هر فردى در زندگى خويش به دوست و همنشينى نياز دارد تا هنگام ناراحتى با او درد دل كند و موقع سختى نزد او برود و هنگام حوادث و مشكلات از او كمك بگيرد و بالاخره غم و شادى خود را با او در ميان بگذراد. حال اين سوال به ذهن راه مى يابد كه مى توان با هر كسى رفيق شد و از آنان همه نوع كمكى را توقع داشت يا بايد از همه رميد و با هيچ كس دوستى نكرد و خود را در زمانى دانست كه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: روزگارى مى آيد كه مردم همه گرگند، هر كس گرگ نباشد گرگ ها او را مى خورند. [ تحف العقول، ص 44. ]
راستى آيا در دورانى كه دوستان ظاهر ساز و خيانتكار فراوانند و هر كس به سود خويشتن فكر مى كند، راهى براى شناسايى آنان وجود دارد كه بتوانيم خوب را از بد تشخيص دهيم و دوستى ما پايدار باشد؟
در پاسخ بايد گفت: همان طور كه انسان براى خريد اجناس و پرداخت پول آن دقت مى كند تا جنس خوب را به دست آورد و پولش را بيهوده از دست ندهد، در راه به دست آوردن دوست كه بهترين سرمايه هاست بايد دقت نمايد تا دوست خوب و با رازش را به دست آورد و بتواند ساليان دراز با او رفاقت كند، حضرت على عليه السلام مى فرمايد: در كشاكش روزگار، افراد، با دوستان خوب شناخته مى شوند. [ نهج البلاغه، حكمت 208. ]
بنابراين انسان بايد سعى كند افراد خوب و بد را بشناسد. روايات تاكيد مى كنند دوستانتان را آزمايش كنيد تا ميزان دوستى شان معلوم شود، مثلا از آنان در تنگدستى يارى بطلبيد، در مراحل گونه گون زندگى با ايشان نشست و برخاست نماييد تا گوهر درونى شان بر شما بيشتر آشكار شود، در ضمن بايد ديد آيا دوستى شما را براى انتظار و توقعى برگزيده اند يا با انديشه اى صادقانه و خالصانه. در هر حال، اصل بر اين است كه دوستى ها براساس ايمان و تقوا باشد و از معنويت مايه بگيرد و عاملى براى رشد مودت و اخلاق و نزديك تر شدن به خدا باشد، نه براى پول و زرق و برق و دستيابى به جام و مقام و موقعيت.
بهترين راهى كه به آن، دوست واقعى شناخته مى شود پول و مسائل مادى است. اگر فردى است كه منافع شخصى خود را در نظر مى گيرد، كوچك ترين ارزشى ندارد، زيرا زمانى كه دوست ثروتمندى ترى بيابد رفيق گذشته را فراموش خواهد كرد، همين طور اگر دوست، در مواجهه با حوادث مختلف زندگى، به امور غير اسلامى و انسانى و غير اخلاقى دست بزند ارزش دوستى اش ساقط مى گردد. به هر حال در خورى و شايستگى دوست وقتى بهتر معلوم مى شود كه تا چه حد حاضر است در رفع نياز آدمى بكوشد، و نيز به وقت عصبانيت، چه مقدار حريم دوستى را رعايت مى نمايد و از بدگويى و رساندن ضرر و زيان به دوست خويش، پرهيز مى كند. اينك به گلستان هميشه سر سبز و كلام نورانى اميرالمومنين على عليه السلام سرى مى زنيم.
آيينه حديث
آزمايش دوست: كفى بالصحبه اختبارا [ غرر الحكم، ج 2، ص 557، ح 27. ] براى رفيق گرفتن، همان آزمون كافى است.
لا تامن صديقك حتى تختبره و كن من عدوك على الشد الحذر [ همان، ص 810، ح 151. ] از دوستت ايمن مباش تا اين كه او را بيازمايى و بسيار با احتياط با دشمنت برخورد كن.
لزوم شناخت رفيق راه: سل من الرفيق قبل الطريق [ نهج البلاغه، نامه ى 31. ] پيش از آن كه درباره ى راه بپرسى، درباره ى رفيق راه بپرس.
اهميت آزمايش در رفاقت: من اتخذ اخا بعد حسن الاختبار دامت صحبته و تاكدت مودته [ غرر الحكم، ج 2، ص 695، ح 1260. ] كسى كه پس از آزمايش صحيح، كسى را به دوستى برگزيند، رفاقتش پايدار و دوستى اش استوار خواهد ماند.
آزمايش قبل از دوستى: قدم الاختبار واجد الاستظهار فى اختيار الاخوان و الا الجاك الاضطرار الى مقارنه الاشرار [ همان، ص 541، ح 98. ] در بر گزيدن دوستان و برادران، آزمايش را مقدم دار و در كار جستن پشتيبان بكوش، و گر نه، ناچارى، تو را مجبور مى كند كه با بدان و ناپاكان نزديكى و دوستى كنى.
نتيجه ى ناسنجيده دوست گرفتن: من اتخذ اخا من غير اختبار الجاه الاضطرار الى مرافقه الاشرار [ غرر الحكم، ج 2، ص 695، ح 1259. ] كسى كه ناسنجيده و بدون آزمايش با ديگران پيمان دوستى مى بندد، ناچار بايد به رفاقت اشرار و افراد فاسد تن در دهد.
عشق و محبت دروغين: من عشق شيئا اعملى بصره و امرض قلبه [ نهج البلاغه، خطبه ى 109. ] هر كس به چيزى بيهوده و بدون اهداف والاى الهى عشق ورزد، عشق و دوستى دروغين چشمان او را نابينا و قلبش را بيمار مى سازد.
•    اى بسا ابليس آدم روى هست پس به هر دستى نبايد داد دست .] ]
•    پس به هر دستى نبايد داد دست . پس به هر دستى نبايد داد دست .] ]
آزمايش حساب شده: من عرف من اخيه وثيقه دين و سداد طريق فلا يسمعن فيه اقاويل الرجال [ نهج البلاغه، خطبه 141. ] كسى كه "در آزمايش حساب شده" از دوست خود، اطمينان و استقامت در دين و درستى راه و رسم زندگى مشاهده كند، ديگر نبايد به سخنان اين و آن توجه نمايد.
دوست خوب ميزان سنجش: الحازم من تخير لخلته، فان المرء يوزن بخليله [ غرر الحكم، ج 1، ص 89، ح 2048. ] دور انديش كسى است كه دوست نيك را بگزيند، زيرا كه مرد به دوستش سنجيده مى شود.
•    و اول بگو با كيان زيستى كه تا من بگويم كه تو كيستى .
•    كه تا من بگويم كه تو كيستى
------------------------------
جعفر شيخ الاسلامى

نوشتن دیدگاه