منظور از ريا - كه همان شرك خفى است - آن است كه انسان كارهايى را كه ظاهرش اطاعت پروردگار است، انجام بدهد ولى هدفش تقرب به او نباشد بلكه مقصود، ايجاد منزلت در قلوب خلق خدا باشد تا او را احترام كنند و نيازهايش را بر طرف سازند كه رسول خدا - صلى الله عليه و آله و سلم - فرمود:
563 - من صلى صلاه يرائى بها فقد اشرك.
يعنى: كسى كه يك نماز رياكارانه بخواند، مشرك شده است.(1)
آنگاه حضرت اين آيه را تلاوت فرمود:
- قل انما انا بشر مثلكم يوحى الى انما الهكم اله واحد فمن كان يوجو القاء ربه فليعمل عملا صالحا ولا يشرك بعباده ربه احدا.(2)
يعنى: بگو همانا من هم بشرى چون شما هستم، بر من وحى مى شود كه معبود شما معبود واحدى است، پس هر كس اميد به ديدار پروردگارش ‍ دارد، عمل صالح انجام دهد و احدى را شريك پروردگارش قرار ندهد.
و از آن حضرت نقل است كه خداوند سبحان مى فرمايد:
564 - انا خير شريك، و من اشرك معى شريكا فى عمله فهو لشريكى دونى لانى لا اقبل الا ما خلص لى.
يعنى: من بهترين شريك هستم، اگر كسى در كارهايش غير او مرا شرايكم قرار دهد، آن عمل را نپذيرفته، به شريكم واگذارش مى كنم، چون من تنها چيزهايى را كه پاك و خالص براى خودم باشد، مى پذيريم.
در حديث ديگر آمده است كه:
565 - انى اغنى الشركاء، فمن عمل عملا ثم اشرك فيه غيرى فانا منه برى ء و هو للذى اشرك به دونى.
يعنى: من بى نيازترين شريك هستم، كسى ككه برايم كارى انجام دهد و ديگرى را در آن كار برايم شريك كند، من دست از آن عمل مى كشم و آن را به شريكم مى دهم.
و فرمود:
566 - ان لكل حق حقيقه، و ما بلغ عبد حقيقه الا خلاص حتى لا يحب ان يحمد على شى ء من عمل الله.
يعنى: هر چيز حقى، باطن و حقيقتى دارد، هرگز بنده اى به باطن و حقيقت اخلاص نمى رسد مگر آنكه دوست نداشته در برابر عملى كه براى خدا انجام داده او را ستايش كنند.
بدانكه مخفى داشتن دعا همچنانكه در آغاز، مطلوب بود، در تداوم و بعد از دعا نيز محبوب و مطلوب است، بنابر اين، بايد آن را مخفى داشته با اظهار كردن، نابودش نكنى و هميشه به دنبال خلوتگاهى باشى كه خلوت كردن از مردم، كمك بزرگى بر دفع ريا مى باشد.
اما اگر در ميان مردم هستى (مسئوليت تو سنگين تر است) بايد اخلاصت را حفظ كنى و چيزى را با آن مخلوط نسازى، اين خود بزرگترين درجه از درجات مخلصين است كه خلوت و آشكار، نزد آنان مساوى باشد و اين به دست نمى آيد مگر اينكه انسان معرفت حقيقى به سه چيز پيدا كند:
1 - به خداوند (و اينكه همه چيز در دست اوست).
2 - به خلق خداوند (و اينكه هيچ چيزى در دست آنان نيست).
3 - به شرافت و كرامت نفس و همت بلند خودش.
در اين صورت است كه بود و نبود مردم مساوى خواهد بود. و گويا به همين مطلب اشاره دارد رسول خدا - صلى الله عليه و آله و سلم - آنجا كه مى فرمايد:
567 - يا ابا ذر، لا يفقه الرجل كل الفقه حتى يرى الناس امثال الا باعر فلا يحفل بوجودهم ولا يغيره ذلك كما لا يغيره وجود بعير عنده.
يعنى: اى ابا ذر هرگز كسى فقيه نمى شود - آن هم درجه بالايش - مگر آنكه مرم نزد او چون شترانى باشند كه باكى به وجود آنان نداشته باشد، بودن مردم، تغييرى در او ايجاد نكند، همچنانكه بودن شتر، تغييرى در او ايجاد نمى كند.
اين حديث تا اينجا اينگونه معنا شده، اما دنباله آن دلالت بر تواضع دارد؛
چون در ادامه مى فرمايد:
- ثم يرجع الى نفسه فيكون اعظم حاقر لها.
يعنى: آنگاه به نفس خود نظر كند و آن را از همه پست تر قرار دهد.
نظير اين، حديث يكى از اصحاب ماست كه:
568 - ان الله سبحانه اوحى الى موسى - عليه السلام -: اذا جئت للمناجاه فاصحب معك من تكون خيرا منه، فجعل موسى لا يعترض احدا الا و هو لا يجسر ان يقول: انى خير منه فنزل عن الناس و شرع فى اصناف الحيوانات حتى مر بكلب اجرب فقال: اصحب هذا فجعل فى عنقه حبلا ثم جر به، فلما كان فى بعض الطريق شمر الكلب من الحبل و ارسله، فلما جاء الى مناجاه الرب سبحانه قال: يا موسى، اين ما امرتك به؟ قال: يا رب، لم اجده. فقال الله تعالى: و عزتى و جلالى، لو اتيتنى باحد لمحوتك من ديوان النبوه.
يعنى: خداوند سبحان به حضرت موسى - عليه السلام - وحى كرد كه: هرگاه براى مناجات نزد من مى آيى، فردى را به همراهت بياور كه تو از او بهتر باشى، موسى - عليه السلام - هر كس را كه مى ديد، جرات نمى كرد بگويد من از او بهترم، لذا دست از مردم برداشت و در ميان انواع حيوانات، شروع به جستجو كرد تا اينكه به سگ گر گرفته اى برخورد كرد، با خود گفت: اين را با خود مى برم، در گردنش ريسمانى انداخت و او را با خود كشيد، در ميان راه ريسمان را گشود و سگ را رها كرد، وقتى به مقام مناجات رسيد، پروردگار سبحان به او فرمود: اى موسى! كجاست آنچه كه ما به تو امر كرديم؟ گفت: پروردگارا! آن را نيافتم.
خداوند متعال فرمود: به عزت و جلالم قسم! اگر حتى يك نفر را مى آوردى، نام تو را از ديوان نبوت پاك مى كردم.

خطرات ريا
ريا سه خطر دارد:
اول - مربوط به زمان قبل از عمل است به اين نحو كه از ابتدا، كارش را براى ديدن مردم شروع كند و انگيزه دينى در كارش نباشد، اين چنين ريايى را حتما بايد ترك كرد؛ چون معصيت است و به هيچ وجه، طاعت پروردگار نمى باشد و همان است كه فرمود:
569 - الرياء شرك خفى.
يعنى: ريا، شركى است پنهان.
بنابر اين، اگر انسان بتواند انگيزه ريا را بر دارد و نفس را وادار به عمل براى خداى تعالى كند، شروع نمايد والا ارگ دعا را ترك كند، سالمتر مى ماند (تا اينكه دعاى رياكارانه داشته باشد).
دوم - عزمش بر اين بود كه دعا را براى خداوند متعال انجام بدهد، منتها در همان ابتداى كار، ريا، بر او عارض گرديده است.
در اينجا سزاوار نيست عمل را ترك كند؛ چون انگيزه او دينى بوده، بنابر اين، وظيفه اش اين است كه از طرفى عمل را آغاز كند و از طرف ديگر با نفسش جهاد نمايد تا ريا را برداشته، اخلاص را جايگزينش گرداند - كه راه رسيدن به آن خواهد آمدن ان شاء الله تعالى. مضافا به اينكه: اگر به خاطر عارض شدن ريا بخواهد عمل را ترك كند با شيطان موافقت كرده و او را خوشحال نموده است؛ چون هدف اصلى او مبتلا كردن انسان به ريا اين است كه او را از عمل باز دارد. بنابر اين با ترك عمل، او را به مقصود و مرادش رسانده و پيروزش كرده است.
سوم - قلبش را بر اخلاص، گره زده، منتها در بين راه، ريا و انگيزه هايش بر او عارض گرديده است، در اينجا هم سزاوار است كه در دفع آن، مجاهده كند و عمل را ترك ننمايد و به همان اخلاص سابقش برگردد. راهش هم تفكر و تعقل در عاقبت ريا و نيز توجه و تدبر در رواياتى است كه در اين زمينه آمده است تا به سلامت، عمل را به پايان برساند؛ چون شيطان،؟؟ سعى مى كند انسان را به ترك عمل و دارد، اگر موفق نشد، تو را به ريا مى خواند و اگر اين ندايش را هم اجابت نكردى و او را راندى، به تو مى گويد: (چه فايده) اين عملت كه خالص نيست، تو رياكارى و زحمات تو ضايع است، در كارى كه اخلاص در آن نيست، چه فايده اى براى تو خواهد بود؟ چون هر عملى كه خالص نباش، براى صاحبش و زرو و بال خواهد بود، پس تركش نافع تر است.
شيطان با اينگونه سخنان مى خواهد ترك عمل را زينت داده تو را به آن وادار كند كه اگر چنين كنى، غرضش حاصل شده است.
كسى كه كارش را از ترس ريا، ترك مى كند، چون كسى است كه آقايش به او گندمى داده كه در آن، مقدارى نا خالصى يا جو، يا كلوخ باشد و بگويد: اين گندم را از خاك پاك كن و خوب خالص گردان، اما وى اين كار را نكند و با خود بگويد مى ترسم اگر اين كار را شروع كنم، نتوانم خوب خالص و صافش گردانم، در نتيجه اصل عمل را ترك نمايد.
از همين قبيل است كسى كه عمل را ترك مى كند، چون مى ترسد مردم به او بگويند رياكار، كه اين خود ريايى است خفى (و بدتر از رياى قبلى مى باشد) چون او عمل را رها مى كند تا مردم مذمتش نكنند، او مانند كسى است كه به دنبال انجام خيرات مى رود تا مردم نگويند تنبل و بيكار است.
اين سخن مردم (كه او را ريا كار مى پندارند) چه ضررى براى او دارد؟ بلكه اينگونه حرفها ثوابش را بالاتر مى برد، در نتيجه مانند افرادى مى شود كه عمل را مخفيانه و پنهانى انجام مى دهند، بلكه اگر به اين درجه رسيد كه مردم او را در اين عمل به رياكارى متهم مى كنند و او را داراى كار خير نمى دانند و حتى كارش را خرد و پست مى پردازند، در اين صورت، جزء افرادى مى گردد كه در ميان مردم، مجهول و ناشناخته اند و در آسمان معروف و شناخته شده، در نتيجه توصيف حضرت، نصيبش مى گردد كه فرمود:
570 - احب العباد الى الله الا تقياء الا خفياء الذين اذا ذكروا لم يعرفوا.
يعنى: محبوبترين بندگان نزد خداوند متعال، با تقواترين و مخفى كارترين ايشانند، كسانى كه اگر نامشان برده شود، كسى آنان را نمى شناسند.
اينان جزء افرادى هستند كه در سر و پنهان عملى انجام مى دهند و مردم از آن اطلاع پيدا نمى كنند.
بايد بدانى كه چنين خيالى، از نيرنگهاى شيطان است و او در اين كارش ‍ چندين دام قرار داده است:
الف - انسان به مسلمانان سوء ظن پيدا مى كند، در حالى كه نبايد چنين گمانى داشته باشد.
ب - در همان ريايى كه مى خواست از آن فرار كند، قرار مى گيرد؛ زيرا سخن مردم چه ضررى به حال او دارد، رها كردن عبادت و محروم ماندن از ثواب آن از ترس اينكه مبادا مردم بگويند او ريا كار است، خود عين ريا مى باشد؛ چون اگر ستايش مردم را دوست نمى داشت و از مذمت آنان نمى هراسيد كه عمل خود را ترك نمى كرد، او چكار به حرف مردم دارد كه بگويند ريا كار است يا اهل اخلاص؟
چه فرق است بين اينكه عمل را ترك كند از ترس اينكه مبادا بگويند او ريا كار است و بين اينكه كارهاى نيك و شايسته انجام بدهد تا نگويند او غافل و تفصير كار مى باشد؟
ج - با اين عمل، شيطان را اطاعت كرده و او را خوشحال نموده، چون تمام همت او اين است كه مردم از او اطاعت نمايند.
تنبيه اول
نفس در اين مقام نيرنگ پليدى از نيرنگهاى شيطانى دارد كه بايد خودت را از شرش محافظت نمايى و هوشيار باشى، آن نيرنگ اين است كه:
به خاطر دلسوز نسبت به مومنين، عمل، را ترك كن تا مبادا آنان با سوء ظنشان نسبت به تو در گناه واقع شوند و چون ترك شده گردد؛ چون خير خواهى براى مسلمانان، خود حسنه اى است كه با ثواب حاصل از دعا برابرى مى كند، بلكه از آن برتر است؛ چون نفعش به ديگران مى رسد.
در پاسخ بايد گفت كه اين خيال، از آشوبهاى نفس اماره است كه تمايل به كسالت و تنبلى دارد و نيرنگ بزرگى است از شيطان خبيث كه چون راهى براى نفوذ در تو نيافت، از اين طريق وارد شد و اينگونه برايت مطلب را تزيين داد، اين سخن از چند جهت باطل است:
اول اينكه: با عجله، تو را در گناه حتمى قرار داد؛ چون تو گمان دارى كه شايد آنان نسبت به تو سوء ظن داشته باشند و ريا كارت بدانند، همين گمان تو در مورد مومنين، خود سوء ظنى است كه از تو صادر گرديده است، اگر (اين ظن تو جامه عمل بپوشد و) آنان به تو سوء ظن پيدا كنند، گناهى است كه گريبانگير آنان مى شود، اما همين سوء ظن تو به آنان نيز خود گناهى است گريبان تو را هم مى گيرد - اگر اين ظن خلاف واقعيت باشد - بنابر اين، از يك گمانى كه معلوم نيست عملى شود يا نه (گمان مومنين به تو كه بخوانند) به يك گناه حتمى عدول كردى و به خاطر اينكه مبادا ديگر مبادا ديگران گناه كنند، خود را در گناه قرار داده اى.
دوم اينكه: با اين كار خود، اراده شيطان را جامه عمل پوشاندى و عمل را ترك كردى و اين ترك عمل و تنبل، دو آفت دارد:
آفت اول اين است كه: شيطان بر تو جرات پيدا مى كند كه در آينده نيز تو را به سوى خود بكشاند؛ چون ذكر حق تعالى و در خدمت او بودن، تو را به او نزديك مى سازد و هر قدر كه به او نزديك شوى، از شيطان دور مى گردى.
آفت دوم اين است كه: با نفس اماره اى كه انسان را به كسالت و تنبلى مى كشاند نيز موافق كردى و اين دو (يعنى كسالت و تنبلى) هم، خود سرچشمه اى براى آفات بسيار فراوانى هستند كه اگر اهل بصيرت باشى، مى توانى آنها را بشناسى.
سوم - از چيزهايى كه تو را به نفسانى بودن تخيلات و ميل او به تنبلى، راهنمايى مى كند اين است كه: تو از خود، يك ثواب را نابود كردى و از دعا و عمل، باز نشستى به خاطر اينكه مبادا اينان در گناهى واقع شوند؛ يعنى ايثار كردى و فوت گناه ايشان را بر جلب ثواب خويش، مقدم نمودى.
اما اگر بين تو و آنان در منفعتى از منافع مادى دنيا اختلافى در مى گرفت، مثلا بر سه خانه اى يا مالى يا...، با انصاف قضاوت كن، آيا در چنين موقعيتى آنان را بر خود مقدم مى داشتى و منفعت خود را رها مى نمودى؟
به خدا قسم! خير، بلكه چون دشمن با او نزاع و دعوا مى كردى و اگر فرصت داشتنى و مى توانستى خود را بر آنان مقدم مى نمودى. با دوست، دشمن مى شوى و نزديكان را دومى كنى. چه بسا افرادى را ديديم كه از همنشين خود جدا شده بر او جفا كردند، فرزند خود را دور نمودند و كنار زدند. و چه بسا رفقايى كه صداقت و دوستى شان مدتها ادامه داشت اما چون مسئله اى دنيايى مانند معامله و شراكت در امرى، بينشان پديدار شد، از هم جدا گشتند، علت اين كار چيزى نيست جز اينكه هر كسى خواهان منفعت خود مى باشد.
با اين مثال، روشن شد كه ترك عمل تو به خاطر دلسوزى و ترحم بر مومنين نيست و بلكه وسوسه اى از وساوس شيطانى و ميل نفس به راحتى و تنبلى است.
تو كه حاضر نيستى ديگران را در متاع دنيوى، مقدم بدارى چگونه حاضر به ترك عمل اخروى مى گردى؟ در حالى كه عمل اخروى نفيس تر است و در تنگدستى روز قيامت بدان محتاج ترى. عمل اخروى بيشتر قابليت بقا دارد تا بهره هاى دنيوى.
بنابر اين، آيا ترك عمل تو جز سنگين دانستن آن و تمايل به آسايش و راحتى، دليل ديگرى دارد؟ استدلال تو چيزى جز خيالهاى باطل شيطانى و وسوسه هاى او نيست كه آنها را برايت زينت داده است.
اگر به عمل، مشغول شوى، هم به خود نفع رسانده اى و هم دشمن (درجه يك يعنى شيطان) را سر پچى كرده اى و هم به بندگان خدا فايده مى رسانى، چون بسا كه مطابق عمل تو را انجام بدهند و تو هم مانند آنان اجر و پاداش ‍ ببرى - اگر سبب عملشان تو باشى -؛ زيرا كه سنت حسنه اى را بر پاى دارد؛ اجر و پاداش هر كس كه بدان عمل كرده، براى او هم خواهد بود.(3)
تو چه مى دانى؟ شايد در بين مردم كسى هم باشد كه بخواهد مانند تو عمل كند، در نتيجه راه را بر شيطان سد نمايد و عبادت خداى رحمان را منتشر سازد كه از ائمه معصومين - عليهم السلام - در اين باره آمده است:
571 - العاقل لا يفعل شيئامن الخير رياء ولا يتركه حياء.
يعنى: عاقل كسى است كه نه عمل خير را از روى ريا انجام مى دهد و نه آن را به خاطر شرم و حياء، ترك مى كند.
تنبيه دوم
شيطان را در اينجا نيرنگ ديگرى است ظريف تر از اول، پس بايد در بستن راهش نهايت كوشش را بنمايى. و مبادا او را بر فتح اين باب، قدرت بدهى كه اگر اين باب گشوده شود، قدرت بر گشودن ساير ابواب را نيز پيدا مى كند و آن اين است كه به تو مى گويد:
عمل را ترك كن تا مبادا مردم به تو حسن ظن پيدا كنند و به واسطه آن مشهور گردى؛ چون محبوبترين بندگان نزد خدا، با تقواترين و مخفى كارترين آنان هستند (4)، بنابر اين، اگر بين مردم به عبادت معروف گردى، بهره اى از آن نصيبت نخواهد شد. آنچه بر تو واجب است اين است كه متوجه قلب خودت باشى كه هرگاه دل، يكى شد اگر مردم هم تو را ببينند و مشهور هم گردى، گناهى بر تو نيست، پس چه مردم بدانند و چه ندانند، تفاوتى نخواهد داشت.
مضافا به اينكه مگر مى شود مشهور نشوى در حالى كه خداوند متعال، خود فرموده است:
- عليك ستره و على اظهاره.(5)
يعنى: بر تو لازم است (عمل و دعاى را) بپوشانى، ولى من بر خودم اظهار آن را لازم كرده ام.
بلكه بايد قلب خودت را از تمايل به حب اظهار عبادت حفظ نمايى و تفكر كنى و اهميت ندهى به اينكه مردم تو را بستانيد يا مذمت كنند پس بايد نسبت به آنان بى ميل باشى. و نيز فكر كنى كه روز قيامت به عمل خود، احتياج دارى و نيز نعمتهاى آخرت را در نظر بياورى.
بنابر اين، نبايد عمل را ترك كنى؛ چون هر آفتى كه هست، در ترك عمل است، اين عمل است كه شيطان، را طرد كرده، موجب خشوع مى شود، نفس را نشاط داده او را به كار كردن آخرت تشويق مى نمايد، اما ترك عمل، آثار درست بر ضد اينهاست.
در اينجا ممكن است اشكالى به ذهنت بيايد و آن اينكه:
بسيارى از كارهاى نيك مانند دعا را ترك مى كنم؛ چون نمى توانم آنها را از روى اخلاص حقيقى انجام بدهم، بنابر آنچه در معناى اخلاص از حضرت رسول - صلى الله عليه و آله و سلم - گذشت كه فرمود:
- ما بلغ عبد حقيقه الا خلاص حتى لا يحب ان يحمد على شى من عمل الله.(6)
يعنى: هرگز بنده اى به باطن و حقيقت اخلاص نمى رسد، مگر آنكه دوست نداشته باشد در برابر عملى كه براى خدا انجام داده، او را ستايش ‍ كنند.
چه بسا انسان، عملى را مخلصا لله انجام مى دهد ولى اگر مردم آن را بفهمند، صاحبش را حمد و ثنا كنند و او هم از اين كار مردم خوشحال شود كه جز افرادى اندك، كسى از اين حالت جدا نيست.
و نيز گاهى اوقات، انسان نماز و دعايش خالص براى خداوند سبحان است، اما اگر كسى از كار او مطلع گردد، خوشحال مى شود و شما هم گفتيد كه روانه تنها موجب نابودى ثواب مى گردد، بلكه خود عذابى دردناك را در پى دارد.
مفسرين قرآن كريم از سعيد بن جبير روايت كرده اند گفته است: مردى نزد پيامبر اكرم - صلى الله عليه و آله و سلم - آمد و گفت:
من در راه خدا انفاق مى كنم، صله رحم مى نمايم و اين را جز براى رضاى خدا انجام نمى دهم، اما وقتى مردم اين كارهاى مرا ذكر مى كنند و ستايشم مى نمايند، خوشحال مى شوم و از خود، راضى مى گردم، رسول خدا - صلى الله عليه و آله و سلم - (اين را كه شنيد) ساكت شد و چيزى نگفت تا اينكه آيه كريمه نازل شد و فرمود:
قل انما انا بشر مثلكم يوحى الى انما الهكم اله واحد فمن كان يرجوا لقاء ربه فليعمل عملا و لا يشرك بعباده ربه احدا.(7)
يعنى: بگو همانا من هم بشرى مانند شما هستيم، بر من وحى مى شود كه معبود شما معبود واحدى است، پس هر كس اميد به ديدار پروردگارش ‍ دارد، عمل صالح انجام دهد واحدى را شريك او قرار ندهد.
تحقيق مطلب اين است كه: خوشحال از اطلاع مردم دو قسم است؛ محمود و پسنديده و مذموم و ناپسند كه محمود آن خود سه گونه است:
اول - قصد و هدفش، مخفى داشتن عمل و اخلاص براى خداوند سبحان بود، اما وقتى كه مردم از كارش مطلع شدند مى فهمد كه اين خداوند متعال است كه آنان را مطلع ساخته و عمل جميل را برايشان آشكار كرده تا بنده اش را تكريم كند و تفضلى بر او بنمايد و اين از صفات اوست مگر نمى بينى او را اينگونه مى خوانند كه:
- يا من اظهر الجميل و ستر القبيح.(8)
يعنى: اى كه زيبايها را آشكار و زشتيها را پنهان مى دارى.
و در وحى خداوند آمده است كه:
572 - عملك الصالح عليك ستره و على اظهاره.
يعنى: بر تو است پوشاندن عمل صالحت و بر من است آشكار نمودن آن.
از اينجا مى تواند نتيجه بگيرد كه خداوند متعال چه نيكو با وى رفتار كرده و به او لطف نموده است؛ چون بنده، هم اطاعتش را مى پوشاند و هم معصيتش را اما خداوند متعال به واسطه كرمش، معصيت را پوشيده نگه داشته و اطاعت را آشكار نموده است كه هيچ لطفى برتر از پوشاندن زشتيها و اظهار نيكيها نيست، در نتيجه خوشحالى بنده در اين صورت به خاطر رفتار خداست نه به خاطر ستايش مردم و حصول مقام و منزلت در قلب آنان.
- قل بفضل الله و برحمته فبذلك فليفر حوا.(9)
يعنى: اى پيامبر! به خلق بگو كه شما فقط بايد به فضل و رحمت خدا شادمان شويد.
دوم - از آشكار گرديدن جميل و پوشيده شدن قبيح در دنيا نتيجه بگير كه پس خداوند متعال در آخرت نيز همينگونه با او رفتار خواهد كرد؛ چون رسول خدا - صلى الله عليه و آله و سلم - فرموده است:
573 - ما ستر الله على عبد فى الدنيا الا ستر عليه فى الاخره.
يعنى: خداوند سبحان در دنيا (چيزى را) بر بنده اى نپوشاند مگر آنكه در آخرت هم (آن را) پوشيده مى دارد.
سوم - از اينكه مردم اهل طاعت را ستايش مى كنند، خوشحال شود (10)، در برابر كسانى كه اهل طاعت را دشمن مى دارند، بر آنان حسادت مى وزند و مورد تمسخرشان قرار مى دهند و در نهايت، به ظاهر سازى، متهمشان مى نمايند، چنين خوشحالى مذموم نيست و علامت اخلاص در اين خوشحالى آن است كه اطلاع مردم موجب ازدياد عمل او نگردد و بر نشاطش نيفزايد، اگر چنين شد بداند كه ريا كار است و بايد نهايت تلاشش ‍ را در برطرف ساختن آن، به كار بندد كه در غير اين صورت از هالكين خواهد بود.
و اما خوشحالى مذموم:
اگر شادى اش به خاطر اين باشد كه نزد مردم، جايگاه و منزلتى داشته باشد تا او را ستايش كنند و نيازهايش را برطرف سازند و احترام و تكريمش ‍ نمايند اين خوشحالى، رياى حقيقى است و عمل را نابود ساخته بلكه آن را از ديوان حسنات، به ديوان سيئات منتقل مى سازد و به جاى آنكه صاحبش ‍ را به درجات بهشت بالا ببرد او را در دركات جهنم فرو خواهند برد.

ريشه و انگيزه ريا
اصل و ريشه ريا، دوستى دنيا، فراموشى آخرت، تفكر كافى نداشتن در آنچه نزد خداست (كه باقى مى ماند) و تامل شايسته نكردن در آفات دنيا و عظمت نعمتهاى اخروى است، ريشه تمام اينها دوستى دنيا و شهوات است كه خود سر آمد هر خطاست (11) و منبع هر گناه؛ چون اگر عبادت براى خداوند متعال باشد از هر نا خالصى، تهى خواهد بود و از آن غير از خدا و نعمتهاى اخروى اراده نمى گردد كه ميل انسان به حب جاه و مقام در قلوب مردم و علاقه به نعمتهاى دنيوى، دل را مى ميراند و مانع از تفكر در عاقبت كار و روشن شدن به نور علوم ربانى مى گردد.
سوال:
كسى كه از درون و باطن خود، ريا را خوش نداشته بلكه مورد نفرتش باشد، عملش را فقط براى خدا انجام بدهد و اطلاع مردم، نشاط و تحركى در او ايجاد نكند، بلكه بود و نبود آنان نزدش مساوى باشد، نه كميتش را تغيير بدهد و نه كيفيتش را، چنين فردى عقلا با خبر شدن مردم را خوش ندارد، اما با اين وصف، طبعش بدان مايل است و از آن خوشحال مى شود، ولى همين خوشحالى و ميل طبع نيز نزد او ناخوش است و عقلش از آن كراهت دارد و در اين كار بر نفس خود عيب مى گيرد، آيا چنين فردى در زمره ريا كاران است؟
جواب:
خداوند سبحان بندگان را به اندازه طاقتشان تكليف فرمود و جلوگيرى شيطان از وسوسه كردن در حد طاقت و وسع بشر نيست كه طبعش را از آن برگرداند و اصلا به سوى شهوات، تمايل و اشتياق نشان ندهد، چنين چيزى براى انسان غير مقدور است و به همين خاطر است كه پيامبر اكرم - صلى الله عليه و آله و سلم - به بندگان بشارت عفو داد تا مايوس نشوند و در تنگنا قرار نگيرند، به خداوند متعال نزديك گردند و در رحمت واسعه اش طمع ورزند آنجا كه فرمود:
574 - عفا الله لامتى عما حدثت به انفسها ما لم تنطق به او تعمل به.
يعنى: خداوند سبحان، خواطر درونى را بر امت من بخشيد ما دام كه آن را به زبان نياورند يا بدان عمل نكنند.
علتش هم اين است كه حركت زبان و اعضاى بدن، تحت قدرت انسان است به خلاف خطرات و تو همان و وسوسه هاى قلب، اين مسئله روشنى است كه هر عاقلى آن را مى يابد.
بله، بايد با اين خطرات ذهنى از طريق تفكر در امورى كه بر ضد آنهاست مقابله نمود، بدين نحو كه عواقب كارها را سنجيد و ادله عقلى و نقلى را مورد بررسى قرار داد كه اگر اين كار را كرد، نهايت تكليف خوش را انجام داده است، چون ابتدائا از طرف شيطان، تو همان و تخيلاتى القا مى شود كه انسان را به سوى دريا تحريك مى نمايد و در درجه بعد، نفس اماره بدان ميل نشان مى دهد، كسى كه اين دو را خوش نداشته باشد، نشانه ايمان قبلى اوست.

درمان عملى ريا
اخلاص (كه حالت سلامتى از مرض ريا مى باشد) آن است كه ظاهر و باطن انسان يك باشد. به كسى گفته شد: كار تو آشكار باشد.
پرسيد: چگونه آشكار باشد؟
گفت: كارى انجام بده كه اگر مردم مطلع شدند، از آن شرم نكنى.
اين كلام از سيد اوصياء مكمل اوليا، مرشد علما، امام اتقيا، پدر ائمه امنا، امير المومنين - عليه السلام - گرفته شده كه فرمود:
575 - اياك و ما تعتذر منه فانه لا تعتذر من خير، و اياك و كل عمل فى السر تستحى منه فى العلانيه، و اياك و كل عمل اذا ذكر لصاحبه انكره.
يعنى: عملى كه بخواهى از آن عذر خواهى كنى، انجام نده كه كار خير، عذر خواهى ندارد. و در خفاء كارى نكن كه اگر آشكار گردد، از آن شرم داشته باشى. و نيز بر حذر باش از هر فعلى كه اگر آن را به ياد صاحبش ‍ بياورند، انكارش مى كند.
رسول خدا - صلى الله عليه و آله و سلم - فرمود:
576 - ان اعلى منازل الايمان درجه واحده من بلغ اليها فقد فاز و ظفر و هوان ينتهى بسريرته فى الصلاح الى ان لا يبالى بها اذا ظهرت ولا يخاف عقباها اذا استترت.
يعنى: برترين مقام ايمان يك درجه اى است كه هر كس بدان برسد پيروزى و رستگار مى گردد و آن اين است كه آنچنان كارهاى مخفيانه انسان، صالح و شايسته پوشيده ماندن - بترسد.

نوشتن دیدگاه