
عبادت و تهجد پيامبر که مأمور به انجام آن در هر شب بود، از يک سو، وظيفه تشريع احکام و تفسير و ابلاغ قرآن به مردم از سوی ديگر، نيز قضاوت ميان مردم، مديريت و اداره جامعه، جنگ و تدوين سياست‏های داخلی و خارجی جامعه، تا ترسيم آينده اسلام و برنامه‏ريزی برای تحقق تمدن اسلامی، از شمار مسئوليت‏ های گسترده خاتم ‏الانبيا بود که در کنار همه آنها تعدد ازواج حضرت نيز وجود دارد. آيا بر اين همه بزرگی و عظمت چه نامی می‏توان نهاد؟
8. اين حقيقت و نکته تاريخی را نيز نبايد فراموش کرد که در مکه، مشرکان قريش در آغاز بعثت و دعوت، به پيامبر پيشنهاد تزويج و به همسری در آوردن دختران خود را داده بودند، مشروط به اينکه پيامبر رحمت از دعوت خود دست بشويد و اما رسول خدا تمامی پيشنهادها را، به چيزی نگرفت و در مسير رشد کلمة اللّه‏ و ابلاغ رسالت، تمامی ناملايمات و سختی‏ها را بر خود هموار کرد.
9. با اين همه پيامبر به امر الهی خطاب به زنان خويش فرمود:
«يا ايها النبی قلْ لأزواجک إنْ کنتنّ تردْنَ الحياةَ الدنيا و زينتها فتعالَين اُمتّعکنّ و اُسرّحکنّ سراحا جميلاً و إنْ کنتنّ تردن اللّه‏ و رسولَه و الدار الآخرة فانّ اللّه‏ اعدّ للمحسنات منکنّ اجرا عظيما؛
ای پيامبر! به همسرانت بگو: اگر خواهان زندگی دنيا و زينت آنيد، بياييد تا مَهرتان را بدهم و خوش و خرّم شما را رها کنم اما اگر خواستار خدا و فرستاده وی و سرای آخرتيد، پس خدا برای نيکوکاران شما پاداش بزرگی آماده گردانيده است.» (احزاب/ 29 ـ 28)
اين آيه به خوبی نشان می‏دهد که پيامبر همسران خويش را ميان طلاق و رهايی (با انتخاب زندگی دنيا و زينت‏های آن) از يک سو و انتخاب خدا و رسول و زندگی آخرت از سوی ديگر مخير کرده بود. آنها به انتخاب خويش به زندگی با حضرت ادامه دادند.
به علاوه از اين آيه می‏توان فهميد که زندگی در بيت النبی، آسان و سرشار از مواهب دنيوی و لذت‏ های آن نبوده است. اگر کسی بپندارد چند همسری (تعداد ازواج) حضرت خاستگاه و ريشه لذت‏ جويی و شهوت‏ پرستی و دنياخواهی دارد، خطايی بزرگ و داوری ناهمخوان با حقايق تاريخی است.
حقايق تاريخی و مستندات برگرفته از سيره، شاهد است که تعدد ازواج پيامبر، ريشه در ايثار، خُلق عظيم و فرمانبرداری آن وجود بزرگ از دستورهای الهی، همراه با خردگرايی، آگاهی و سياستمداری حضرت از يک سو و عدالت مَثَل‏ زدنی ايشان از سوی ديگر دارد. هرگز انسان‏های عافيت ‏طلب که در انديشه زندگی راحت و آسوده می‏باشند و به آرمان‏ها و اهداف والای انسانی و الهی نمی‏انديشند، آمادگی اين قبيل تکاليف سخت و طاقت‏ فرسا و جانکاه را نخواهند داشت.