كندى فيلسوف و اخترشناس معروف
امام حسن عسكرى عليه السلام در جمله اى درخشنده، ژرف و جالب مى فرمايد:
و لو لا محمد صلى الله عليه و آله و الاءوصياء من بعده كنتم حيارى كالبهائم لا تعرفون فرضا من الفرائض و هل يدخل قرية اءلّا من بابها؟اگر محمد صلى الله عليه و آله و اوصياى بعد از او نبودند، شما اى جهان بشريت! مانند چارپايان، حيران و سرگردان بوديد، هيچ وظيفه اى از وظايف را نمى دانستيد و آيا مى توان وارد شهرى جز دروازه آن گرديد؟
يعنى اگر پيامبر و جانشينان راستين آن حضرت عليهم السلام نباشند، هيچ ارزش و معرفتى نتيجه مطلوب نخواهد داد و هيچ كردارى ثمره شايسته نخواهد بخشيد.
سخن امام درباره همه آحاد بشر، صادق است و فرقى ميان دانشمند، دانش پژوه و عامى وجود ندارد.
امام حسن عسكرى عليه السلام در اين زمينه با ايجاد شبهه در معلومات كندى توانست يك اختلال بزرگ در اندوخته هاى ذهنى و شبكه فكرى او به وجود آورد و او را از هلاك و سقوط نجات بخشد.
ما پيش از آن كه به معرفى كندى بپردازيم نخست اشتباه اين اخترشناس و فيلسوف بزرگ را مى نگاريم:
ابن شهرآشوب، محدث و تاريخ ‌نگار نامى مى نويسد:
((اسحاق كندى)) فيلسوف اسلام و عراقى كتابى به نام ((تناقض هاى قرآن))! به نگارش آورد، وى در مدتى در منزل نشست، گوشه نشينى اختيار كرد و خود را به نوشتن آن مشغول داشت.
روزى برخى از شاگردان او خدمت حضرت امام حسن عسكرى عليه السلام شرفياب شدند، هنگامى كه چشم حضرت به وى افتاد فرمود: آيا در ميان شما مردى رشيد وجود ندارد كه گفته هاى استادان ((كندى)) را پاسخ گويد و او را از اين كار بازدارد.
شاگرد گفت: ما همگى از شاگردان او هستيم، چگونه ميتوانيم به اشتباه استاد در اين زمينه يا زمينه ديگر اعتراض كنيم؟
امام عليه السلام فرمود: اگر مطلبى را به تو تلقين و تفهيم كنم، مى توانى به او برسانى و براى او نقل كنى؟
شاگرد گفت: آرى.
امام فرمود: از اين جا كه برگشتى به حضور استادت برو و با او به گرمى و محبت رفتار كن، او را كمك كن و هنگامى كه كاملا انس و آشنايى به عمل آمد به او بگو:
براى من مساءله اى پيش آمده كه غير از شما كسى شايستگى پاسخ آن را ندارد و آن مساءله اين است كه آيا ممكن است گوينده قرآن از گفتار خود معانى و مقاصدى غير از آن معانى كه شما اراده و حس كرده ايد اراده كرده باشد؟
كندى در پاسخ خواهد گفت: بلى، ممكن است چنين منظورى داشته باشد، زيرا كندى مردى است كه هر سخنى را بشنود خوب مى فهمد، او مردى هوشمند است.
در اين هنگام به او القاى شبهه كن و بگو: چه مى دانى شايد گوينده قرآن معانى و مقاصدى غير از آنچه تو مى پندارى اراده كرده باشد و سخنان شما از جايگاه و موضوع اصلى خويش بيرون باشد؟
شاگرد به حضور استاد خود كندى رفت و طبق دستور امام رفتار كرد، با او به ملاطفت و مهربانى عمل نمود تا اين كه زمينه براى طرح مطلب مساعد گشت، پس سوال امام را به همان شيوه مطرح كرد و گفت: آيا ممكن است گوينده اى سخنى بگويد و از آن مطلبى اراده كند كه به ذهن خواننده نيايد؟ يعنى مقصود گوينده چيزى باشد مغاير با آنچه در ذهن مخاطب است؟
كندى به دقت به سوال شاگرد گوش داد و گفت: سوال خود را تكرار كن!
شاگرد سوال خويش را باز گفت. استاد چون اهل تعقل، تفكر و تدبر بود مدتى در خود فرورفت، تاءمل كرد و گفت: هيچ بعيد نيست امكان دارد چيزى در ذهن گوينده سخن باشد كه به ذهن مخاطب نيايد و شنونده از ظاهر كلام گوينده چيزى بفهمد كه خلاف آن را اراده كرده باشد.
استاد كه مى دانست شاگرد او چنين سؤ الى را نمى تواند پيش خود مطرح كند و در حد انديشه او نيست، رو به شاگرد كرد و گفت: تو را سوگند مى دهم كه حقيقت را به من بگويى، چنين سؤ الى از كجا به فكر تو خطور كرد؟
شاگرد گفت: چه ايرادى دارى كه چنين سؤ الى به ذهن خود من آمده باشد؟
استاد گفت: نه، تو هنوز زود است كه به چنين سؤ الى رسيده باشى، به من بگو اين سوال را از كجا ياد گرفته اى؟
شاگرد گفت: حقيقت اين است كه حضرت ابومحمد امام حسن عسكرى عليه السلام مرا بدين امر رهبرى فرمود.
كندى گفت: اكنون واقع امر را گفتى، سپس افزود: چنين سخنانى تنها زيبنده اين خاندان است.
آنگاه با درك واقعيت و پى بردن به اشتباه خود دستور داد آتشى روشن كردند و آنچه را درباره تناقض هاى قرآن به عقيده خود به رشته تحرير آورده بود، سوزاند.
شايان ذكر است كه اشتباه فوق چيزى از شخصيت بزرگ كندى نمى كاهد، گرچه همه دانشمندان و فرهيختگان اولين و آخرين در برابر دانش و علم لدنّى پيامبران و پيشوايان دينى عليهم السلام قابل سنجش نيستند، چنان كه فرمودند:
لا يقاس بنا اءحد.
هيچ كس با ما سنجيده نمى شود.
و امام حسن عسكرى عليه السلام در اين زمينه فرمود:
جهان بشريت بدون وجود پيامبر و امام، حيران و سرگردان است. ولى با اين وجود دانشمندان در مقايسه با ساير مردم بسيار ارجمند، محترم و والامرتبه اند.
از اين رو كندى از چند جهت شايسته احترام است:
1 - امام عليه السلام در عين حالى كه اشتباه او را گوشزد فرمود، وى را ستود، يعنى كندى را اهل تفكر، فهم و درايت، هوشمندى، تعقل و ژرف نگرى دانست.
كندى با سوزاندن تاءليف خود را در اين زمينه، شايد نشانه انصاف و تسليم حق شدن او به حساب آيد.
2 - تشيع كندى: يعقوب بن اسحاق كندى كه زاده شده حدود 185 هجرى است و درگذشت او به اختلاف بين سال هاى 252، 265 به نگارش آمده. و از نظر تاريخ ‌نگاران به چند دليل شيعه است:
الف - كندى در زمان خلافت متوكّل عباسى از دربار رانده شد و برخى مورخان سبب اين كار را روح تشيع او دانستند، چرا كه متوكّل با شيعه دشمن سرسخت بوده است.
ب - سيد بن طاووس نام او را اسحاق بن يعقوب ضبط كرده و نوشته است: او از دانشمندان اخترشناس شيعه است و در اين علم شهرت دارد، باز مى گويد: آنچه از تاءليفات او به ما رسيده و در دانش نجوم است، رساله او در اين علم در پنج جزء مى باشد.
ابن نديم در ((فهرست)) گفته است:
او كه از فرزندان محمد بن اشعث بن قيس به شمار مى رود، فاضل عصر در دانش ها و يگانه عصر خويش در نجوم است.
آقابزرگ تهرانى نيز او را در شمار مؤ لّفان شيعه قلمداد كرده است.
ج - چون كندى در پايتخت و مركز تشيع كوفه ولادت يافته و كوفه وطن پدران و اجداد او بوده، طبعا تحت تاءثير روح و محيط قرار گرفته است.
د - كندى رساله هاى خود را با عباراتى كه شيعه به كار مى برند و از ويژگى هاى آنان به حساب مى رود، ختم كرده است. وى در پايان برخى از رساله ها چنين مى نگارد:
والحمدلله رب العالمين والصلاة على محمد المصطفى و آله الطاهرين.
و ذيل برخى ديگر نگاشته است:
والحمدلله رب العالمين و صلواته على محمد النبى و آله اجمعين.
اين قبيل تعبيرات را مى بينيم قرينه محكمى بر شيعه بودن او قرار دهيم و نيازى به قرائن ديگر نداشته باشيم.(15)
قداست فرشتگان از نسبت هاى ناروا
يوسف بن محمد و على بن محمد بن سيّار به عنوان دو شاگرد، به محضر امام حسن عسكرى عليه السلام آمدند و آماده شدند تا از علم و كمال آن حضرت بهره مند گردند و مذاكره آنها با امام حسن عسكرى عليه السلام به ترتيب زير انجام شد:
شاگردان گفتند: گروهى در نزد ما زندگى مى كنند و معتقدند هاروت و ماروت (16) دو فرشته اى هستند كه فرشتگان آن دو را هنگام افزايش گناه در ميان انسان ها؛ برگزيدند و خداوند آنها را با فرشته ديگرى به دنيا فرستاد. اين دو فرشته ستاره زهره را فريفتند و خواستند با آن ستاره زنا كنند و همچنين اين دو فرشته شراب مى خورند و آدم مى كشند و خداوند آنها را در سرزمين بابل عذاب مى كند. ساحران از آن دو فرشته، فن سحر و جادو را فراگرفتند و خداوند ستاره زهره را مسخ كرد.
امام حسن عسكرى عليه السلام فرمود: پناه مى برم به خدا از چنين نسبت هاى ناروا، فرشتگان خدا در پرتو الطاف خدا، معصوم و محفوظ از كفر و زشتى ها هستند.
خداوند در قرآن مى فرمايد:
لا يعصون الله ما امرهم و يفعلون ما يؤ مرون؛(17)
((آنها هرگز فرمان خدا را مخالفت نمى كنند و آنچه را فرمان داده شده اند (به طور كامل) اجرا مى نمايند.))
سپس چند آيه ديگر مانند آيه 19، 20، 27، 28، سوره انبياء را خواند كه همه بيانگر عصمت فرشتگان است.
آنگاه فرمود: خداوند متعال اين فرشتگان را جانشينان خود در زمين قرار داد، آنها در دنيا همانند پيامبران و امامان عليهم السلام هستند، آيا هيچ كس  از پيامبران و امامان آدم مى كشد، يا زنا مى كند و يا شراب مى نوشد؟!
آيا نمى دانيد كه خداوند دنيا را خالى از پيامبر يا امام از جنس بشر نكرده است، مگر خداوند نمى فرمايد:
و ما ارسلنا من قبلك الّا رجالا نوحى اليهم من اهل القرى؛(18)
((و ما قبل از تو نفرستاديم، جز مردانى از آبادى ها را كه به آنها وحى مى كرديم)).
خداوند در اين آيه خبر مى دهد كه فرشتگان را به سوى زمين به عنوان اين كه پيشوايان و حاكمان زمين شوند نفرستاده، بلكه آنها را به سوى پيامبران (براى رساندن وحى) فرستاده است.
شاگردان گفتند: بنابراين ابليس، فرشته نيست.
امام حسن عسكرى عليه السلام فرمود: نه، بلكه او از جنّيان است؛ آيا نشنيده ايد كه خداوند مى فرمايد:
و اذا قلنا للملائكة اسجدوا لادم فسجدوا الّا ابليس كان من الجنّ؛(19)
((به ياد آريد زمانى را كه به فرشتگان گفتيم بر آدم سجده كنيد، آنها همگى سجده كردند جز ابليس كه از جنّ بود)).
بنابراين ابليس از جنّ بود.
جدم اميرمؤ منان على عليه السلام و او از رسول خدا صلى الله عليه و آله نقل كرد كه فرمود:
((خداوند آل محمد صلى الله عليه و آله، پيامبران و فرشتگان مقرب را برگزيد و گزينش خداوند نبود مگر بعد از آن كه به حال آنها آگاهى داشت كه از ولايت و سيطره فرمان خداوند خارج نمى گردند و از حريم عصمت بيرون نمى روند و به آنان كه سزاوار عذاب الهى هستند، نمى پيوندند)).
شاگردان گفتند:
براى ما روايت كرده اند: هنگامى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله به امامت على عليه السلام تصريح كرد، امامت او را بر جماعت هاى گوناگون از فرشتگان عرضه نمود، (بعضى از) آنها امامت او را نپذيرفتند و بر اثر اين گناه به صورت قورباغه ها مسخ شدند.
امام حسن عسكرى عليه السلام فرمود: پناه مى برم به خدا كه چنين دروغ هايى را به ما نسبت مى دهند؛ فرشتگان مانند پيامبران خدا و رسولان خدا هستند. آيا در اين صورت از پيامبران، به خدا كفر سرمى زند؟
شاگردان گفتند: نه.
امام حسن عسكرى عليه السلام فرمود: همچنين از فرشتگان كفر سرنمى زند، شاءن فرشتگان عظيم و مقامشان ارجمند است و از اين نسبت هاى ناروا به دور مى باشند.(20)
فلسفه تفاوت ارث زن و مرد
ابوهاشم روايت مى كند:
شخصى به نام فهفكى كه اشكال تراشى هاى ((ابن ابى العوجاء مادّى)) را دنبال مى كرد از امام حسن عسكرى عليه السلام پرسيد: چرا زن بيچاره (در ارث) يك سهم مى برد و مرد دو سهم مى گيرد؟
آن حضرت در پاسخ فرمود: بر زن، جهاد و مخارج همسر و ديه (ديه عاقله) نيست، ولى اين امور بر عهده مردها است.
ابوهاشم مى گويد: با خود گفتم: اين مساءله را ((ابن ابى العوجاء)) از امام صادق عليه السلام پرسيده بود و آن حضرت همين پاسخ را به او گفت، بى آنكه اين مطلب را اظهار كنم.
ناگاه امام حسن عسكرى عليه السلام به من فرمود: آرى، اين همان سوال ابن ابى العوجاء است و پاسخ ما امامان عليهم السلام يكى است، بر زبان آخرين ما سخن و حكمى جارى مى گردد كه به زبان اوّلى جارى شده است و نخستين فرد ما با آخرين نفر ما از نظر علم و امامت مساوى مى باشند، البته فضل و برترى پيامبر صلى الله عليه و آله و اميرمؤ منان على عليه السلام در جاى خود محفوظ است.(21)
درس اخلاق و حقوق
امام حسن عسكرى عليه السلام در حوزه علميه خود علاوه بر تدريس فقه و معارف اسلامى درس اخلاق و حقوق را نيز به شاگردانش مى آموخت و آنها را به آداب حقوق از ديدگاه تشيع راستين آشنا مى ساخت.
در اين راستا به درس زير، از مكتب آن بزرگ مرد علم و كمال توجه كنيد.
شاگردان سراپا به بيانات امام حسن عليه السلام گوش فراداده بودند، آن حضرت چنين تدريس مى كرد:
آن كس كه بهتر از همه حقوق برادران دينى خود را مى شناسد و نيازهاى آنها را تاءمين مى كند در پيشگاه خداوند ارجمندتر از ديگران است و كسى كه در دنيا در برابر برادران دينيش تواضع كند او در پيشگاه خدا از انسان هاى راستين و از شيعيان حقيقى اميرمؤ منان على عليه السلام است.
روزى پدر و فرزندى مهمان اميرمؤ منان على عليه السلام شدند، آن حضرت برخاست و از آنها استقبال و احترام كرد و آنها را در صدر مجلس نشانيد و خود در روبه روى آنها نشست، سپس غذا طلبيد، غذا حاضر كردند و آن دو نفر از آن غذا خوردند، سپس از قنبر غلام خود آفتابه را گرفت تا به دست آن مرد مهمان پدر بريزد.
او مانع شد و خود را به خاك انداخت و خاكسارى كرد كه من خاك پاى شمايم. جسارت مى شود، شما آب نريزيد، اى اميرمؤ منان! آيا رواست كه خدا بنگرد تو با آن مقام به دست من آب بريزى؟
اميرمؤ منان عليه السلام فرمود: بنشين و دستهايت را با آبى كه مى ريزم بشوى، خداوند مى بيند كه برادر دينيت؛ بدون تفوّق طلبى و اظهار برترى به تو خدمت مى كند و منظورش از اين خدمت آن است كه در بهشت ده برابر اهل دنيا و اهل ممالك الهى او را خدمت كنند.
آن مرد نشست، على عليه السلام به او فرمود:
تو را به حق عظيم خودم بر تو كه آن را شناخته اى و مرا به افتخار خدمتگزارى تو رسانده اى به گونه اى با كمال آرامش بنشين و دستت را بشوى كه اگر قنبر دست تو را مى شست، همان گونه مى نشستى.
آن مرد همان گونه نشست و على عليه السلام آب ريخت و دست او را شست. پس از فراغ، آفتابه را به پسرش محمد حنفيه داد و فرمود:
پسرم! اگر پسر اين مرد تنها در نزد من بود، دستش را مى شستم، ولى چون نزد پدرش با هم مى باشند، خداوند دوست ندارد بين پدر و پسر به طور مساوى رفتار شود، پدر دست پدر را شست، اينك تو پسرم! دست پسر اين مرد را بشوى.
محمد حنفيه دستور پدر بزرگوارش را اجرا نمود.
امام حسن عسكرى عليه السلام پس از بيان اين ماجراى زيبا فرمود:
فمن اتّبع عليّا على ذلك فهو الشّيعىّ حقّا؛
كسى كه در امور حقوقى اين گونه از على عليه السلام پيروى كند، شيعه حقيقى است.(22)
شيعه شدن ناصبى
از محمد بن عباس نقل شده كه گفت:
ما چند نفر كنار هم در مورد مقامات علمى و گزارش هاى غيبى امام حسن عسكرى عليه السلام صحبت مى كرديم، يكى از ناصبى ها كه از دشمنان سرسخت خاندان رسالت بود، گفتار ما را به مسخره گرفت و گفت: من بدون مركّب و رنگ مداد نوشته اى را براى آن حضرت مى نويسم، اگر او پاسخ مسائل من در آن نوشته را داد، حقانيت او را مى پذيرم وگرنه بر عقيده خود باقى مى مانم.
او مسائل خود را روى برگه اى نوشت، ما نيز مسائل خود را در نامه هايى نوشتيم و به محضر آن حضرت روانه كرديم.
امام حسن عسكرى عليه السلام پاسخ مسائل همه ما را در جواب نامه اش ‍ داد و در برگه مربوط به ناصبى، علاوه بر پاسخ به مسائل او، نام او و نام پدر او را نوشته بود.
وقتى كه آن فرد ناصبى، جواب نامه اش را ديد، از تعجب حيرت زده شد، به طورى كه از هوش رفت و پس از به هوش آمدن، حقانيت مقام امامت و علم و كمال عالى آن حضرت را تصديق نمود و جزو شيعيان او گرديد.(23)
پاسخ به يك سؤ ال قرآنى
سفيان بن محمد مى گويد:
از امام حسن عليه السلام در ضمن نامه اى سؤ ال كردم:
منظور از واژه ((وليجه)) در اين آيه چيست؟ آنجا كه خداوند مى فرمايد:
و لم يتخذوا من دون الله و لا رسوله و لا المؤ منين وليجة؛(24)
((آن مجاهدان مخلصى كه غير از خدا و رسولش و غير از مؤ منان را محرم اسرار خود قرار ندادند)).
و با خود فكر مى كردم كه منظور از ((مؤ منان))، در اين آيه كيانند؟
امام حسن عليه السلام در جواب نامه من چنين نوشت:
((وليجه))، غير امام حق است كه به جاى او به ناحق نصب مى شود و اما اين كه در خاطرت گذشت كه منظور از ((مؤ منان)) در آيه فوق كيانند؟ بدان كه آن مؤ منان امامان بر حقند، كه از خدا براى مردم، امان مى گيرند و امان آنها مورد اجازه و قبول خدا قرار مى گيرد.(25)
بنابراين، طبق پاسخ امام حسن عسكرى عليه السلام، معنى آيه چنين مى شود:
((مجاهدان مخلصى كه در برابر خدا و رسول و امامان بر حق، امامان ناحق را به رهبرى نمى گيرند)).

قاطعيت در برابر دزدان عقيده
امام هادى عليه السلام با بدعتگزاران و غلات، مبارزات فرهنگى داشت، يكى از بدعتگزاران به نام((فارس بن حاتم قزوينى))كه امام هادى عليه السلام يكى از دوستانش به نام ((ابوجنيد)) را ماءمور اعدام او نمود. ابوجنيد او را با ساطور كشت. ابوجنيد دستگير شد، ولى چون دليل و نشانه اى بر قاتل بودن او اقامه نشد، آزاد گرديد.
در زمان امام هادى عليه السلام براى ابوجنيد حقوق ماهيانه اى تعيين شد و به او پرداخت مى گرديد، پس از شهادت امام هادى عليه السلام، امام حسن عسكرى عليه السلام دستور داد تا حقوق او را ادا كنند و حتى در اين باره براى نماينده اش نامه نوشت كه حقوق ماهيانه او را بپردازيد و اين حقوق تا آخر عمر آن حضرت پرداخته مى شد.(26)
اين فراز تاريخى نشان مى دهد كه امام حسن عسكرى عليه السلام به كسانى كه براى نابودى بدعت و بدعتگزار تلاش كرده اند، عنايت و مرحمت خاص ‍ داشته و از آنان حمايت جدى مى كرده است تا بدعتگزارى در بين مسلمانان وجود نداشته باشد.
امام حسن عسكرى عليه السلام در برابر صوفيان
نظر به اين كه اوضاع اقتصادى مسلمانان در صدر اسلام خوب نبود، امامان عليهم السلام مانند اميرمؤ منان على عليه السلام از نظر لباس، غذا و مسكن در سطح بسيار پايين و ساده اى مى زيستند تا بر مستمندان سخت نگذرد. ولى اوضاع اقتصادى مسلمانان در عصر امام باقر عليه السلام و امام صادق عليه السلام به بعد، خوب بود. از اين رو امامان عليهم السلام در حد متوسط، از لباس و غذا و مسكن استفاده مى كردند.
گروهى صوفى و صوفى منش به خيال اين كه از نظر اسلام هميشه بايد لباس ‍ كهنه و مندرس پوشيد و در ساده ترين وضع زيست براى خود مكتب خاصى درست كرده بودند و حتى به امامان عليهم السلام اشكال مى كردند. اين اشكال تراشى از عصر امام صادق عليه السلام آشكار و تا عصر امام حسن عسكرى عليه السلام ادامه يافت.
سفيان ثورى از بنيانگذاران اين ايده انحرافى بود.
بر همين اساس، يكى از اين صوفى منش ها به نام ((كامل بن ابراهيم)) به محضر امام حسن عسكرى عليه السلام آمد، وقتى كه لباس سفيد امام عليه السلام را در تنش ديد، پيش خود گفت: ولىّ خدا لباس نرم و زيبا و آن گاه ما را به برادرى و ايثار دعوت مى كند و از لباس پوشيدن لباس هاى نرم و لطيف نهى مى نمايد؟
امام حسن عسكرى عليه السلام در حالى كه خنده بر لب داشت، حرف دل كامل ابن ابراهيم را خواند و آستينش را بالا زد، ناگاه لباس سياه خشن در زير لباس رو، پيدا شد، آنگاه به كامل بن ابراهيم فرمود:
هذا لله و هذا لكم؛
اين لباس سياه خشن كه در زير لباس هايم پوشيده ام، براى خدا است.
كامل بن ابراهيم مى گويد: از پاسخ امام عليه السلام شرمنده شدم.(27)
به امام حسن عسكرى عليه السلام خبر رسيد شخصى به نام ((احمد بن هلال)) با صوفى بازى و خودنمايى، جمعى را فريفته خود نموده و به نام امامان عليهم السلام به عقيده صاف شيعيان مى تازد و آنها را منحرف مى نمايد.
امام حسن عليه السلام پس از تحقيق دريافت كه او نيز يكى از بدعتگزاران و دزدان عقيده است، با اين كه بعضى مى خواستند او را درستكار معرفى نمايند، و مى گفتند:
او 54 بار با پاى پياده براى انجام حج به مكه رفته است و...
امام حسن عليه السلام با قاطعيت براى نمايندگانش در عراق نوشت:
احذروا الصّوفى فى المتصنّع؛
از آن صوفى ساختگى و دروغين دورى كنيد.
جمعى ((قاسم به علا)) را نزد امام حسن عليه السلام فرستادند تا بلكه امام عليه السلام در مورد احمد بن هلال تجديد نظر كند.
امام عليه السلام به او فرمود:
امر ما در مورد اين شخص دروغين، ابن هلال كه خدايش او را نيامرزد به شما رسيد، خداوند گناهان او را نمى آمرزد و لغزش او را پس نمى گيرد. او بدون اجازه و رضايت ما با استبداد راءى در امور ما دخالت كرده است و طبق هوس هاى نفسانى خود رفتار مى كند.
خداوند اراده كرده كه او را به دوزخ بفرستد. ما صبر مى كنيم تا خداوند بر اثر نفرين ما عمر او را كوتاه كند...))(28)
و در مورد ديگر، امام حسن عسكرى عليه السلام به ابوهاشم، ضمن گفتارى در سرزنش صوفى مسلكان فرمود:
اءلا انّهم قطّاع طريق المؤ منين، والدّعاة الى نخلة الملحدين، فمن اءدركهم فليحذرهم، وليصن دينه و ايمانه؛
آگاه باشيد آنان دزدان سرگردنه بر سر راه مومنان هستند و مردم را به راه ملحدان فرامى خوانند. هر كس كه با آنها روبه رو شد بايد حتما از آنها دورى كند و دين و ايمان خود را از گزند آنها حفظ نمايد.(29)
موضعگيرى در برابر دوگانه پرستان
محمد بن ربيع مى گويد: در اهواز با مردى دوگانه پرست مناظره و گفت و گو كرده بودم، سپس به شهر سامرّا رفتم، بعضى از سخنان آن دوگانه پرست به دلم چسبيده بود (و دلم آن را پذيرفته بود).
روزى كه ملاقات عمومى مردم با خليفه وقت بود، من در خانه ((احمد بن خضيب)) نشسته بودم، امام حسن عسكرى عليه السلام از دارالخلافه وارد گرديد و به من نگاه كرد و با انگشت سبابه اش به من اشاره كرد و فرمود: ((خدا يكتا است، يكتا و فرد است)).
(من آن چنان در برابر قاطعيت و صلابت و گفتار از دل برخاسته او تحت تاثير قرار گرفتم كه بى هوش شده و بر زمين افتادم). (30)
پريشان و نگران بود، دو نفر از شيعيان به عيادتش رفتند، بيمار در حالى كه ناله مى كرد به آنها گفت: از خدا بخواهيد بيمارى مرا (كه در برابر گناه به من داده) پس بگيرد (و من نيز گناه نمى كنم)، نامه اى براى امام حسن عليه السلام نوشته ام، لطفا آن را به آن حضرت برسانيد.
عيادت كنندگان گفتند: آن نامه كجاست؟
بيمار جواب داد: زير فرشى است كه نماز روى آن مى خوانم.
عيادت كنندگان آن نامه را برداشتند و آن را گشودند تا بخوانند، ناگاه ديدند پاسخ آن نامه از جانب امام حسن عسكرى عليه السلام چنين داده شده است:
((نامه تو را خوانديم و از درگاه خدا سلامتى و پس گرفتن لغزش تو را خواستيم، خداوند چهل و نه سال ديگر به تو عمر خواهد داد، خدا را حمد و شكر كن...
ولا تاءمن اءن اءساءت اءن يبتر عمرك، فاءن الله يفعل ما يريد؛
اگر گناه كردى، ايمن از آن مباش كه عمرت كوتاه گردد، زيرا خداوند آنچه را بخواهى انجام مى دهد.))
عيادت كنندگان به بيمار بشارت دادند كه امام حسن عسكرى عليه السلام پاسخ تو را با خط خود داده است.
بيمار خوشحال شد و همان دم برخاست و اموالش را صدقه داد و پس از سه روز از اطراف عثمان بن سعيد عمرى، نماينده امام حسن عسكرى عليه السلام حواله اى از بازرگانى به دستش رسيد و مطابق آن حواله، اموالى سه برابر آنچه را صدقه داده بود، نصيبش گرديد و به زندگى خود با كمال سلامتى و شادى ادامه داد.(31)
نكته مورد توجهى كه در جواب نامه امام حسن عليه السلام ذكر شده اين است كه گناه موجب كوتاهى عمر مى گردد، نبايد حتى به عمرى كه انسان از راه غيب به آن اطمينان يافته، مغرور گردد، زيرا غرور و گناه موجب خشم خدا شده و اراده خدا را عوض مى كند.
نصيحت به شيعيان جهان
امام حسن عسكرى عليه السلام شيعيان را به رعايت امورى نصيحت كرد، اين نصيحت همچون اعلاميّه جهانى و ماندگار از آن حضرت به همه شيعيان است كه ما ترجمه آن را به ذكر سفارش هاى آن حضرت تحت دوازده ماده در اينجا مى آوريم:
اوصيكم بتقوى الله، والورع فى دينكم والاجتهاد لله و...،
شما را وصيت و سفارش مى كنم:
1 - به پرهيزكارى و پاك زيستى در دين
2 - كوشش و تلاش براى خدا
3 - بازگرداندن امانت به صاحبش، خواه صاحبش نيك باشد، يا بد.
4 - سجده هاى طولانى
5 - نيك رفتارى با همسايگان
اگر شما اين كارهاى نيك را انجام داديد، مردم مى گويند: اين شخص از شيعيان است و من خرسند مى شوم.
6 -كونوا لنا زينا و لا تكونا علينا شينا...
زينت ما باشيد، مايه ننگ ما نباشيد.
7 - دوستى ها را به سوى ما جلب كنيد، زشتى ها را از ما دفع نماييد، چرا كه هرگونه خوبى به ما نسبت دهند ما اهل آن هستيم، و هرگونه بدى به ما نسبت دهند ما از آن به دور هستيم. ما را در كتاب خدا قرآن حقى است، و با پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله نسبتى و از جانب خدا طهارت و پاكى.
8 - جز ما هر كس ادعاى مقام امامت كند، دروغگو است.
اكثروا ذكر الله و ذكر الموت، و تلاوة القرآن، و الصّلاة على النبىّ صلى الله عليه و آله، فانّ للصّلاة على رسول الله صلى الله عليه و آله عشر حسنات:
9 - خدا را بسيار ياد كنيد.
10 - بسيار در ياد مرگ باشيد.
11 - بسيار قرآن تلاوت كنيد.
12 - و بسيار بر پيامبر صلى الله عليه و آله صلوات بفرستيد كه صلوات بر رسول خدا صلى الله عليه و آله داراى ده پاداش است.
احفظوا ما وصّيتكم به، واستودعكم الله واقراء عليكم السّلام؛
سفارش هاى مرا به خاطر بسپاريد، و در عمل رعايت كنيد، شما را به خدا مى سپارم و سلام بر شما.(32)
خدايا! به بركت وجود امام حسن عسكرى عليه السلام ما را از پيروان خالص آن حضرت قرار بده و از شيوه رفتارى و از بيانات سازنده اش ‍ بهره مند ساز، آمين.(33)
امام حسن عسكرى عليه السلام در سال 260 هجرى آخرين سال عمرش ‍ طبق حديث اربعين، به شيعيان دستور داد كه غيبت ما فرارسيده، انگشترها را در دست چپ كنيد تا هنگام ظهور امر ما.(34)
نتيجه اين كه:
اين دستور، مقطعى بود، نه هميشگى. اكنون كه تقيه اى در اين مورد نيست، بايد همان سنت پيامبر صلى الله عليه و آله (انگشتر به دست راست كردن) ادامه يابد.
تاييد اين مطلب اين كه خود امام حسن عسكرى عليه السلام فرمود:((نشانه هاى مؤ من پنج چيز است:
1 - انجام پنجاه و يك ركعت نماز نافله شبانه روز.
2 - زيارت مرقد امام حسين عليه السلام در اربعين.
3 - انگشتر به دست راست كردن.
4 - سجده بر خاك.
5 - بلند خواندن بسم الله در نمازهاى جهر و اخفات))(35)
آرى، اين تابلو نيز نشانگر شدت ديكتاتورى و فشار رژيم منحوس عباسى براى قطع خط فكرى تشيع و امامت است، ولى آنها خواستند نور خدا را با فوت كردن دهان خاموش كنند، آيا نور خورشيد را مى توان با فوت كردن خاموش كرد؟!
سخنان حكيمانه
امام حسن عسكرى عليه السلام سخنان زيبا و درربار بسيارى بيان فرموده است كه ما به بخشى از آنها اشاره مى نماييم.
در ((تحف العقول)) آمخده است: حضرتش فرمود:
اورع الناس من وقف عند الشبهة، اءعبد الناس من اءقام على الفرائض، اءزهد الناس من ترك الحرام، اءشد الناس اجتهادا من ترك الذنوب.
پارساترين مردم كسى است كه در شبهه توقف كند، عابدترين مردم كسى است كه فرائض را به پا دارد، زاهدترين مردم كسى است كه حرام را ترك كند و از همه مردم كوشش و مشقتش بيشتر است كسى كه معاصى را ترك كند.
هم چنين حضرتش فرمود:
ما من بليّة الا و لله فيها نعمة تُحيط بها؛
هيچ بليه اى نيست مگر اين كه، خدا را در آن نعمتى است كه آن را احاطه كند.
و باز در جاى ديگر فرمود:
ما ترك الحق الّا ذلّ و لا اءخذ به ذليل الّا عزّ.
هيچ عزيزى حق را ترك نكرد مگر اين كه ذليل شد و هر ذليلى كه حق را گرفت عزيز شد.
هم چنين فرمود:
خصلتان ليس فوقهما شى ء: الايمان بالله و نفع الاءخوان.
دو خصلت بالاترين خصلت ها است: ايمان به خداى تعالى و نفع رسانيدن به برادران دينى.
همچنين فرمود:
لا تمار فيذهب بهائك، و لا تمازح فيجترى عليك.
جدال مكن پس خوبى و حسن تو مى رود و مزاح مكن كه بر تو جرئت مى كنند و دلير مى شوند.
همچنين آن امام همام فرمود:
قلب الاءحمق فى فمه و فم الحكيم فى قلبه.
قلب احمق در دهان اوست و دهان حكيم در قلب او است.
يعنى شخص احمق پس از تكلم تاءمل مى كند كه اين كلام صلاح بود يا نه، به عكس شخص حكيم اول در صلاحيت كلام تاءمل مى كند بعد سخن مى گويد:
حضرتش فرمود:
ليس من الاءدب اءظهار الفرح عند المحزون.
اظهار خوشحالى نزد شخص غمگين از ادب نيست.
چو بينى يتيمى سرافكنده پيشمزن بوسه بر روى فرزند خويش ‍حضرتش در سخن ديگرى فرمود:
لا تكرم الرجل بما يشقّ عليه.
شخص را به خاطر آن چيزى كه بر او شاق و دشوار است اكرام مكن.
حضرتش فرمود:
من وعظ اءخاه سرّا فقد زانه، و من وعظه علانية فقد شانه.
هر كس برادر دينى خود را در پنهانى موعظه و پند دهد، در حقيقت او را زينت داده و هر كس در مقابل مردم و آشكارا او را پند دهد، در حقيقت بر او خرده گرفته و خوار كرده است.
حضرتش فرمود:
من التواضع الاسلام على كل من تمرّ به و الجلوس دون شرف المجلس.
از تواضع است كه بر هر كسى كه بگذرى، سلام كنى و در جايى كه پست تر از مكان شريف مجلس است، بنشينى.
همچنين فرمود: خنده بى جا نشانه ابلهى است.
حضرتش در سخن ديگرى فرمود:
خير اءخوانك من نسب ذنبك اءليك.
بهترين برادران تو كسى است كه گناه تو را به تو نسبت دهد (يعنى بدى تو را به تو گويد).
و در جاى ديگرى فرمود:
من انس بالله استوحش من الناس.
هر كسى كه به خدا گيرد انس مى كند از مردم وحشت.

------------------------------------------------------------------------
1-برگرفته از زندگانى چهارده معصوم عليهم السلام: ص 561 - 567 نوشته مرحوم عمادزاده.
2-عوالم العلوم: ج 11، ص 5، به نقل از تفسير اطيب البيان: ج 13، ص 235.
3-رجال شيخ طوسى، ص 427 به بعد.
4-الامام الحسن العسكرى من المهد الى اللحد: ص 50 - 275.
5-اين رساله در كتاب مناقب: ج 4، ص 424 با نام المنقبة ذكر شده است.
6-اعيان الشيعة: ج 2، ص 41.
7-شرح در كتاب خاتمه مستدرك الوسائل، فايده پنجم: ص 661 - 664.
8-الذّريعة الى تصانيف الشّيعد: ج 4، ص 285.
9-رجال الكشّى: ص 451، سفينة البحار: ج 2، ص 368.
10-وسائل الشيعة، ج 18، ص 72.
11-فلاح السائل سيد بن طاووس: ص 183 - حياة الاءمام العسكرى عليه السلام: ص 325 و 326.
12-اين حديث را علامه طبرسى رحمة الله در كتاب احتجاج: ج 2، ص 262 به بعد نقل مى كند.
13-سوره بقره، آيات 78 و 79.
14-سوره بقره، آيات 159 و 160، اقتباس از احتجاج طبرسى: ج 2، ص 262 - 265.
15-هيئت و نجوم اسلامى: ج 2، ص 385 تاريخ شمسى اسلام.
16-نام اين دو فرشته در آيه 102 سوره بقره آمده است.
17-سوره تحريم، آيه 6.
18-سوره يوسف، آيه 109.
19-سوره كهف، آيه 50.
20-احتجاج طبرسى: ج 2، ص 265 و 266.
21-اعلام الورى: ص 355.
22-احتجاج طبرسى: ج 2، ص 267 و 268.
23-مناقب آل ابى طالب: ج 4، ص 440.
24-سوره توبه، آيه 16.
25-اصول كافى: ج 1، ص 508.
26-اقتباس از ترجمه ارشاد مفيد: ج 2، ص 343 (در اين مردك به جاى ابوجنيد، جنيد نوشته شده است).
27-دلائل الامامة طبرى: ص 273.
28-اقتباس از بحارالانوار: ج 50، ص 218.
29-حديقة الشّيعة: ص 592.
30-اصول كافى: ج 1، ص 511.
31-الهداية الكبرى: ص 341، به نقل از حياة الامام العسكرى عليه السلام: ص 258.
32-ترجمه تحف العقول: ص 580 و 581.
33-برگرفته از سيره چهارده معصوم عليهم السلام: ص 967 - 969.
34-منظور از اين سخن اين است كه فشار طاغوتيان پس از شهادت امام حسن عليه السلام نسبت به شيعيان بيشتر مى شود. آنها اگر انگشترشان در دست راستشان باشد شناخته مى شوند و در خطر قرار مى گيرند. پس تا ظهور امر ما، انگشترها را در دست چپ كنيد.
35-تهذيب شيخ طوسى: ج 6، ص 52 - استفاده از كتاب الامام الحسن العسكرى عليه السلام من المهد الى اللحد (علامه قزوينى)، ص 278 - 180.
------------------------------------------------------------------
حجة الاسلام و المسلمين حاج شيخ علي رباني خلخالي