نماز تكرار نيست معراج وجودي نمازگزار است.

(زمان خواندن: 8 - 15 دقیقه)

ليلا معصوم زاده
نمازگزاران و اولياء خدا بر افكار و انديشههاي خود حاكمند نه محكوم آنها. آنان در اثربندگي خدا چنان ولايت و سلطهاي بر نفس خويش دارند كه اجازه نميدهندوسوسهاي بر قلب آنها ظهور كند. آنان با نمازهاي عارفانه و عشق ورزيدن به نماز نفس را كنترل و روح را در جهت رضاي خدا قرار ميدهند و بر هستي سلطه مييابند. دعاهاي آنان مستجاب ميشود و كارهاي خدايي انجام ميدهند.
بيشك در هر برههاي از زمان شناخت دقيق ديدگاههاي اسلام و نقش دستورات و احكام و اجراي آن نجات بخش جوامع بشري مسلمان بوده است و نماز كه از ستون دين و كليد بهشت است، نقش مهمي در بازسازي افراد بخصوص قشر جوان و دانشجويان خواهد داشت. در اين مقاله به بررسي اثر بازدارندگي نماز از گناه و فحشا و نقش نماز در تقوي، پاكي، كسب فضائل، احضار روح،ياد خدا بودن، جامعيت و قداست نماز، سيماي نماز و آثار و بركات نماز خواهيم پرداخت.
واستعينوا بالصبر و الصلوه و آنگاه كه فشار نفس طاغوت زياد شد از اهرم نماز و صبر كمك بگيريد.
قداست نماز:
قداست نماز به قدري است كه زمان اجراي بعضي مراسم مانند قسم و اداي شهادت، بعد از نماز قرار داده شده است.قرآن در سوره مائده آيه 106 ميفرمايد: هرگاه كسي در سفر دچار مرض شد و در آستانه مرگ قرار گرفت، دو نفرمسلمان يا حتي غيرمسلمان را بر وصيت خود گواه گيرد، لكن مراسم اداي شهادت بايد پس از نماز باشد. يعني آن دو نفر را بازداشت كنيد تا نماز تمام شود، آنگاه حاضر شده و با قسم خوردن شهادت دهند كه فلان مسلمان در مسافرت چه وصيت كرده است. بيشك مشخص ميگردد كه قداست و عظمت و نتيجه نمازگزاران تا چه حد است و بايد به اين مقوله توجه بسيار شود.
جامعيت نماز:
نماز يك هنرنمايي الهي است كه خداوندتمام ارزشها را به نحوي در نماز قرار داده است چه كمالي است كه براي انسان ارزش باشد اما در نماز يافت نشود؟ بايد به ارزشها و كمالاتي كه در نماز نهفته شده توجه كرد تا جامعيت نماز بهتر روشن شود. ياد خدا يك ارزش و تنها وسيله آرامبخش دلهاست و نماز ياد خداست. ياد قيامت يك ارزش و بازدارنده از گناه و فساد است. نماز يادآور يومالدين است. در خط انبياء و شهداء و صالحان بودن يك ارزش است كه ما در نماز از خدا ميخواهيم در صراطالدين انعمت عليهم قرار بگيريم. انزجار و قرائت خود را از ستمپيشگان و گمراهان با جمله غيرالمغضوب عليهم ولاضالين اعلام ميداريم.
عدالت كه در رأس همه ارزشهاست در امام جماعت لازم شمرده شده است كه به جاي خودسري و تكروي بايد تابع رهبر باشيم. رو به قبله ايستادن ارزش بسياري دارد، كه يادآور مكه، شكنجهگاه بلال، قربانگاه اسماعيل، زادگاه عليبنابيطالب، پايگاه قيام مهدي، آزمايشگاه ابراهيم(ع) و عبادتگاه تمام انبياء و اولياست.
در نماز هرچه هست تحرك در هر صبح و شام است. تحرك در ركوع و سجود و قيام حركت دررفتن به مسجد و مصلي، پس ساكن و ساكت و گوشهگير نبودن از بركات نماز است. نماز به ما ياد ميدهد كه همواره در تلاش و حركت باش البته در جهت خداوندي و به سوي او. در نماز روح و جان انسان، غبارروبي ميشود. غبار تكبرش ميريزد چون هر شبانهروز دهها بار بلندترين نقطه بدنش را با خاك ميمالد و سجده بر خاك بهتر از سنگ است كه تذلل در به خاك ماليدن است. بر زمين پاك سجده كردن كه از راه بخش نميتوان به پاكي و سرچشمه پاكيها رسيد. گريه از خوف خدا يك ارزش است و قرآن سجده همراه با گريه را ستايش كرده است: سجدا و بكيّا.
نماز يك خط الهي است كه از هنگام تولد تا لحظه مرگ ما ترسيم شده است. نوزاد كه به دنيا آمد در گوش راست و چپ او اذان و اقامه ميگويند و به هنگام مرگ نيز با خواندن نماز ميت را دفن ميكنند و در طول زندگي همواره در حال عبادت و پرستش خدا بودن و نماز گزاردن را سفارش ميكنند. پس نماز پيوند انسان با طبيعت است براي شناخت وقت نمازها خصوصاً صبح و ظهر بايد به خورشيد نظر افكند، براي بدست آوردن قبله بايد به ستارگان توجه كرد و براي انجام نمازهاي مستحبي در ايام مباركه به حركات ماه بايد دقت كرد. براي غسل و وضو رو به آب و براي سجده و تيمم به خاك روي آورد. اين ارتباط باطبيعت براي نظر افكندن به پديد آورنده آنها و طراح حكيم و برنامهريز است. از ديگر واجبات دين كه به نوعي در نماز حضور دارند، گفته شده است كه نمازگزار همچون كسي است كه به حج ميرود، كعبه، قبله و محور كارهاي اوست. نمازگزار همچون كسي است كه به جهاد ميرود لكن به جهاداكبر كه جهاد با نفس است. نماز خود بالاترين امر به معروف و نهي از منكر است.
زينت و نظافت يك ارزش است. اسلام سفارش ميكند كه خذو زينتكم عند كل مسجد 2 به هنگام شركت در مساجد خود را زينت كنيد و زينتهاي خود را برگيريد. با لباس پاكيزه و معطر وارد مسجد شويد، چنان كه سفارش ميكند زنان به هنگام نماز زيورهاي خود را همراه داشته باشند و با آنها خود را زينت دهند و به مسأله مسواك هم توجه داشته كه نماز با مسواك هفتاد برابر نماز بدون مسواك ثواب دارد و يا قبل از رفتن به مسجد سير يا پياز نخوريد كه بوي دهان شما ديگران را اذيت نكند ومردم را از مسجد فراري ندهد. حال با توجه به جامعيت وشناختن ارزشهاي حاكي از نماز به اين مسأله مهم يعني نقش نماز در معنويت نمازگزاران پي ميبريم. پس اگر دانشجويان و جوانان نماز را سرلوحه كارهاي خود قرار دهند و از نماز لحظهاي غافل نشوند، بيشك در بازسازي معنوي آنها مؤثر خواهد بود و آنان را جواناني پاك سيرت و با كمال و فضيلت خواهد نمود. نماز آنها را به صراط مستقيم هدايت خواهد كرد و معنويت را در آنها روشن خواهد كرد.
نماز بازدارنده از زشتيها و بديها:
اتل ما اوحي اليك من الكتاب و اقم الصلوة ان الصلوة تهي عن الفحشاء و المنكر و لذكرالله اكر و الله يعلم ما تصنعون.
آنچه را از كتاب آسماني به تو وحي شده تلاوت كن و نماز را برپا دارد كه نماز (انسان را) از زشتيها و منكرات باز ميدارد و خداوند ميداند شما چه كارهايي انجام ميدهيد. 3 بعد از پايان بخشهاي مختلفي از سرگذشت زندگي گذشتگان در اين آيه به فلسفه بزرگ نماز ميرسيم زيرا ميگويد: «نماز انسان را از زشتيها و منكرات باز ميدارد» ( ان الصلواه تنهي عن الفحشاء و المنكر ) طبيعت نماز چون انسانها را به ياد نيرومندترين عامل بازدارنده يعني اعتقاد به مبداء و معاد مياندازد داراي اثر بازدارندگي از فحشاء و منكرات است. انساني كه به نماز ميايستد و تكبير ميگويد خدا را از همه چيز برتر و بالاتر ميشمرد، به ياد نعمتهاي او ميافتد، حمد و سپاس ميگويد او را به رحمانيت و رحيت ميستايد و به يادروز جزاي او ميافتد، اعتراف به بندگي او ميكند، از او ياري ميجويد، صراط مستقيم از او ميطلبد و از راه كساني كه غصب بر آنهاشده و گمراهان به خدا پناه ميبرد. بدون شك در قلب و روح چنين انساني جنبشي به سوي حق و حركتي به سوي پاكي و جهشي به سوي تقوا پيدا ميشود.
براي خدا ركوع ميكند و غرق در عظمت او ميشود و خودخواهي و برتر بيني را فراموش ميكند. همه اين امور موجي از معنويت را در وجود او ايجاد ميكند، موجي كه سد نيرومندي بر برابر گناهان محسوب ميشود.
نهي از فحشاء و منكر سلسله مراتب و درجات زيادي دارد و هر نمازي به نسبت رعايت شرايط داراي بعضي از اين درجات است. فحشاء اشاره به گناهان بزرگ پنهاني و منكر گناهان بزرگ آشكار است و يا فحشاء گناهاني است كه بر اثر غلبه قواي شهويه و منكر بر اثر غلبه قوه غضبيه صورت ميگيرد.
نماز وسيله پرورش فضائل و اخلاق و تكامل معنوي:
نماز وسيله پرورش، فضائل و اخلاق و تكامل معنوي انسان است چرا كه انسان را از جهان محدود ماده و چهار ديوار عالم طبيعت بيرون ميبرد، به ملكوت آسمانها دعوت ميكند و با فرشتگان همصدا و همراز ميسازد. خود را بدون نياز به هيچ واسطه در برابر خدا ميبيند و با او به گفتوگو ميپردازد. تكرار اين عمل در شبانه روز آن هم با تكيه روي صفات خدا، رحمانيت و رحميت و عظمت او مخصوصاً با كمك گرفتن از سورههاي مختلف قرآن بعد از حمل كه بهترين دعوتكننده به سوي نيكيها و پاكيهاست اثر قابل ملاحظهاي در پرورش فضائل اخلاقي در وجود انسان است. حضرت علي(ع) در حديثي فرمود: «الصلوة قربان كلي تقي» نماز وسيله تقرب هر پرهيزكاري به خداست. 4 نماز پاكسازي معنوي زندگي است چرا كه ميدانيم مكان نمازگزار، لباس نمازگزار، فرشي كه برآن نماز ميخواند، آبي كه با آن وضو ميگيرد و غسل ميكند، بايد از هرگونه غصب و تجاوز به حقوق ديگران پاك باشد، كسي كه آلوده به تجاوز و ظلم و ربا، غضب، كمفروشي، رشوهخواري و كسب اموال حرام باشد، چگونه ميتواند مقدمات نماز را فراهم سازد، پس تكرار نماز در پنج نوبت در شبانهروز خود دعوتي است به رعايت حقوق ديگران.
نماز خودبيني و كبر را در هم ميشكند 5 چرا كه خود را ذره كوچكي در برابر عظمت خدا ميبيند و صفري در برابر بينهايت، پردههاي غرور و خودخواهي را كنار ميزند، تكبر و برتريجويي را در هم ميكوبد، خداوند ايمان را براي پاكسازي انسانها از شرك واجب كرده است و نماز را براي پاكسازي از كبر 6 . توجه به خدا و مداومت ذكر خدا در پرتو نماز سبب ميشود كه انسان را از معاصي باز دارد و از انواع فساد جلوگيري كند 7 در آيه 28 سوره رعد ميگويد: ذكر خدا مايه اطمينان و آرامش دلها است (الا بذكرالله تطمئن القلوب) نماز انسان را به ياد خدا ميدارد، يادخدا نفس مطمئنه به او ميدهد و نفس مطمئنه او را به مقام بندگان خاص و بهشت جاويدان ميرساند.
نماز بزرگترين عامل تربيت:
نماز يك ارتباط روحي و معنوي است و هدف از آن ياد خداست. اسلام خواسته است اين روح را در قالب يك سلسله برنامههاي تربيتي پياده كند لذا شرايط زيادي را براي آن قرار داده است تا يك نمازگزار درس نظافت، پاكيزگي، استقلال و مراعات حقوق ديگران را بدهد.
نماز بهترين راه كنترل نفس سركش است كه انسان روزي چند مرتبه آن را در نزد خداوند احضار و غفلتزدايي ميكند تا از غرق شدن در منجلاب ماديات نجاتش دهد. نماز ذكري است كه مقدمه فكر و فكريكه انگيزه عمل ميباشد خواهد بود. ياد خدا كردن به هنگام انجام حلال و حرام 8 بنابراين نماز بهترين عامل تربيت كننده خواهد بود.
آثار و بركات نماز:
در اين دنياي ناچيز اگر مخاطب انسان چيزي بزرگ و دانشمند و عالم و قادر باشد، انسان بوجود آن افتخار ميكند و از مصاحبت با آن احساس غرور ميكند و يك دانشجو هنگامي كه به نماز ميايستد با پروردگار يكتا سخن ميگويد، به او افتخار ميكند. آثار و بركات نماز عبارتند از:
1- احساس غرور و افتخار 2- احساس عزت 3- احساس قدرت 4- احضار روح 5- ولايت بر هستي و چه افتخاري از اين بالاتر كه انسان باخالق خود سخن بگويد و او كلام انسان را بشنود و بپذيرد. امام زينالعابدين(ع) در مناجات خود ميگويد: «الهي كفي بي غيرا. ان اكنون لك عبدا» 9 همين افتخار مرا بس كه بنده تو باشم. اگر يك دانشجو به خدا متصل شود در برابر قدرتها و طاغوتها و مستكبرين احساس قدرت خواهد كرد. كلماتي همچون اللهاكبر به شخص اين مژده را ميدهد كه طاغوتها در نزد انسان حقير و او در برابر آنها عزيز خواهد بود. قرآن به ما دستور ميدهد كه در سختيها و مشكلات از نماز و عبادت كسب قدرت و قوت كنيم.
«واستعينوا بالصبر و الصلوة 10 از صبر و نماز دربرخورد با مشكلات نيرو بگيريد.خواندن نماز باعث ابراز دوستي زياد به خدا خواهد بود. هر كس كه كسي را دوست دارد، ميل دارد بيشتر با او خرف بزند ودل از او نميكند، چگونه ممكن است انسان ادعا كند خدا را دوست دارد ولي حال حرف زدن با او را نداشته باشد.
نماز و ارتباط با خدا:
ويژگي پرهيزكاران اين است كه نماز را برپاي دارند. «يقيمون الصلوة» 11 نماز رمز ارتباط با خداست. مؤمناني را كه به جهان ماوراء طبيعت راه يافته انددر يك رابطه دائمي و هميشگي با آن مبدأ بزرگ آفرينش نگه ميدارد آنها تنها در برابر خدا سر تعظيم خم ميكنند و تسليم آفريننده بزرگ جهان هستي هستند و به همين دليل ديگرخضوع در برابر بتها و يا تسليم شدن در برابر جباران و ستمگران در برنامه آنها وجود نخواهد داشت. چنين انساني احساس ميكند از تمام مخلوقات ديگرفرا رفته و ارزش آن را پيدا كرده كه با خدا سخن بگويد و اين بزرگترين عامل تربيت او است. كسي كه نماز ميخواند با او راز و نياز ميكند و فكر او، عمل او، گفتار او همه خدايي ميشود و چنين انساني چگونه ممكن است برخلاف خواست او گام بردارد مشروط بر اينكه راز و نيازش به درگاه حق، از جان و دل سرچشمه ميگيرد و با تمام قلب روبه درگاهش آورد.
يك دانشجو هنگامي كه به نماز ميايستد هنگامي كه اللهاكبر ميگويد اشاره به بزرگ بودن و عظمت خداوند ميكند. با حضور قلبش بهخدا ازگناه دوري ميكند تنها از خدا كمك ميخواهد و تنها درراه رضاي او گام برميدارد و اين توجه به خدا اين معبود ازلياست كه در بازسازي معنوي روحي و جسمي او مؤثر واقع ميشود و او را از زشتيها و بديها باز ميدارد.
تسلط برهستي با نماز:
از بركات ديگر نماز اين است كه انسان به تدريج و گام به گام به هستي تسلط پيدا ميكند. گام اول، قرآن ميفرمايد: «تقوي براي انسان نورانيت و بصيرت ميآورد و به انسان ديدي ميدهد كه حق را از باطل تشخيص دهد».
ان تتقوالله يجعل لكم فرقاناً 12 و در جاي ديگر ميفرمايد: «يجعل لكم نوراً» 13 پس تقوي كه در رأس آن بندگي خدا ونماز است. گامي به سوي نوراني شدن و بصيرت پيدا كردن نمازگزار است.
گام دوم: كساني كه هدايت الهي را پذيرفتند و درمدار حق قرار گرفتند، خداوند هدايت آنها را زيادتر ميكند. پس نماز گامي براي هدايت و بازسازي معنوي خواهد بود. نور هدايت نمازگزار متوقف نميشود بلكه به خاطر تسليم و بندگي دائماً در حال قرب و رشد خواهد بود.
گام سوم: در راه خدا تلاش كردن است. خداوند راههاي زيادي را براي رسيدن به كمال نشان داده است. «والذين جاهدو فينا لنهدينهم سبلنا» 14 گام چهارم: براي خودسازي و دوري از فحشا و منكر ناز بهترين عملاست. انسان بر نفس خود تسلط مييابد و نفس را مهار ميكند و گرفتار وسوسه و لغزش نميشود بلكه هرگاه فشار وسوسه و نفس طاغوت زياد شد، باز هم از اهرم نماز و صبر كمك ميگيرد.
گام پنجم: افراد با تقوي كه وجودشان با نور الهي روشن شده با هر نماز يك گام به جلو ميروند. زيرا نماز تكرار نيست بلكه معراج است. نماز بالا رفتن از نردبان كمال و عمق دادن به معرفت و ايمان است. نمازگزار اجازه نميدهد عمرش چراگاه شيطان و لگدكوب او باشد.
سيماي نماز:
- نماز برنامه هرصبح و شام است و اگر يك دانشجو هر روز را با نام و ياد خدا آغاز كند، بيشك در روحيات او مؤثر خواهد بود.
- نماز در سفر يا وطن در فقير و غني رمز آنست كه در هر كجا باشيم و هركه باشيم، باشيم بايد مطيع خدا باشيم نه غير او.
- نماز ايدئولوژي علمي مسلمانان است و استحكام بخش ارزشها و جلوگيري از فروپاشي شخصيت افراد و اعضاء جامعه خواهد بود.
- اذان نماز شيپور توحيد و يكتاپرستي است كه سپاه متفرق اسلام را در يك صف و زير يك پرچم فرا ميخواند و آنان را پشت سر امام عادل قرار ميدهد.
- نماز هم امر به معروف است و هم نهي از منكر.
وقتي فرد نمازگزار هر روز در اذان اقامه ميگويد، «حي علي الصلوة، حي علي الفلاح، حي علي خيرالعمل» كه همه امر به بالاترين معروفها يعني نماز ختم ميشود، بيشك راهي است به سوي معنويت و كمال. نماز خروج از خود و پرواز بهسوي خداست.
امام خميني(ره) ميفرمايد: هجرت از خانه دل به سوي خدا يكي از مصاديق آيه است. هجرت از خودپسندي و خودخواهي و خودبيني و هجرت به سوي معنويات كه بزرگترين هجرتهاست. 15 پس نماز به منزله اسم اعظم الهي است و در ميان عبادات مثل انسان كامل در ميان انسانهاست. در نماز عزت رب وذلت عبد مطرح است كه اين دو مقام بس عالي است. نماز نشانه و علامت مسلماني است و اهانت و بيتوجهي به نماز، بيتوجهي به كل دين است. پي اين انسان نمازگزار و به خدا پيوسته از نتايج و بركات مادي و معنوي نماز برخوردار خواهد رديد و اين طرز تفكر روح انسان را از بخل و حسد پاك خواهد كرد و جهان لاتنازع بقاءً را به دنياي تعاون و همكاري مبدل خواهد كرد. همچون آفتاب نورافشاني ميكند بيآنكه انتظار پاداش داشته باشد. 16 با نمازگزادرن و توجه به نماز دانشگاهيان و ديگر افشار جامعه خواهند توانست در آموزشگاه بزرگ جهان انسانيت براي پيش بردن انسانها در سير تكاملشان گام گذارند و چه بسا نقش معنوي نماز است كه آنها رابازسازي خواهد كرد، چنان كه ابوعلي سينا اين دانشمند بزرگ هرگاه نماز ميگذارد آرامش مييافت و مشكلاتش را به راحتي حل مينمود. نماز وسيله تقرب هر پرهيزگاري به خداست. پس بياييد هرگز از نماز غافل نباشيم.
اميد است مقاله حاضر مثمرثمر واقع گردد. از درگاه خداوند متعال دوام توفيق و خدمتگزاري به اسلام و احكام اسلامي را براي اعلم مسلمين مسألت مينماييم.
________________________________________
1- سوره بقره آيه 45
2- سوره اعراف، آيه 31
3- تفسير نمونه، ج 16، صفحه 283
4- نهجالبلاغه، كلمات قصار، جمله 136
5- نهجالبلاغه، كلمات قصار، جمله 252
6- نهجالبلاغه، كلمات قصار، جمله 252
7- وسايل الشيعه، ج 3، ص 4
8- بحارالانوار، جلد 82، صفحه 200
8- بحارالانوار، جلد 82، صفحه 200
9- بحا، ج 77، ص 402
10- سوره بقره، آيه 45
11- تفسير نمونه، ج 9، صفحه 276
12- سوره انفال، آيه 29
13- سوره حديد، آيه 28
14- سوره عنكبوت، آيه 69
15- اسرار الصلوه، ص 12