مناسبت هاي مختلف اسلامي،زمينه توجه به خداي متعال و زنده کننده ياد او در زندگي و فکر مسلمانان است و براي بسياري از اين مناسبت ها،اعمال و دعاهاي بخصوصي،از جمله «نماز»،بيان شده است.
منظور از نماز عيد،نماز دو رکعتي است که در«عيد فطر»و«عيدقربان »خوانده مي شود.
بر خلاف ساير جشن ها و نيز اعياد ديگران،که آميخته به غفلت ها،هوسراني ها و شهوات است،عيد اسلامي،همراه با نماز، دعا،انفاق وصدقات،غسل و طهارت و...است.اينک به توضيح مختصري پيرامون نماز اين دو عيد مي پردازيم:
نماز عيد فطر
در نخستين روز ماه شوال،که «عيد فطر»است،پس از يک ماه عبادت و روزه،به شکرانه اين توفيق نماز بايد خواند.اين نماز، در زمان حضور امام عليه السلام واجب است و بايد به جماعت خوانده شود ولي درزمان ما مستحب است.
وقت آن،از اول آفتاب روز عيد،تا ظهر است ولي بهتر است که درآغاز روز،پس از بلند شدن آفتاب بخوانند.
در رکعت اول،بعد از خواندن حمد و سوره،بايد پنج تکبير گفت وپس از هر تکبير،قنوت گرفت.در قنوت،هر دعايي مي توان خواند،ولي بهتر،دعاي «اللهم اهل الکبرياء و العظمة...»است.در رکعت دوم چهار تکبير است،که پس از هر تکبير، قنوت لازم است.
نماز عيد فطر،با معنويت خاصي که دارد،دلها را متوجه خدامي کند،حالت توبه و استغفار در دلها ايجاد مي سازد و مستحب است که انسان،پيش از نماز عيد،غسل کند،دعاهاي خاصي را بخواند،و درفضاي باز و در زير آسمان به نماز بايستد.
امام رضا(ع)مي فرمايد:
«انما جعل يوم الفطر العيد،ليکون للمسلمين مجتمعايجتمعون فيه و يبرزون لله عز و جل فيمجدونه علي ما من عليهم، فيکون يوم عيد و يوم اجتماع و يوم زکوة و يوم رغبة و يوم تضرع » (1) خداوند،روز فطر را بدين سبب «عيد»قرار داد، تامسلمانان،مجمعي داشته باشند که در آنروز،جمع شوند و دربرابر خداوند،بخاطر منت ها و نعمت هايش،به تمجيدو تعظيم بپردازند،پس آنروز،روز عيد و تجمع و زکات ورغبت و نيايش است.
در اين حديث شريف،فلسفه اين نماز و عيد را در محورهاي زير،بيان کرده است:
1- اجتماع و گردهمايي
2- زکات و رسيدگي به فقرا
3- رغبت و گرايش به خدا
4- تضرع و ناليدن به درگاه پروردگار
و اينها،هم ناظر به بعد معنوي و عرفاني اين نماز و مراسم عبادي است،هم توجه به آثار اجتماعي و فوائدي دارد که به مردم مي رسد و مردم با پرداخت «زکات فطره »،بينوايان مستمند را به نوايي مي رسانند و به يک لحاظ،از نظر تامين معاش محرومان،عيد فطر،:«عيد فقرا»محسوب مي شود.
اضافه بر آثار اجتماعي و سياسي که اين اجتماع عظيم سالانه دارد ونشان شوکت و قدرت امت اسلامي است. (2)
جايزه الهي
عمده ترين چيزي که در اين نماز،از خدا خواسته مي شود،آمرزش ومغفرت الهي و مبارک ساختن اين عيد،با قبولي طاعات است و اين،بهترين جايزه اي است که خداوند به نمازگزاران روزه دار،عطا مي کند.
امام باقر(ع)مي فرمايد:رسولخدا(ص)فرمود:هر گاه روز اول ماه شوال(عيد فطر)فرا مي رسد،يک منادي از سوي خداوند ندا در مي دهد:
«ايها المؤمنون!اغدوا الي جوائزکم »!
بشتابيد به سوي جايزه هايتان.
آنگاه،امام باقر(ع)رو به جابر کرده،فرمود:اي جابر!جوايز خدا،مثل جايزه هاي اين پادشاهان نيست!...امروز،روز جايزه هاست! (3)
عيد فطر صحنه اي از قيامت
از آثار تربيتي و سازنده نماز عيد فطر،آنست که در آن اجتماع دعايي و حضور نيازمندانه در مصلاي بي سقف،انسان به ياد خدا وقيامت و نيازمندي خويش به رحمت الهي مي افتد و صحنه قيامت درنظرها مجسم مي شود.يادآوري قيامت در آنروز،سفارش امير المؤمنين(ع)است.
در روايت است که علي(ع)در يک روز فطري در خطبه اي که خواند،خطاب به مردم فرمود:
اي مردم!
اين روز شما،روزي است که نيکان،پاداش مي گيرند.
در اين روز،بدکاران،زيان مي کنند.
اين روز،شبيه ترين روز به قيامت شماست.
با بيرون آمدنتان از خانه ها به مصلا،بيرون آمدنتان از قبرها را به يادآوريد.
با توقف خود در مصلا و انتظار نماز،توقف در حضور خدا را در قيامت به خاطر آوريد.
و با بازگشت خود به خانه ها،بازگشتتان را به خانه هاي خود دربهشت يا جهنم به ياد آوريد. (4) امام مجتبي(ع)روز عيد فطر، به عده اي برخورد که به خنده و بازي مشغول بودند.به همراهان خويش فرمود:خداوند،رمضان را،ميداني براي مسابقه و دستيابي به رحمت و رضوان خويش قرار داده بود،که عده اي پيش تاخته و بردند،عده اي هم عقب مانده و باختند.شگفت ازآنکه در اين روز پاداش،به خنده و بازي مشغول است... (5)
نماز عيد قربان
روز دهم ذيحجه،روز عيد قربان(عيد اضحي)و از بزرگترين اعياداسلامي است که اعمال و دعاهاي خاصي دارد.يکي از نمازها،«نمازعيد قربان »است که مثل نماز عيد فطر،دو رکعت است و به همان صورت و در همان وقت و با همان شرايط خوانده مي شود.
چه در روز عيد فطر و چه قربان،پيش از نماز و پس از آن(در نمازقربان،تا ده نماز پس از نماز عيد)تکبيرهايي گفته شود، که همه،بزرگ شمردن خدا و توحيد و ستايش او و شکر بر نعمت هدايت است. (6) در قنوت نماز عيد،آنگونه که گذشت، دعاي «اللهم اهل الکبرياءو العظمة...»بهتر است. (7) در اين دعا،خدا را به عظمت،جبروت،عفوو رحمت و بخشش مي شناسيم و ياد مي کنيم و از او،به حق و منزلت اين روز بزرگ،که عيد مسلمانان و مايه شرافت و افتخار پيامبر و خاندان اوست،درخواست مي کنيم که بر«محمد و آل او»درود فرستد و ما را ازخيرها و برکات خويش بهره مند سازد.
جمله اي که در اين دعا آمده،جامع ترين درخواستي است که مي توان از خدا طلبيد.از پروردگار مي خواهيم که:
خدايا،در هر خيري که محمد و آل محمد را در اين روز،واردساختي،مرا نيز داخل گردان و از هر بدي که محمد و آل محمد را در اين روز،بيرون ساختي،مرا نيز خارج گردان.
خدايا...من از تو بهترين چيزها را مي طلبم که بندگان صالح تو،ازتو خواسته اند.
و به تو پناه مي برم از هر بدي که بندگان مخلصت،از آن به تو پناهنده شده اند!
نماز عيد حق رهبري
در اسلام،آئين هاي جمعه و عيد،از منصب هاي وابسته به حکومت حق و رهبري اسلامي است و اگر قدرت هاي ستمگر، آنها را در استخدام اهداف خويش مي گرفتند،غاصبانه بوده است.
حتي نصب افراد براي اقامه نماز جمعه و عيد و مراسم حج و...ازاختيارات و شئون حکومت و ولايت امر است.از اين رو، بودن اينگونه امور در اختيار و سيطره نالايقان،براي(آل محمد)حزن آور است.امام باقر(ع)در حديثي به اين حقيقت اشاره فرموده است:
ما من عيد للمسلمين،اضحي و لا فطر،الا و هو يجدد فيه لآل محمد حزن،قيل:و لم ذلک؟قال(ع):لانهم(ع)يرون حقهم في يد غيرهم. (8) براي مسلمانان،هيچ عيد قربان و عيد فطري نيست،مگرآنکه اندوه آل محمد(ص)در آن افزون و تجديد مي شود.
پرسيدند:چرا؟فرمود:براي آنکه اهلبيت(ع)،حق خويش را در دست ديگران مي بينند!...
و چه مظلوميتي براي خاندان عصمت،بالاتر از اين که حتي اعياداسلامي هم براي آنان اندوهبار باشد و خاطره غضب حق و انحراف مسيررهبري جامعه را بياد آورد!
________________________________________
1- وسائل،ج 5 ص 141،من لا يحضر،ج 1 ص 522.
2- نماز عيدي که امام رضا(ع)مي خواست بخواند و مامون،ترسيد و جلوگيري کرد،و نماز عيدي که در اولين راهپيمائي انقلاب،در قيطريه تهران برگزار شد و شهيد مفتح،امت ما را به حرکتي عظيم،بسيج کرد،نشان بعد اجتماعي و سياسي اين تجمع با شکوه است.
3- وسائل،ج 5 ص 140،من لا يحضر،ج 1 ص 511.
4- وسائل،ج 5 ص 141.
5- من لا يحضر،ج 1 ص 511.
6- الله اکبر،الله اکبر،لا اله الا الله،و الله اکبر،الله اکبر و لله الحمد،الله اکبر علي ما هدانا(مفاتيح،توضيح المسائل).
7- متن آن در کتاب مفاتيح الجنان و رساله عمليه آمده است.
8- من لا يحضر،ج 1 ص 511.