افسردگي (Depression) حالتي احساسي است كه مشخصهاش اندوه، بياحساسي(apathy)، بدبيني (Pessimism)و احساس تنهايي است. اين بيماري كه امروزه از شيوع بالايي در ميان مراجعه كنندگان به كلينيكهاي روانپزشكي برخوردار است، داراي تظاهرات متنوع و زيادي بوده كه از مهمترين آنها ميتوان به اختلالات خواب اشاره نمود. تحقيقات نشان ميدهد 75 درصد از بيماران افسرده مشكلي در خواب (چه به صورت بي خوابي و چه پرخوابي) دارند و همچنين علايم اين بيماران در هنگام صبح تشديد ميشود. نكته جالب و قابل توجه و مورد بحث ما اين است كه در اين بيماران چگالي REM (حركت سريع چشم) در نيمه اول خواب و همچنين كل زمان REM افزايش يافته و فاصله ميان به خواب رفتن تا شروع اولين دوره REM يعني (REM-latency) كم شده و مرحله 4 خواب نيز كاهش مييابد.1
پس به عبارت سادهتر ميتوان گفت، افراد افسرده زمان بيشتري را در مرحله خواب REM به سر ميبرند. يعني به ميزان بيشتري نسبت به سايرين خواب ميبينند.
حال ببينيم، اين موضوع چه ارتباطي با نماز صبح دارد، يعني نماز صبح چه اثر درماني ميتواند در اين بيماران داشته باشد؟
به طور متوسط 20ـ15 دقيقه طول ميكشد تا يك فرد معمولي به خواب رود. پس در عرض45 دقيقه وارد مراحل 3و4 خواب شده كه اين مراحل عميقترين مراحل خواباند. يعني بيشترين تحريك براي بيدار كردن فرد در اين مراحل لازم است. حدود 45 دقيقه پس از مرحله4 است كه نخستين دوره حركات سريع چشم (REM) فرا ميرسيد. هر چه از شب ميگذرد، دورههاي REM طولانيتر و مراحل 3و4 كوتاهتر ميشود. بنابراين در اواخر شب، خواب شخص سبكتر شده و روءياي بيشتري ميبيند(يعني خواب REMاش بيشتر ميشود.) پس قسمت اعظم خوابREM در ساعات نزديك صبح بوقوع ميپيوندد. و از طرفي ديديم كه يكي از مشكلات مهم بيماران افسرده، افزايش يافتن طول خواب REM و خواب ديدن زياد است. از اين جهت يك مبناي مهم در توليد داروهاي ضد افسردگي ايجاد داروهايي است كه كاهش دهنده مرحلهREM خواب باشند (از جمله داروهاي ضد افسردگي سه حلقهاي).
علاوه بر اين يك روش درماني جديد براي بيماران افسرده، بيدار نگه داشتن آنها براي كاهش ميزان REM است، كه بهترين شكل آن نماز صبح است. 2 زمان نماز صبح كه مورد تأكيد قرآن و همچنين بسياري از روايات بوده، سبب كاهش قابل توجه ميزان خوابREM در اشخاص ميشود. زيرا شخص نمازگزار كه خود را ملزم به اقامه نماز صبح ميداند و بايد صبح گاه بيدار شود، پس در حقيقت جلوي ورود به مرحله قابل توجهي از REM را ميگيرد. از اين جهت بيداري صبحگاهي براي نماز خود به تنهايي ميتواند يك عامل مهم بدون عارضه در پيشگيري از افسردگي مطرح باشد كه بر تمام روشهاي درماني دارويي و غير دارويي ارجح است، چرا كه پيشگيري بر درمان مقدم است.
لازم به ذكر است آثار روحي و رواني ايمان به خدا و اقامه نماز بسيار زياد است و نكات علمي بسيار شگرفي در اسرار سحر كه مورد تأكيد فراوان اسلام نيز بوده، نهفته است كه انسان با دانستن آنها از تمام وجود زمزمه ميكند؛
اقم الصلوة لدلوك الشمس الي غسق اليل قرءان الفجر ان قرءان الفجر كان مشهودا3
نماز را از زوال آفتاب تا نهايت تاريكي شب برپا دار و (نيز) نماز صبح را، زيرا نماز صبح همواره (مقرون با) حضور (فرشتگان) است.
Keep up prayer from the declining of the sun till the darkness of the night and the morning recitation; surely the morning recitation is witnessed.
(The israelites/78)
________________________________________
1. روانپزشكي باليني كاپلان، ترجمه دكتر مرسده سميعي و دكتر حسن رفيعي، ص152.
2. 40 نكته پزشكي پيرامون نماز، دكتر مجيد ملك محمدي، ص3.
3. الاسراء(17):78.
پيشگيري از افسردگي با نماز صبح
(زمان خواندن: 2 - 4 دقیقه)