سجده اضطرارى

(زمان خواندن: 5 - 10 دقیقه)

 در پرتو بحث هاى پيشين، روشن گرديد كه به دلايل ياد شده در زير، در حال اختيار و بدون عذر موجّه، سجده بايد بر زمين و رستنى هاى آن (بجز خوردنى ها و پوشيدنى ها) صورت گيرد:
1. سنّت پيامبر گرامى و اوامر آن حضرت به سجده بر خاك و سطح زمين.
2. سيره و روش عملى رسول خدا.
3. سخنان صحابه پيامبر(صلى الله عليه وآله).
4. سيره و رفتار عملى صحابه و تابعين رسول الله و مسلمانان صدر اسلام.
5. سخنان اهل بيت و عترت پيامبر گرامى(صلى الله عليه وآله).
در اين جا روايات ديگرى نيز وجود دارد كه بيانگر كيفيت سجده در حالات اضطرارى مانند حرارت طاقت فرسا و يا سرماى بسيار شديد مى باشد و از مجموع آن ها چنين استفاده مى شود كه در  صورت ضرورت و داشتن عذر موجّه شرعى مى توان بر گوشه لباس و يا قطعه اى از پارچه سجده نمود.
همان طور كه گفته شد، روايات ياد شده در صدد بيان كيفيت سجده در حالت اضطرار است، ولى گروهى از مسلمانان(اهل سنّت) چنين پنداشته اند كه احاديث مزبور، دليل جواز سجده بر فرش ها و پارچه ها و امثال آنها در همه حالات حتى در حالت عدم عذر موجّه مى باشد، و لذا از سنّت و سيره پيامبر گرامى و صحابه آن حضرت تعدّى نموده ومى گويند: لازم نيست سجده تنها بر زمين و روييدنى ها(مگر خوردنى ها و پوشيدنى ها) صورت گيرد، بلكه مى توان در همه شرايط بر هر چيز جامد ديگرى مانند: قالى، پارچه، گوشه لباس، خوردنى ها و... سجده نمود.
بنابراين شايسته است احاديث ياد شده را كه بر اضطرارى بودن موارد خود تصريح مى نمايد، از نظر شما بگذرانيم، تا بى پايگى پندار ياد شده، بيش از پيش روشن گردد:
1. ابوعبدالله بخارى در مواردى از صحيح خود، روايت ذيل را به نقل از انس آورده و حتى يك باب از آن كتاب را به سجده بر لباس در شدّت گرما اختصاص داده است و همين عنوان نيز شاهد بر مدّعاى ما است:
«هرگاه با رسول خدا(صلى الله عليه وآله) نماز مى خوانديم، ويكى از ما به خاطر شدّت گرما نمى توانست پيشانى خود را بر زمين بگذارد، لباس خود را مى گسترانيد و بر آن سجده مى نمود».

2. بخارى در جاى ديگر از كتاب خود از انس، چنين حكايت مى كند:
«هرگاه پشت سر پيامبر گرامى(صلى الله عليه وآله) در شدّت گرما نماز مى گزارديم، بر لباس هاى خود سجده مى نموديم تا از حرارت در امان باشيم».[1]
3. مسلم بن حجاج نيز، روايت ياد شده را چنين نقل كرده است:
«وقتى با پيامبر گرامى(صلى الله عليه وآله) نماز مى خوانديم و يكى از ما به علّت شدّت گرما نمى توانست پيشانى خود را بر زمين قرار دهد، لباس خود را مى گستراند و آنگاه بر آن سجده مى نمود».[2]
4. مسلم در جاى ديگر به نقل از يكى از صحابه چنين آورده است:
«با رسول خدا(صلى الله عليه وآله) در شدّت گرما نماز مى خوانديم، و آنگاه كه يكى از ما نمى توانست پيشانى خويش را بر زمين بگذارد، لباس خود را مى افكند و بر آن سجدهمى كرد».[3]
از عبـارات ياد شـده به خوبى روشن مى گردد كه سجده بر اشياء

«كنّا نصلّى مع رسول الله(صلى الله عليه وآله) فى شدّة الجرّ فإذا لم يستطع أحدنا أن يمكّن جبهته من الأرض بسط ثوبه فسجد عليه».
ديگرى غيـر از زمين و رستنى هاى آن، تنها در صورت اضطرار و ناچـارى جايز است، زيرا جمله هاى مذكور، به وجود عذرهاى موجّهى مـانند گرماى طاقت فرسا و يا سرماى شديد، تصريح مى نمايد و از اين جا معلوم مى گردد كه برخى از مسلمانان صدر اسلام، براى آن كه از حرارت فوق العاده زمين عربستان در هنگام تابش آفتاب سوزان حجاز در امان باشند، گوشه اى از لباس را بين زمين و پيشانى خود قرار مى دادند. و لذا «ابن حجر» مى گويد:
«روايات ياد شده بر اين نكته اشاره دارد كه قرار دادن پيشانى بر زمين (بدون واسطه) به هنگام سجده، اصل در سجود مى باشد، زيرا سجده بر لباس، مشروط به عدم قدرت (و حالت اضطرار) گرديده است».[4]
شوكانى نيز پس از نقل حديث مزبور، چنين مى گويد:
«حـديث ياد شـده بر جواز سجده بر لباس به خاطر ايمنى از حـرارت زمين، دلالت مى نمايد و به اين نكته اشاره دارد كـه اصل در سجده آن است كه پيشانى را به هنگام سجود، بر زمين قرار دهند، زيرا سجده بر لباس، به حالت عدم قدرت (وعذر موجّه) مشروط مى باشد».[5]
حكم به اين كه در حال اضطرار(مانند گرماى شديد و طاقت فرسا)

مى توان بر گوشه لباس سجده نمود، به كتب روايى اهل سنّت اختصاص ندارد، بلكه حكم ياد شده، در احاديث اهل بيت نيز، به چشم مى خورد.
نويسنده كتاب «وسائل الشيعه» بخشى را تحت عنوان «باب جواز السجود على الملابس وعلى ظهر الكفّ فى حال الضرورة» تدوين نموده و احاديث اهل بيت رسول خدا(صلى الله عليه وآله) را در اين زمينه آورده است كه به عنوان مثال، برخى از آنها را از نظر شما مى گذرانيم:
1. عيينه مى گويد:
«به ابى عبدالله(امام صادق(عليه السلام)) گفتم: در يك روز بسيار گرم به مسجدى وارد مى گردم و خوش ندارم بر سنگريزه ها نماز بگزارم، آيا مى توانم لباس خود را بگسترانم و بر آن سجده نمايم؟ در جواب فرمود: آرى، اشكالى ندارد».[6]
2. قاسم بن فضيل مى گويد:
«به امام رضا(عليه السلام) گفتم: فدايت گردم، آيا يك شخص مى تواند ـ به منظور ايمنى از حرارت و سرماـ بر آستين خود سجده نمايد؟ فرمود: اشكالى ندارد».[7]



3. گروهى از اصحاب اماميّه چنين نقل كرده اند:
«به امام ابى جعفر(باقر(عليه السلام)) گفتيم: اگر در سرزمينى سرد كه در آن برف و يخ مى باشد بوديم، آيا مى توانيم بر آن سجده كنيم؟ فرمود: نه، ولى چيزى مانند پنبه يا كتان، بين آن و پيشانى خود قرار مده».[8]
بنابراين، رواياتى كه در برابر انبوه ادله گذشته به صورت مطلق در اين زمينه رسيده است ـ به مقتضاى قواعد علم اصول الفقه ـ بر احاديث مقيد به حالت اضطرار، حمل مى گردد.
نتيجه
از مجموعه احاديث ياد شده، دو نكته ذيل به روشنى معلوم مى گردد:
1. در حـالت اختيـار و امكان دستـرسى بــه اجـزاء زمين، مـانند خـاك، سنگ، سنگريـزه و رستنـى هاى آن (مگـر خـوردنى ها و پوشيدنى)، و در صورت فقدان عذر موجّه (مانند سـرما و گرماى شديد)، بايد بر زمين و روييدنى هاى ياد شده سجـده نمود.
2. تنهـا در صـورت وجـود عـذر موجّه وحالت اضطرارى(مانند سرماى شديد و گـرماى طاقت فرسا و يا فقدان اجزاء زمين) مى توان بر گوشه لبـاس و پارچه سجده كرد. و اين نكته، موضوعى است كه در روايات دو گروه شيعه و سنّى به چشم مى خورد.

از اين رو، مسلمانان شيعه و پيروان مكتب اهل بيت(عليهم السلام)، به پيروى از سنّت رسول خدا(صلى الله عليه وآله) و سيره آن حضرت و رفتار عملى مسلمانان صدر اسلام و سخنان عترت پيامبر گرامى(صلى الله عليه وآله)، در حالت اختيار، بر اجزاء زمين مانند سنگ، سنگريزه و يا قطعه اى از چوب و امثال آن سجده مى نمايند و از سجده بر پارچه ها، لباس و خوردنى ها خوددارى مى نمايند. و در اين راستا، به منظور ابراز تذلّل و فروتنى بيشتر در مقابل خداوند بزرگ، ترجيح مى دهند بر خاك سجده نمايند، و لذا با تأسّى به سيره صحابه و تابعان و اهل بيت پيامبر(صلى الله عليه وآله) قطعه اى از تربت پاكيزه را براى سجده برمى گزينند تا بدين وسيله، بالاترين درجه تواضع خويش را در برابر پروردگار جهانيان ابراز دارند.
لازم بـه تـذكّر است كـه رفتار ياد شده، تنها به شيعيان اختصاص ندارد، بلكه جمعـى از شخصيت هـاى معـروف اهل تسنّن نيز، همين راه را برگزيده اند كه به منظور رعايت اختصار، نمونه هايى از آن را (از ميان انبوه حكايت ها و نقل ها) از نظر شما مى گذرانيم:
1. گروهى از محدّثان و مورّخان اسلامى، چنين حكايت كرده اند:
«عمر بن عبدالعزيز ـ خليفه اموى ـ به خمره (نوعى حصير) اكتفا نمى كرد، بلكه مقدارى خاك بر روى آن قرار مى داد و بر آن سجده مى نمود».[9]
2. از عروة بن زبير نقل شده كه خوش نداشت بر چيزى جز زمين، نماز بگزارد.[10]
3. چنان كه قبلاً نيز اشاره شد، نويسنده «الطبقات الكبرى» چنين مى گويد:
«مسروق بن اجدع(يكى از تابعان) به هنگام سفر، خشتى را با خود برمى داشت تا در كشتى بر آن سجده نمايد».[11]
بر اين اساس، رويّه مسلمانان شيعه، مبنى بر التزام به سجده نمودن بر اجزاء زمين و رستنى هاى آن ـ مگر خوردنى ها و پوشيدنى ها ـ و همچنين ترجيح دادن سجده بر خاك و قطعه اى از تربت پاكيزه و مقدّس به منظور ابراز فروتنى و تذلّب بيشتر در برابر خداوند بزرگ، نه تنها از گردونه شرك خارج است، بلكه كاملاً با روح توحيد و يگانه پرستى سازگار مى باشد و نظريّاتى كه بر خلاف آن وجود دارد، نوعى بدعت و تشريع بى پايه است كه سستى و بى پايگى آنها در پرتو دلائل مذكور مانند سنّت و سيره پيامبر گرامى(صلى الله عليه وآله) و سخنان و رفتار عملى صحابه و تابعين، و همچنين روايات اهل بيت(عليهم السلام)، به اثبات مى رسد. سخن ياد شده در زير، گواهى روشن بر اين مدّعا است:
«حـافظ ابوبكـر بن ابى شيبـه در كتاب خود (المصنّف)، ج2 از سعيد بن

مسيّب و محمّـد بن سيـرين، چنيـن حكايت نموده است كه نماز بر «طنفسة»(كه نوعى فـرش كـرك دار است)، امـرى مُحـدَث مى باشـد. و از رسـول خدا(صلى الله عليه وآله) به سند صحيح روايت شده است كه: بدتـرين امـور، مُحدث هـا هستنـد و هر امر محدثى بدعت است».[12]



[1] صحيح بخارى، ج1، ص 143/107و مورد ديگر، ص 101 و ح2، ص 81:
«كنا إذا صلينا خلف رسول الله(صلى الله عليه وآله) بالظهائر، فسجدنا على ثيابنا اتقاء الحر».
«كنا نصلّى مع النبى(صلى الله عليه وآله) فى شدّة الحرّ فإذا لم يستطع احدنا أن يمكّن جبهته من الأرض بسط ثوبه فسجد عليه».
[2] سيرتنا وسنّتنا، ص 131، به نقل ازمسلم:
«كنّا إذا صلّينا مع النبى(صلى الله عليه وآله) فلم يستطع أحدنا أن يمكّن جبهته من الأرض من شدّة الحرّ طرح ثوبه ثمّ سجد عليه».
[3] همان مدارك:
[4] الفتح، ج1، ص 414:
«وفيه اشاره إلى انّ مباشرة الأرض عن السجود هو الأصل لانّه علّق بعدم الاستطاعة».
[5] سيرتنا وسنّتنا، ص 131 به نقل از «نيل الاوطار»:
«الحديث يدلّ على جواز السجود لاتّقاء حرّ الأرض، وفيه اشاره إلى انّ مباشرة الأرض عند السجود هى الأصل، لتعليق بسط ثوب بعدم الاستطاعة».
[6] وسائل الشيعه، ج3، كتاب الصلاة، ابواب ما يسجد عليه، باب4، حديث1.
«قلت لأبى عبدالله(عليه السلام): أدخل المسجد فى اليوم الشديد الحرّ فأكره ان اصلّى على الحصى، فأبسط ثوبى فأسجد عليه؟ قال: نعم ليس به بأس».
[7] همان مدرك، حديث2:«قلت للرضا(عليه السلام): جعلت فداك، الرجل يسجد على كمّه من أذى الحرّ والبرد؟ قال: لا بأس به».
[8] همان مدرك، حديث7:«قلت لأبى جعفر(عليه السلام): انّا نكون بأرض باردة يكون فيها الثلج أفنسجد عليه؟ قال: لا، ولكن اجعل بينك وبينه شيئاً قطناً أو كتاناً».
[9] فتح البارى، ج1، ص 410 و شرح الأحوذى، ج1، ص 272:
«عمر بن عبدالعزيز الخليفة الأموى كان يكتفى بالخمرة، بل يضع عليها التراب ويسجد عليه».
[10] همان مدرك:«روى عن عروة بن الزبير انّه كان يكره الصلاة على شىء دون الأرض».
[11] الطبقات الكبرى، ج6، ص 79، طبع بيروت، در احوالات مسروق بن اجدع:«كان مسروق إذا خرج يخرج بلبنة يسجد عليها فى السّفينة».
[12] سيرتنا و سنّتنا، ص 134: «وقد اخرج الحافظ الكبير الشقة أبوبكر بن أبى شيبة باسناده فى المصنّف فى المجلّد الثانى عن سعيد بن المسيّب وعن محمد بن سيرين: انّ الصلاة على الطنفسة محدث، وقد صحّ عن رسول الله(صلى الله عليه وآله) قوله: شرّ الأُمور محدثاتها، وكلّ محدثة بدعة».

نوشتن دیدگاه

تصویر امنیتی
تصویر امنیتی جدید

مؤسسه جهانی سبطین علیهما السلام

loading...
اخبار مؤسسه
فروشگاه
درباره مؤسسه
کلام جاودان - اهل بیت علیهم السلام
آرشیو صوت - ادعیه و زیارات عقائد - تشیع

@sibtayn_fa





مطالب ارسالی به واتس اپ
loading...
آخرین
مولودی
ادعیه ماه رمضان
سخنرانی
تصویر

روزشمارتاریخ اسلام

1 رمضان

مرگ مروان بن حکم در اول رمضان سال ۶۵ هـ .ق. مروان در ۸۱ سالگی در شام به...


ادامه ...

4 رمضان

مرگ زیاد بن ابیه عامل معاویه در بصره در چهارم رمضان سال ۵۳ هـ .ق. زیاد در کوفه...


ادامه ...

6 رمضان

تحمیل ولایت عهدی به حضرت امام رضا علیه السلام توسط مأمون عباسی بعد از آنکه مأمون عباسی با...


ادامه ...

10 رمضان

١ ـ وفات حضرت خدیجه کبری (سلام الله علیها) همسر گرامی پیامبر(صلی الله علیه و آله و...


ادامه ...

12 رمضان

برقراری عقد اخوت بین مسلمانان توسط رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) هنگامی که...


ادامه ...

13 رمضان

مرگ حجاج بن یوسف ثقفی،‌ حاکم خونخوار بنی امیه در سیزدهم رمضان سال ۹۵ هـ .ق حاکم خونخوار...


ادامه ...

14 رمضان

شهادت مختار بن ابی عبیده ثقفی در چهاردهم رمضان سال ۶۷ هـ .ق مختار بن ابی عبیده ثقفی...


ادامه ...

15 رمضان

١ ـ ولادت با سعادت سبط اکبر، حضرت امام مجتبی(علیه السلام)٢ ـ حرکت حضرت مسلم بن عقیل...


ادامه ...

16 رمضان

ورود محمد بن ابی بکر به مصر در شانزدهم رمضان سال ۳۷ هـ .ق محمد بن ابی بکر...


ادامه ...

17 رمضان

١ ـ معراج پیامبر گرامی اسلام حضرت محمد بن عبدالله (صلی الله علیه و آله و سلم)٢...


ادامه ...

19 رمضان

ضربت خوردن امیرمؤمنان حضرت امام علی (علیه السلام) در محراب مسجد کوفه در نوزدهم ماه مبارک رمضان سال...


ادامه ...

20 رمضان

فتح مکه توسط سپاهیان اسلام در روز بیستم رمضان سال هشتم هـ .ق سپاهیان اسلام به فرماندهی رسول...


ادامه ...

21 رمضان

١ ـ شهادت مظلومانه امیرمؤمنان حضرت علی علیه السلام٢ ـ بیعت مردم با امام حسن مجتبی علیه...


ادامه ...

23 رمضان

نزول قرآن کریم در شب بیست و سوم رمضان کتاب آسمانی مسلمانان، قرآن مجید نازل گردید. برخی چنین...


ادامه ...

29 رمضان

وقوع غزوه حنین در بیست و نهم رمضان سال هشتم هـ .ق غزوه حنین به فرماندهی رسول گرامی...


ادامه ...

30 رمضان

درگذشت ناصر بالله عباسی در سی ام رمضان سال ۶۲۲ هـ .ق احمد بن مستضیء ناصر بالله درگذشت....


ادامه ...
0123456789101112131415

انتشارات مؤسسه جهانی سبطين عليهما السلام
  1. دستاوردهای مؤسسه
  2. سخنرانی
  3. مداحی
  4. کلیپ های تولیدی مؤسسه

سلام ، برای ارسال سؤال خود و یا صحبت با کارشناس سایت بر روی نام کارشناس کلیک و یا برای ارسال ایمیل به نشانی زیر کلیک کنید[email protected]

تماس با ما
Close and go back to page