آثار اعتقاد شیعی در ایران قرن دهم هجری
حدیقهالسعداء نثری ترکی از کتاب روضةالشهداء است که توسط فضولی بغدادی تالیف شد. اصل کتاب روضةالشهداء اثر كمالالدين حسين بن علی واعظ كاشفی (د 910 ه.ق) است که به دستور سيد مرشدالدين عبداللَّه معروف به سيد ميرزا، داماد سلطان حسين بايقرا، به نگارش درآمد. تا باب هفتم، حالات انبیا، اولیا و خاندان عصمت و طهارت بیان گشته است و باب هفتم تا دهم این كتاب به حوادث و وقایع كربلا اختصاص یافته و یک خاتمه دارد.
از حدیقة السعداء نسخ متعددی در موزههای مختلف جهان همچون موزه بریتانیا، موزۀ کتابخانۀ پاریس، موزۀ ملی اسرائیل، موزۀ اسلامی استانبول، موزۀ بروکلین نیویورک و کتابخانۀ موزۀ هاروارد وجود دارد. نگارۀ حاضر متعلق به یکی از دو نسخۀ حدیقة السعداء در سدۀ دهم هجری در موزۀ بریتانیا است.
مضمون این نگاره در قالبی مستطیلی به شکل قاب در قاب جهت نمایش دو فضای داخل و خارج ترسیم شدهاست.
بخش اصلی این تصویر به زمانیکه حسنین(علیهما السلام) بر بالین پدر حاضر شدهاند، اختصاص دارد.
برای دیدن تصویر در اندازه بزرگتر بر روی آن کلیک کنید
در قاب سمت راست و در مرکز آن، امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) با جامۀ سبز، عبای سرخ فام مایل به قهوهای بر تن، عمامۀ سپید بر سر و با پیشانی خونآلود، هالۀ شعلهسانی بر گرد چهرهاش مشاهده میشود. ظاهرا احوال امام (علیه السلام) از شدت جراحت بهقدری نامساعد است كه توان نشستن ندارند و فردی حضرت را از پشت نگهداشته تا ایشان با حسنین(علیهما السلام) صحبت کنند.
در سمت چپ وی نیز حسنین(علیهما السلام) نشستهاند، امام حسن مجتبی (علیه السلام) جامۀ سبز نقشدار بر تن، عمامۀ سبزرنگ بر سر و با هالۀ شعلهسان بر گرد چهرهاش، دست راستش را بر شانه و دست چپش را بر دست پدر نهاده و در حال دلجویی از ایشان است. امام حسین(علیه السلام) نیز با جامۀ قرمز و عمامۀ مشکی، در حال پاککردن اشکهای خود و نگران احوال پدر است.
در اطراف این سه نفر جمعیتی اعم از پیر و جوان حلقه زدهاند و برخی از آنها در حال گریه و زاری و برخی بر سر خود میزنند و همگی در حال نظاره آنها هستند.
در بیرون قاب داخلی، و در پایین نگاره ابن ملجم با لباس سرخفام کدر و چهرهای سیاه، در بین افرادی قرارگرفته، گویا دستانش از پشت بسته شده و نفر سمت چپ وی، چماقی سیاه رنگ را بلند کرده و با حالت تهاجم بر بالای سر او قرارداده است. از پشت سر نیز، مردی با چوب بر سر ابن ملجم که دستار سفید رنگش نیز، بر زمین افتاده، میکوبد. ابن ملجم غلاف شمشیری سیاهرنگ را بر کمر بسته و به جلو رانده میشود. در ردیف دوم، سه نفر قراردارند که یکی از آنها در حال گریه کردن است و دو نفر دیگر با حالت تعجب به ماجرایی که در قاب سمت چپ رخ میدهد، نگاه میکنند. ظاهرا آنها جلوی درب ورودی ایستادهاند.
در بالای فضای بیرونی و در میان آذینهای کاشیکاری که براساس گرهبندیهای ششضلعی تزیین شدهاست، پنجرهای تعبیه شده که از میان آن زنی با چادر و روبند سفید، نظارهگر واقعه است.
صحنۀ واقعه در محراب مسجدی ترسیم شدهاست و این افراد مقدس در آن نشستهاند. قندیلی طلایی نیز از سقف محراب آویزان است. قسمتهای مختلف محراب با کاشیهای متنوع که غالبا بر اساس گرهچینی ششضلعی و یا چهارضلعی طراحی شده، زینت یافتهاست. زمینه اثر نیز کرم رنگ است و دو کتیبه در بالا و پایین نگاره وجود دارد. درون کتیبهها به زبان ترکی بخشی از واقعه نگاشته شدهاست.
ترسیم حضرت امیر (علیه السلام) در محراب مسجد، دقیقا یادآور محل ضربتخوردن ایشان است و ترسیم قندیل طلایی رنگی از مرکز سقف محراب میتواند اشارهای به امام علی (علیه السلام) باشد، زیرا قندیل که جایگاه روشنی است، اشارهای به آیه 35 سوره نور دارد. در ادبیات تفسیری شیعه، چهارده معصوم (علیهم السلام) انواری منشعب از نور الهی معرفی میشوند و بهدلیل ولایت بر مردم در امتداد ولایت پروردگار، بشریت را به صراط مستقیم رهنمون مینمایند.
@borrhan
