140   «إِنْ يَمْسَسْكُمْ قَرْحٌ فَقَدْ مَسَّ الْقَوْمَ قَرْحٌ مِثْلُهُ وَتِلْكَ الْأَيّامُ نُداوِلُها بَيْنَ النّاسِ وَلِيَعْلَمَ اللّه‏ُ الَّذِينَ آمَنُوا وَيَتَّخِذَ مِنْكُمْ شُهَداءَ وَاللّه‏ُ لا يُحِبُّ الظّالِمِينَ»
ترجمه:
140. اگر اصابت كند به شما از طرف دشمن الم و جراحتى، پس محقق است كه به آن‏ها هم از طرف شما اصابت شده و ايام و ازمنه زير و بالا دارد و تغيير پذير است بين افراد بشر، گاهى غالب و گاهى مغلوب (به قول فردوسى:گهى پشت به زين و گهى زين به پشت) و اين تغييرات امتحان است تا خداوند امتياز دهد كسانى كه از روى حقيقت ايمان آورده‏اند از غير آن‏ها و بگيرد از شما شهدايى و خداوند عنايت با ظالمين ندارد.
[در بيان چهار مطلب محورى آيه]
از اين آيه شريفه مطالبى استفاده مى‏شود:
[مطلب اول: تسليتِ مؤنين :]
كه اگر در احد شكست و چشم زخمى به شما رسيد، يك عده شهيد و يك عده مجروح شديد، در بدر بر مشركين مثل آن وارد شد، بسيار از آن‏ها كشته و بسيارى مجروح شدند، نبايد شما متأثّر شويد، البته جنگ است، حكايت كشتن و كشته شدن است و كمتر وقعه و جنگى است كه از يك طرف كشتار و زخمى نباشد، ولى عاقبت فتح و ظفر و فيروزى با شماست به نصرت الهى، لذا مى‏فرمايد:
«إِنْ يَمْسَسْكُمْ قَرْحٌ» «قرح» به معنى الم و درد و جراحت و دانه‏ها كه در بدن ظاهر مى‏شود، و ظاهرا اينجا مراد معنى عام است، اعم از قتل و جرح و الم و درد.
«فَقَدْ مَسَّ الْقَوْمَ» «قوم» ، مشركين و كفار هستند كه در جنگ بدر بودند. «قَرْحٌ مِثْلُهُ» كه به دست مسلمين و مدد ملائكه مقتول و مجروح و اسير گشتند و مراد از «مَسَّ» اصابه است كه دو چيز با يكديگر اصابت كنند «امساس» مى‏گويند؛ يعنى قرح به آن‏ها اصابت كرد.
[مطلب دوم: وضع و حال عالم يكنواخت نمى‏ماند :]
اثبات اينكه عالم متغير است و بالاخص انسان كه هر روز يك انقلابى دارد، گاهى صحيح، گاهى مريض، عزيز، ذليل، غنى، فقير، مسرور، مهموم و تمام اين‏ها از روى حكمت و مصلحت است. و از اين جمله حق و باطل است، گاهى باطل جلوه مى‏كند و گاهى حق، لكن «للباطل جولة و للحق دولة»[1]، و تمام امتحانات الهى است در هر دو حالت و اين است معناى «وَ تِلْكَ الأْيّامُ نُداوِلُها بَيْنَ النّاسِ» «دول» بالضمّ و الفتح به معنى صرف است؛ يعنى صرف مى‏كنيم بين مردم، گاهى از اين گرفته مى‏شود و به ديگرى داده مى‏شود، تمام يك منوال نيست، چه بسا اغنيا كه فقير شدند و چه بسا فقرا كه به غنا رسيدند، چه بسا سلاطين كه اسير شدند و چه بسا اسيران كه به سلطنت نايل شدند، چه بسا اعزّه كه ذليل شدند و چه بسا اذلّه كه به عزّت رسيدند، غالب مغلوب، مغلوب غالب و هكذا تمام اين انقلابات و حالات مختلفه امتحانات الهى است تا مقام هر كس معلوم گردد.
«وَ لِيَعْلَمَ اللّه‏ُ الَّذِينَ آمَنُوا»، خداوند علمش ذاتى است، عين ذات است، قابل تغيير نيست، چيزى بر او مجهول نيست تا معلوم شود. و مراد از «لِيَعْلَمَ اللّه‏ُ» اظهار علم است بر بندگان كه مؤن از غير مؤن امتياز پيدا كند، كسانى كه ثابتُ الايمان هستند در هر انقلابى دست از ايمان نمى‏كشند كه تعبير به ايمانِ مستقر مى‏كنند و كسانى كه به اندك انقلاب از ايمان خارج مى‏شوند كه ايمانِ مستودع است، بر خود آن‏ها و ديگران معلوم گردد.
[مطلب سوم: جمله «وَ يَتَّخِذَ مِنْكُمْ شُهَداءَ» است :]
«شُهَداءَ» يا جمع شاهد است چنانچه به نظر مى‏آيد، يا جمع شهيد است چنانچه بعضى گفتند، اگر جمع شاهد باشد مناسب با جمله قبل است كه جماعتى بفهمند مؤن ثابت كيست و در حقّ او شهادت دهند، بالاخص انبيا و ائمه طاهرين  عليهم‏السلام كه قبلاً تذكر داده شده كه شهداى روز قيامت هستند، چنانچه مى‏فرمايد در زيارت جامعه: «وشهداء على خلقه» و نيز: «وشهداء دار الفناء»[2]،
و اگر جمع شهيد باشد مناسب با كلمه «نُداوِلُها» است؛ زيرا اگر فتح و فيروزى در تمام حروب نصيب شما باشد كسانى كه لايق اين موهبت عظمى هستند كه به درجه رفيع شهادت نايل شوند، از اين فيض محروم مى‏گردند.
[مطلب چهارم: جمله «وَ اللّه‏ُ لا يُحِبُّ الظّالِمِينَ» : ]
اگر مراد مشركين باشند، يك نوع تسليت ديگرى است براى مؤنين كه گمان نكنيد كه فتح مشركين براى اين بوده كه خداوند به آن‏ها عنايتى داشته باشد، بلكه به اشدّ عقوبات گرفتار مى‏شوند، چنانچه مهلتى كه خدا به ظالمين مى‏دهد براى ازدياد معاصى و شدت عذاب آن‏هاست؛ «إِنَّما نُمْلِى لَهُمْ لِيَزْدادُوا إِثْماً»[3] و اگر مراد كسانى باشند كه در شكست از كفار فرار كردند يا از ايمان برگشتند اين هم يك امتحانى بوده كه علّت «تِلْكَ الْأَيّامُ نُداوِلُها» بوده.
----------------------------------------------
[1] .  باطل تنها جولانى دارد، امّا حكومت و قدرت با حق خواهد بود.
[2] .  شما ائمّه شاهدان بر مخلوقات و شاهدان دنيا هستيد. عيون اخبار الرضا  عليه‏السلام: ج2، ص306 و307 ؛ تهذيب الاحكام: ج6، ص97 و بحار الأنوار : ج99 ، ص150 و151.
[3] .  ما فقط به ايشان مهلت مى‏دهيم تا بر گناه [خود] بيفزايند. سوره آل عمران: آيه 178.

نوشتن دیدگاه