افسردگي (Depression) حالتي احساسي است كه مشخصه‏اش اندوه، بي‏احساسي(apathy)، بدبيني (Pessimism)و احساس تنهايي است. اين بيماري كه امروزه از شيوع بالايي در ميان مراجعه كنندگان به كلينيك‏هاي روانپزشكي برخوردار است، داراي تظاهرات متنوع و زيادي بوده كه از مهمترين آنها مي‏توان به اختلالات خواب اشاره نمود. تحقيقات نشان مي‏دهد 75 درصد از بيماران افسرده مشكلي در خواب (چه به صورت بي خوابي و چه پرخوابي) دارند و همچنين علايم اين بيماران در هنگام صبح تشديد مي‏شود. نكته جالب و قابل توجه و مورد بحث ما اين است كه در اين بيماران چگالي REM (حركت سريع چشم) در نيمه اول خواب و همچنين كل زمان REM افزايش يافته و فاصله ميان به خواب رفتن تا شروع اولين دوره REM يعني (REM-latency) كم شده و مرحله 4 خواب نيز كاهش مي‏يابد.1
پس به عبارت ساده‏تر مي‏توان گفت، افراد افسرده زمان بيشتري را در مرحله خواب REM به سر مي‏برند. يعني به ميزان بيشتري نسبت به سايرين خواب مي‏بينند.
حال ببينيم، اين موضوع چه ارتباطي با نماز صبح دارد، يعني نماز صبح چه اثر درماني مي‏تواند در اين بيماران داشته باشد؟
به طور متوسط 20ـ15 دقيقه طول مي‏كشد تا يك فرد معمولي به خواب رود. پس در عرض45 دقيقه وارد مراحل 3و4 خواب شده كه اين مراحل عميقترين مراحل خواب‏اند. يعني بيشترين تحريك براي بيدار كردن فرد در اين مراحل لازم است. حدود 45 دقيقه پس از مرحله4 است كه نخستين دوره حركات سريع چشم (REM) فرا مي‏رسيد. هر چه از شب مي‏گذرد، دوره‏هاي REM طولاني‏تر و مراحل 3و4 كوتاه‏تر مي‏شود. بنابراين در اواخر شب، خواب شخص سبك‏تر شده و روءياي بيشتري مي‏بيند(يعني خواب REMاش بيشتر مي‏شود.) پس قسمت اعظم خوابREM در ساعات نزديك صبح بوقوع مي‏پيوندد. و از طرفي ديديم كه يكي از مشكلات مهم بيماران افسرده، افزايش يافتن طول خواب REM و خواب ديدن زياد است. از اين جهت يك مبناي مهم در توليد داروهاي ضد افسردگي ايجاد داروهايي است كه كاهش دهنده مرحلهREM خواب باشند (از جمله داروهاي ضد افسردگي سه حلقه‏اي).
علاوه بر اين يك روش درماني جديد براي بيماران افسرده، بيدار نگه داشتن آن‏ها براي كاهش ميزان REM است، كه بهترين شكل آن نماز صبح است. 2 زمان نماز صبح كه مورد تأكيد قرآن و همچنين بسياري از روايات بوده، سبب كاهش قابل توجه ميزان خوابREM در اشخاص مي‏شود. زيرا شخص نمازگزار كه خود را ملزم به اقامه نماز صبح مي‏داند و بايد صبح گاه بيدار شود، پس در حقيقت جلوي ورود به مرحله قابل توجهي از REM را مي‏گيرد. از اين جهت بيداري صبحگاهي براي نماز خود به تنهايي مي‏تواند يك عامل مهم بدون عارضه در پيشگيري از افسردگي مطرح باشد كه بر تمام روشهاي درماني دارويي و غير دارويي ارجح است، چرا كه پيشگيري بر درمان مقدم است.
لازم به ذكر است آثار روحي و رواني ايمان به خدا و اقامه نماز بسيار زياد است و نكات علمي بسيار شگرفي در اسرار سحر كه مورد تأكيد فراوان اسلام نيز بوده، نهفته است كه انسان با دانستن آنها از تمام وجود زمزمه مي‏كند؛
اقم الصلوة لدلوك الشمس الي غسق اليل قرءان الفجر ان قرءان الفجر كان مشهودا3
نماز را از زوال آفتاب تا نهايت تاريكي شب برپا دار و (نيز) نماز صبح را، زيرا نماز صبح همواره (مقرون با) حضور (فرشتگان) است.
Keep up prayer from the declining of the sun till the darkness of the night and the morning recitation; surely the morning recitation is witnessed.
(The israelites/78)
________________________________________
1. روانپزشكي باليني كاپلان، ترجمه دكتر مرسده سميعي و دكتر حسن رفيعي، ص152.
2. 40 نكته پزشكي پيرامون نماز، دكتر مجيد ملك محمدي، ص3.
3. الاسراء(17):78.

نوشتن دیدگاه