پرهيز از گناه در شب
اى كسى كه ادّعا مى كنى مسلمان هستى ، و كتاب خدا و رسول او را تصديق نموده ، و باور دارى كه ملائكه اى بر تو گمارده شده كه هرچه را كه انجام مى دهى و مى گويى مى نويسند، و خداوند - جلّ جلاله - از پشت سر آنان ، بر تمام آنچه كه بر فرشتگان نگاهبان اعمال آشكار و پنهان است مراقب بوده و آگاهى و اشرف دارد، و تاريكى شب نمى تواند چيزى را از او - سبحانه - بپوشاند، و نيز باور دارى كه خداوند همنشين بندگان خويش ‍ است ، و هر عملى را كه انجام مى دهند مى بيند، اگر همان گونه كه ادّعا مى كنى به اين امور اعتقاد دارى ، مبادا تاريكى شب را غنيمت شمرده و مهيّاى رهسپار شدن در راههاى هلاكت بار سوءِ ادب گردى ، [يا: همچنان در راههاى هلاكت بار سوءِ ادب رهسپار شوى .]
زيرا اگر در خوددارى كردن از عمل ، ميان عملِ شب و روز فرق بگذارى ، بدان كه مسلّماً بنى آدم و مردم را مى پرستى ، يا احترام آنها در نزد تو بيشتر از خداوندى كه مالك و جبّار و قهّار و آگاه از اسرار است ، مى باشد. لذا وقتى شب تو را از ديد آنان مى پوشاند، مولايى كه همواره تو را مى بيند، در نزدت كوچك و بى ارزش مى گردد. اگر چنين هستى ، و خود را عاقل مى دانى ، چگونه خود را مسلمان مى شمارى ؟ و به حكم كدام عقل و دل اميد سلامتى در روز حساب را مى دارى ؟ آيا نشنيده اى كه خداوندى - جلّ جلاله - به صراحتى كه تاءويل بردار نيست ، تصريح مى نمايد كه - با وجود خيانتى كه دارى ، و [اعمال ] خويش را مردم پنهان مى دارى ، ولى از آن مقام بزرگ و والا پنهان نمى كنى - مثل تو را دوست نمى دارد، آنجا كه مى فرمايد:
وَلا تُجادِلْ عَنِ الَّذينَ يَخْتانُونَ اءَنْفُسَهُمْ، إِنَّ اللّهَ لا يُحِبُّ مَنْ كانَ خَوّاناً اءَثيماً، يَسْتَخْفُونَ مِنَ النّاسِ، وَلا يَسْتَخْفُونَ مِنَ اللّهِ، وَ هُوَ مَعَهُمْ إِذْ يُبَيِّتُونَ مالايَرْضى مِنَ الْقَوْلِ، وَ كانَ اللّهُ بِما يَعْمَلُونَ مُحيطاً. ها، اءَنْتُمْ هؤُلا ءِ جادَلْتُمْ عَنْهُمْ فِى الْحَيوةِ الدُّنْيا، فَمَنْ يُجادِلِ اللّهَ عَنْهُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ؟ (1)
- و در دفاع از كسانى كه در انديشه خيانت به خويش هستند، مجادله مكن ، [زيرا] براستى كه خداوند هركس را كه بسيار خيانت كننده و گناهكار باشد دوست نمى دارد، آنان [اعمال ] خود را از مردم پنهان مى دارند، ولى از خدا پنهان نمى كنند، در حالى كه او همراه با آنهاست ، هنگامى كه شب را با گفتارى كه خداوند از آن ناخشنود است ، به سر مى آورند، و خداوند به اعمالى كه انجام مى دهيد احاطه دارد، هان ، شما در زندگانى دنيا در دفاع از آنان مجادله مى كنيد، پس در روز قيامت چه كسى در دفاع از آنها با خدا مجادله خواهد نمود؟
اى بنده بيچاره ، مگر ممكن است خداوند - جلّ جلاله - تو را دوست نداشته باشد و تو مسلمان باشى ؟ پس در بهبودى بيماريهاى دل و دين خود تاءمّل نما، كه درد و بيمارى ات بزرگ و پنهان است ، و نيز بيانديش كه چرا هدايت پذير نگشته و به كسانى كه مى گويى به انوارشان رهنمونم ، و از راه و روش آنان پيروى مى نمايم اقتدا نمى نمايى ، و نيز نظر كن ببين حالات و اوصاف آنان در شب - كه تو آن را با غنيمت شمردن غفلتها و در راهى شدن در طلب شهوتهاى خويش ، مانند چهارپايى كه لزوم تكليف از آنها برداشته شده ، ضايع مى كنى - چگونه بوده است ؟
نمونه اى از حالات معصومين (عليهم السلام ) در شب
شب بيدارى پيامبر اكرم (ص ) و گروهى از مؤمنان
1 - از آن طبرسى در كتاب تفسير خود در تفسير فرمايش خداوند متعال كه مى فرمايد:
قُمِ اللَّيْلَ إِلاّ قَليلاً نِصْفَهُ (2)
- شب را [براى انجام عبادت ] برخيز، جز اندكى از آن را، نصف آن ...
روايت نموده كه : پيامبر اكرم (ص ) و گروهى از مؤمنان ، از ترس اينكه مبادا اندازه بينِ نصف و يك سوّم و دو سوّم شب را(3) رعايت نكنند، تا صبح به عبادت مشغول مى شدند تا اينكه خداوند بر آنان تخفيف داد. و فاصله بين اين تكليف و تخفيف آن ده سال بود.(4)
حديث فوق را ابومحمّد جعفر بن احمد بن علىّ قمّى نيز در كتاب اءَلْمُنْبِئُ عَنْ زُهْدِ النَّبِىِّ(ص ) به طور مشروح ذكر نموده است .
نمونه اى از شب بيدارى و حالات اميرالمؤمنين (ع )
2 - روايت شده كه : مولايمان علىّ بن ابى طالب (ع ) پيوسته تمام شب را نماز مى خواند، و ساعت به ساعت بيرون مى آمد و به آسمان مى نگريست و قرآن تلاوت مى نمود.
نوف مى گويد: شبى حضرت بعد از گذشت پاسى از شب (5) از كنار من گذشت و فرمود: اى نوف ، آيا خوابيده اى يا بيدارى ؟ عرض كردم : بيدار هستم ، و مراقب شما هستم . سپس حضرت (ع ) فرمود: اى نوف ، خوشا به حال كسانى كه نسبت به دنيا زاهد و بى ميل ، و به آخرت رغبت دارند. آنان كه وقتى تاريكى شب ايشان را فرا مى گيرد، زمين را به عنوان فرش و زيرانداز، و خاك آن را به عنوان رختخواب ، و آب آن را به عنوان عطر، و قرآن را به عنوان روپوش ، و دين (6) را به عنوان زيرپوش خويش برگزيده ، و دنيا را بر اساس شيوه حضرت مسيح عيسى بن مريم - صلّى اللّه عليه - رها كرده اند.
3 - همچنين در روايت آمده كه حبّه عرنى مى گويد: وقتى من و نوف در محوطه مسجد [يا: كاخ حكومتى ] خوابيده بوديم ، كه ناگهان در اواخر شب اميرالمؤمنين (ع ) را ديديم كه مانند شخص واله و سرگشته دست خويش را بر ديوار گذاشته و اين آيه را تا آخر تلاوت مى فرمود كه :
إِنَّ فى خَلْقِ السَّمواتِ وَالاَْرْضِ (7).
- براستى كه در آفرينش آسمانها و زمين ...
وى مى گويد: حضرت اين آيات (8) را مى خواند و بسان شخص عقل پريده مى گذشت . تا اينكه فرمود: اى حبّه ، آيا خوابيده اى يا بيدارى ، عرض ‍ كردم : بيدارم . شما كه چنين مى كنيد، پس ما چگونه بايد باشيم ؟ چشمانش ‍ پر از اشك شد و گريست .و سپس فرمود: اى حبّه ، خداوند را مقامى است ، و ما را در پيشگاه او جايگاهى است ، كه هيچ كدام از اعمال ما بر او پوشيده نيست . اى حبّه ، خداوند نسبت به تو و من از رشته رگ گردان نزديكتر است . اى حبّه ، هيچ چيز نمى تواند من و تو را از ديد خداوند پنهان دارد.
سپس فرمود: اى نوف ، آيا خوابيده اى ؟ نوف كه خوابيده بود از خواب بيدار شد و عرض كرد: نه خير، يا اميرالمؤمنين ، بيدار نيستم ، امشب بسيار گريستم . حضرت فرمود: اى نوف ، اگر در اين شب از خوف خداوند - عزّوجلّ - بسيار گريستى ، فرداى قيامت در پيشگاه خداوند - عزّوجلّ - چشمانت روشن خواهد شد. اى نوف ، هيچ قطره اى از چشم انسان به خاطر ترس از عظمت خدا به زمين نمى ريزد، مگر اينكه درياهاى آتش ‍ جهنّم را خاموش مى سازد. اى نوف ، هيچ كس مقام و منزلتش بزرگتر و والاتر از كسى كه از ترس از عظمت خدا بگريد، و در راه خشنودى خدا دوست و يا دشمن بدارد، وجود ندارد. اى نوف ، هركس در راه خرسندى خدا دوست بدارد، هيچ كس را بر محبّت او مقدّم نخواهد داشت ، و هركس ‍ در راه خشنودى خدا دشمن بدارد، خيرى به دشمنان خويش نمى رساند. اينجاست كه به حقايق ايمان كاملاً نايل خواهيد شد.
سپس حضرت آن دو را پند و اندرز داد و موعظه نمود و در اواخر گفتارش فرمود: پس از خداوند بيم داشته و بپرهيزيد، كه من شما را بيم دادم . سپس در حال عبور مى فرمود: خداوندا اى كاش مى دانستم كه در حال غفلتهايم آيا از من روى گردانى ، يا به من مى نگرى ؟ و اى كاش ‍ مى دانستم كه در خواب طولانى و شكر و سپاس اندكم در برابر نعمتهايت ، حالم چگونه است ؟
حبّه مى گويد: به خدا سوگند، حضرت پيوسته بر اين حال بود، تا اينكه سپيده دم طلوع كرد.
4 - از ديگر صفات مولايمان علىّ(ع ) در شب مطالبى است كه نوف براى معاوية بن ابى سفيان ذكر نمود كه : در هيچ شبى براى حضرتش ‍ رختخواب پهن نشد، و هرگز در شدّت گرما و روزهاى بسيار گرم غذا ميل ننمود [؛ زيرا روزه بودند.].
و نيز نوف گفت : گواهى مى دهم ، كه براستى آن بزرگوار را در حالى كه شب پرده هاى تاريكى خود را افكنده بود، و ستارگان غروب كرده بودند، ديدم كه ايستاده و محاسن شريف خويش را با دست گرفته و همانند مار گزيده [ويا شخصى كه سخت مجروح باشد] به خود مى پيچيد و بسان شخص اندوهناك [و مصيبت زده ] گريه مى نمايد.
اين حديث ، مشهور و معروف است ، و مى ترسيم كه تو اى بنده ، به خاطر تطويل ، از امورى كه موجب قربِ تو نسبت به خداوندى كه مالك برانگيخته نمودن مردگان است ، خسته و ملول گردى . لذا از ذكر آنها خوددارى مى كنيم .
اشكال و جواب ، و حالات شيعيان واقعى در شب
مبادا سخن كسى را قبول كنى كه مى گويد: اين ، تكليف ابرار و بزرگان است ، و ما در بندگى و كوشش در عبادات به پيروى از ايشان مكلّف نيستيم .
اگر ترس آن را نداشتم كه به واسطه نقل كلام خداوند - عزّوجلّ - و ويژگان درگاهش ، به ستوه بيايى و رنجيده شوى ، و در نتيجه به جهت كراهت داشتن از امورى كه تو را به محبّت الهى نزديك مى گرداند، به هلاكت مبتلا گردى ، مسلّماً صفات پاكيزه شيعيان و پيروان واقعى آن بزرگواران را به طور مفصّل براى تو بيان نموده ، و آيات بسيار را ذكر روايات فراوانى را نقل مى كردم ، ولى اينك تنها يك حديث را مى آورم ، كه براى هركس كه دلش حافظ حقايق باشد كافى است :
ابى المقدام مى گويد: امام باقر(ع ) به من فرمود: اى ابا المقدام ، شيعيان و پيروان علىّ (ع ) تنها كسانى هستند كه رنگ پريده [و يا: لاغر]، و بدنهايشان آب رفته و خشكيده ، و لبانشان [از بسيار ذكر گفتن ] خشكيده ، شكمهايشان تو رفته ، رنگهايشان پريده و چهره هايشان زرد باشد. و هنگامى كه تاريكى شب آنان را فرا مى گيرد، زمين را به عنوان رختخواب برگزيده ، و با پيشانى هايشان به زمين روى آورده و سجده مى كنند. سجده هايشان زياد و طولانى ، و اشكهايشان فراوان ، و دعايشان بسيار، و گريستنشان بسيار است ، مردم شادمانند و ايشان نگران .
نمونه اى از حالات امام حسن (ع )
5 - در حديث است كه مولايمان امام صادق (ع ) فرمود: پدر بزرگوارم به نقل از پدرش (عليهماالسلام ) فرمود: حسن بن علىّ(عليهماالسلام ) عابدترين و زاهدترين و برترين مردم در زمان خويش بود، و وقتى حجّ بجا مى آورد، پياده حجّ مى نمود، و چه بسا پا برهنه مى رفت ، و هنگامى كه از مرگ ياد مى نمود(9) مى گريست ، و هرگاه از قبر ياد مى فرمود گريه مى نمود، و هنگامى كه از برانگيخته و زنده شدن مردگان در قيامت ياد مى كرد مى گريست ، و وقتى گذشتن از [پل ] صراط را ياد مى نمود گريه مى كرد، و هرگاه عرضه شدن بر خداوند را به ياد مى آورد با صداى بلند فرياد برآورده و به واسطه آن بى هوش مى گرديد، وهرگاه به نماز مى ايستاد در پيشگاه پروردگارش - عزّوجلّ - فرايص (10) آن بزرگوار مى لرزيد، و وقتى از بهشت و آتش جهنّم ياد مى كرد، بسان شخص مار گزيده [ويا: شخصى كه سخت مجروح باشد] به خود مى پيچيد، و از خداوند بهشت را درخواست نموده و از آتش جهنّم به خدا پناه مى برد، و هماره پس از قرائت آيه اى از كتاب خدا كه در آن يا اءَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا، بود، مى فرمود: لَبَّيْكَ اءَللّهُمَّ، لَبَّيْكَ: (آرى ، خداوندا، آرى .)، و در هيچ حالى ديده نشد مگر اينكه به ياد خداوند سبحان مشغول بود، و صادق ترين مردم از لحاظ و گويش ، و شيوا و رساترين آنان از لحاظ گفتار بود. (روايت طولانى است )
كثرت عبادت امام حسين و امام زين العابدين (عليهماالسلام )
6 - باز مطلبى ذكر شده كه به علىّ بن الحسين (ع ) عرض شد: چقدر فرزندانِ پدرت كم است ؟ حضرت فرمود: جاى شگفت است كه چگونه فرزند دار شده ، زيرا آن بزرگوار در هر شبانه روز هزار ركعت نماز مى خواند، پس كى براى نزديكى با همسر فراغت پيدا مى كرد؟
حديث هزار ركعت نماز خواندن ، درباره خود امام زين العابدين (ع ) نيز روايت شده است .
حالت امام صادق (ع ) در حال لَبَّيْك گفتن
7 - منقول است كه مالك بن انس فقيه مدينه گفت : به خدمت جعفر بن محمّد(ع ) وارد مى شدم ، و آن بزرگوار براى من بالش پيش مى آورد و از من تعظيم مى نمود و مى فرمود: اى مالك ، براستى كه من تو را دوست مى دارم ، و من از اين شادمان مى شدم و حمد و ستايش خدا را بجا مى آوردم . وى مى گويد: حضرت (ع ) همواره از يكى از سه خصلت خالى نبود: يا روزه بود، و يا در حال قيام براى خواندن نماز و عبادت ، و يا در حال ذكر خدا، و آن بزرگوار از عبادت كنندگان و زاهدان بزرگ ، و از عظمت خداوند - عزّوجلّ - خوف داشت ، و با همنشينان خود بسيار سخن مى گفت و خوش مجلس ‍ و پُرفائده بود. هرگاه مى گفت : رسول اللّه (ص ) فرمود گاه رنگش سبز و گاه زرد مى شد، و چنان چهره حضرت متغيّر مى شد كه هركس او را مى شناخت ، گويى در آن حال او را نمى شناسد. يك سال همراه با او حجّ بجا آوردم ، هنگامى كه شترش در جايگاه بستن احرام ايستاد، هربار كه مى خواست لَبَّيْكَ اءَللَّهُمَّ، لَبَّيْكَ: (آرى ، خداوندا، آرى .) بگويد، صدايش در گلويش قطع مى شد، و نزديك بود كه از شترش به زمين بيافتد، به او عرض كردم : اى فرزندِ رسول خدا، از گفتن آن ناگزيرى فرمود: اى پسر ابى عامر، چگونه جسارت كنم و لَبَّيْكَ اءَللّهُمَّ، لَبَّيْكَ بگويم ، در حالى كه مى ترسم خداوند عزّوجلّ بفرمايد: لالَبَّيْكَ وَلا سَعْدَيْكَ.]
ناگفته نماند: كه ما در كتاب تَقْريبُ السّالِكِ إِلى خِدْمَةِ الْمالِك نيز گوشه اى از صفات مقتدايان معصومين (عليهم السلام ) بر اين شيوه از كوشش بسيار و زيبا در عبادت خداوند بوده اند، چه آنان كه ذكر نمودم ، و چه كسانى را كه ذكر ننمودم ، ياد كرده ام .
كمترين عمل در شب
اينك مى گويم : اگر توفيق پيمودن اين راه با بهره گيرى از مركب شب براى تو ميسّر شد، همان گونه باش كه مولايمان علىّ بن ابى طالب (ع ) بيان فرموده ، و معرفتت به مولايى كه در پيشگاهش قرار دارى ، اقتضا مى كند. كه آن بزرگوار(ع ) فرمود: اگر از انجام كار خير ناتوان گشتى ، از انجام دادن كار شرّ عاجز باش .
امتحان نفس
اكنون مى گويم : نَفْس خويش را كه مى خواهد بخوابد و به همين خاطر از خدمت و بندگى مالك و سلطان خويش كاهلى و تنبلى مى نمايد، امتحان كن و ببين كه آيا ادّعايش درست است ، و يا به باطل و دروغ ادّعا مى كند، به اين صورت كه ببين اگر يكى از دوستان يا بعضى از خادمان پادشاهانِ دارِ فريب دنيا به سوى تو بيآيد، يا حاجت كوچكى از حوايج خُرد و بى ارزش ‍ دنيوى را كه تو آن را از دنيا مى خواهى ، - دنيايى كه لذّتش فانى و پيامدها و گناهانش مى ماند - براى تو پيش مى آمد، آيا تنبلى و خوابيدن را بكلّى ترك نمى گفتى ؟ پس حال كه اين را از نَفْس خويش شناختى ، بر حال آن گريه كن ، زيرا يا قلب تو مريض است ، يا در عقايد دينى ات ضعيف هستى ، پس به درگاه خداوند - جلّ جلاله - توبه نما، و از او درخواست كن كه از تو درگذشته ، و سعادتمندى دينى و دنيوى ات را كامل گرداند، كه آن دو تنها در مراقبه و پاييدن مقام جليل الهى حاصل مى شود.
علّت خواب ماندن از نماز شب
حال مى گويم : اگر خواب ماندى و مانند شخص درمانده خواب بر تو غلبه كرده ، در اين صورت اگر خواب ماندنت به خاطر گناهى نباشد كه خداوندى كه به نهانيها آگاه است ، به واسطه آن تو را از خلوت و مناجاتى كه هر دوستى با محبوبش دارد رانده باشد، معذور خواهى بود.
زيرا در حديث آمده كه : خداوند - جلّ جلاله - به واسطه عقوبت گناهان ، بنده را از خدمت و بندگى خويش به خواب مى زند. در اين باره نظر كن به روايتى كه از مولايمان امام صادق (ع ) نقل شده : كه مردى به حضرتش ‍ عرض كرد: سفارشى به من بفرما. حضرت فرمود: تو را به تقواى خداوند سفارش مى نمايم ، و اينكه هرگاه به رختخواب مى روى ، تمام اعمال خير يا شرّى را كه در روز انجام داده اى و نيز هرچيز پاكيزه و پليدى را كه در شكم خويش داخل كرده اى به يادآور.
توجّهات معنوى و توبه در هنگام خوابيدن
توجّه داشته باش كه وقتى خواستى بخوابى - چه خواب بر تو غلبه باشد، و يا در حالت اختيار بوده و ميل تمايل به خوابيدن داشته باشى - بدان كه خواب عبارت است از مرگ و نبودِ بيدارى ، و وفات و از كار افتادنِ اعضا و جوارح از زندگانى استقامت و ايستادگى در انجام امور مربوط به خود. خداوند - جلّ جلاله - در اين باره مى فرمايد:
وَ هُوَ الَّذى يَتَوفّاكُمْ بِاللَّيْلِ، وَ يَعْلَمُ ما جَرَحْتُمْ بِالنَّهارِ، ثُمَّ يَبْعَثُكُمْ فيِه . (11)
- و اوست خداوندى كه شب [و هنگام خواب ، جان شما را] كاملاً مى گيرد، و به تمام گناهانى كه در روز انجام مى دهيد، آگاه است ، سپس شما را در روز برمى انگيزاند.
بر اين پايه ، خداوند - جلّ جلاله - خواب را وفات ، و بيدارى را برانگيختن و زندگانى قرار داده . و آگاه هستى كه شخص خوابيده مانند شخص كور و كر و لال و زمين گير و و گرفتار به بيمارىِ رماتيسم مى گردد، و عقل و تمام بهره هاى اعضا و جوارحش را كه به وسيله آن با مولاى علاّم الغيوب خويش معامله مى نمود، از دستش مى رود، و گويى وقتى كه مى خوابد اختيار افراد تحت تكفّل و اموال و حوايج و امور ضرورى او از دست او خارج مى شود، و نمى داند كه بر آنها چه خواهد گذشت ، و نيرويى براى نگهدارى نفس خويش و حفظ امور مهمّى كه بدان اشاره نموديم باقى نمى ماند. و اگر آنها را به وسيله قفل و پاسبان هم مصون سازد، وقتى خوابيد ممكن است در هر حال خلاف آنچه را كه اراده نموده ، واقع شود.
بنابراين ، هنگامى كه مى خوابى ، گويى كه به مصيبهاى هولناكى مبتلا، و در گرفتاريهاى فراموش كننده واقع شده اى ، و جز خداوند - جَلَّ جَلالُهُ وَ تَقَدَّسَ كَمالُهُ - نمى تواند با بيدار نمودن و عافيت بخشيدن به اعضا و جوارح و كمال زندگانى وبرگرداندن نيروى گوش و چشم و زبان و عقل و تمام [يا: ساير] مقاصدت را كه به واسطه خوابيدن ، پراكنده و پريشان گشته ، امور پراكنده تو را جمع سازد.
از اين رو، به پيشگاه خدا توبه نما، توبه اى كه از هر كوتاهى كه پيش از خوابيدن داشتى ، خالص و پاكيزه باشد. و اگر به خاطر قلّت معرفتت به مولايت كه تو را مى بيند، نفس و عقل و قلبت در توبه حقيقى با تو موافقت ننمودند، از رحمت و بخشش خدا طلبِ عفو و گذشت بنما، كه او - جلّ جلاله - كه خداوندگار بردبار و مهربان و شفيق است ، بر اساس نيكيها و بخششهايى كه به بندگان خود دارد، زيبنده آن است كه بر تو نيز تفضّل نمايد.
و اگر بسان شيوه جنايتكاران و گناهكاران در نزد بزرگترين مالكان كه سيطره و چيره گى دارد، طلب عفو و گذشت ننمودى ، پس حدّاقل مانند تسليم شدن و سرسپردگى شخص بيچاره و نيازمند و ذليل خود را تسليم خدا نموده ، و دين و نفس و مال و افراد تحت تكفّل و آرزوهاى خويش و هر چيزيى را كه بدان نيازمندى ، در تحت نگاهدارى آن خداوند مهربان و بردبار و بزرگوارى كه در پيشگاهش بسيار گستاخى و سوء ادب نموده اى ، در آورده و تسليم اوساز. و در باطن توجّه داشته باش كه تمام آنچه را كه خداوند به تو بخشيده و تو در نزد او به وديعه گذاردى ، در حقيقت مِلْك اوست ، و تو در نزد او به عاريت و وديعه گذارده اى ؛ بنابراين حتّى در ذهن و خاطر و يا در دل خويش با مالكيّت او مخالفت منما، تا مبادا خود را شريك خداوند شمرده ، و به هلاكت مبتلا گشته و خشنودى او از دستت برود.
بى گمان اگر اين سفارش مرا بپذيرى و توبه يا طلب عفو نموده ، و يا چنانكه گفتيم خود را تسليم خداوند نمايى ، و به شرحى كه ذكر كرديم ، همه چيز خود را در نزد او به وديعه گذارى ، خداوند حافظ و نگاهبان تو بوده ، و از تو حمايت نموده و پناه خواهد داد، و هيچ فساد و تباهى در هيچ امرى در كم و زياد و كوچك و بزرگ ، بر تو وارد نخواهد شد.
در بعضى از اخبار ديدم كه مردى مى گويد: عقربى نايابى را ديدم كه بر پشت لاك پشتى سوار شده و لاك پشت آن را از يك سوىِ رودِ نيل به سوى ديگر كه من در آنجا بودم ، مى گذارند، وقتى آن را به كنار آب رسانيد، عقرب بر زمين فرود آمد، و من دنبال آن روانه شدم ، و با خود گفتم كه اين عقرب جريانى دارد، تا اينكه به پايين تنه درختى رسيد و از آن بالا رفت و بر روى شاخه اى رفت كه مارى بر روى آن آويزان بود و جوانى در زير آن خوابيده بود، عقرب دُمِ مار را گزيد، به گونه اى كه مار مرده به زمين افتاد. اين امر در نظر من بسيار بزرگ آمد، به سوى آن جوان آمدم و بيدارش نمودم و گفتم : به اين مار كه خداوند تو را از آن سالم نگاه داشت نگاه كن ، و اين ابيات را براى او خواندم :
يا نائِماً وَالْجَليلُ يَحْرُسُهُ
مِمّا [يُلاقى ] فى حِنْدِسِ الظُّلَمِ
كَيْفَ تَنامُ الْعُيُونُ عَنْ مَلِكٍ
تَاءْتيكَ مِنْهُ فَوآئِدُ النِّعَمِ؟
- اى به خواب رفته اى كه خداوند بزرگ ، تو را از امورى كه در تاريكيهاى بسيار شديد براى تو پيش مى آيد، پاس مى دارد.
چگونه چشمهايت از توجّه به پادشاهى كه بهره هاى نعمتها از سوى او به تو مى آيد، به خواب مى رود؟
و نيز در كتاب اءَلْياقُوتُ الاَْحْمَر تاءليف احمد بن حسن اهوازى آمده كه : از بعضى از غُلامان [و پسران نوجوان خدمتكار] برخى از كه كسرايان شنيدم كه گفت : هرگز كسرى نخوابيد مگر اينكه پيش از خوابيدن براى خداوند - عزّوجلّ - سجده نمود، و از او خواست كه بعد از مرگش او را زنده بدارد. و مقصودش از مرگ ، خوابيدن ، و از زندگانى ، بيدارى بود.
اينك مى گويم : اگر پادشاهى كه به جاى اشتغال به خداوند به غير او مشغول شده و به او - جلّ جلاله - معرفت و آگاهى نداشت مانند تو معرفت و شناخت داشت ، مسلّماً بهتر از تو با خداوند معامله مى نمود، پس ‍ عذر تو در غفلت از مالك دنيا و آخرت چيست ؟
ناگفته نماند كه اگر فرضاً بعد از عمل به آنچه كه پيشتر ذكر نموديم ، در حال خواب ضررى متوجّه تو شد، و برخى از چيزهايى را كه تحت تصرّف توست از دستت رفت ، شايد اين براى آن باشد كه خداوند - جلّ جلاله - مى خواهد با اين كار نشانه هاى خود را در برگرداندن آن به تو نشان دهد، چنانكه نسبت به كسانى كه بر مالكِ روز جزا توكّل نموده اند، چنين شده و خداوند آيات خود را نشان داده ، نقل شده است كه :
عرب بيابان نشينى به در مسجد الحرام آمد و شتر خود را رها نمود گفت : خداوندا، اين شتر و بار آن را در حفظ و نگاهدارى تو درآورده ، و در نزد تو به وديعه مى گذارم . و وارد مسجد الحرام شد، و طواف نمود و بيرون آمد و شتر را پيدا نكرد، و ايستاد و گفت : پروردگارا، چيزى از مالِ من دزديده نشده ، بلكه مال تو دزديده شده است ، زيرا اگر اعتماد نداشتم كه تو شتر و بارش را حفظ مى كنى ، آن را رها نمى كردم . و امثال اين سخنان را تكرار مى كرد. و مردم از سخن گفتن او با خداوند - عزّوجلّ - تعجبّ مى كردند، تا اينكه ناگهان مردى - كه با يك دست افسار شتر را گرفته و دست ديگرش بريده بود - پيش آمد، و به عرب بيابان نشين گفت : شتر را بگير، كه من از آن خير نديدم . گفت : جريان تو چگونه بود؟ گفت : با آن به پشت كوه رفتم و پنهان شدم ، ولى ناگهان سوارى كه نمى دانم از كجا رسيد، فرود آمد و مرا پريشان نمود و از جايم بلند كرد و دستم را قطع نمود و دستور داد كه شتر را بازگردانم .
من نيز به ياد ندارم كه هيچگاه چيزى را به خداوند - جلّ جلاله - سپرده باشم و آن چيز گم شده باشد. واگر هم به خاطر ارتكاب گناهى گم شده ، هنگامى كه از رحمت حضرتش اعاده سپرده ام را خواسته ام ، آن را به من بازگردانده و محجوب و محرومم نساخته [يا: شرمسارم ننموده ]، و بر طبق گناهى كه باعث گم شدن آن از پناهگاه نگاهدارى اش شده ، با من معامله ننموده است .
در سال 627 هجرى قمرى راهىِ حجّ شدم ، و تمام آنچه را كه همراهم بود به حفظ و پاسدارىِ مراحم الهى سپردم ، ولى تازيانه اى كه از چوب بادامِ تَلْخ همراهم بود و به كجاوه بسته شده بود هنگام سير شبانه به زمين افتاد، هنگامى كه روز روشن شد و فرود آمديم ديدم كه تازيانه گم شده است ، به دوست همراهم - كه مردى علوىّ بود و علىّ بن زكىّ رحمه اللّه نام داشت - گفتم : تازيانه من گم شده ، در جستجوى آن باش . وى از گفته من تعجّب كرد و گفت : تازيانه اى را كه ديشب در راهپمايى سريع حاجيان افتاده جستجو كنم ؟ گفتم : بله ، زيرا من هرچه را كه همراهم بود به خداوند - جلّ جلاله - سپرده ام ، و او - جلّ جلاله - از آنها نگاهدارى مى كند. وى گفته مرا نپذيرفت و آفتابه اى برداشت و رفت تا به دور از ديد حاجيان به دستشويى برود، ولى در حالى كه تازيانه در دستش بود آمد. گفتم : چگونه آن را پيدا كردى ؟ گفت : ديدم كه بر روى كوزه مردى آويزان است ، گفتم اين تازيانه از آنِ فلانى است و ديشب در راهپيمايى شبانه افتاده است . گفت : بله ، ما آن را شب يافتيم و برداشتيم ، بگير و براى او ببر.
و اگر امثال اين امور را كه برايم اتّفاق افتاده ذكر كنم ، خسته و ملول مى گردى .
آداب و اعمال پيش از خواب
الف - آداب وقت در قرار گرفتن در رختخواب
1 - وقتى به صورتى كه گفتيم عمل نموده و به كيفيّتى كه توضيح داديم همه وسايلى و امور مربوط به خويش را نزد خدا به ويعه گذاشتى ، مانند وضوى نماز، طهارت نموده و سپس برخيز به سوى رختخواب يا هر جا كه مى خواهى بخوابى .
2 - هنگام قرار گفتن در رختخواب بگو آنچه را كه نقل شده امام صادق (ع ) فرمود: هنگامى كه در رختخوابت جاى گرفتى مى گويى :
اءَعُوذُ بِعِزَّةِ اللّهِ، وَ اءَعُوذُ بِقُدْرَةِ اللّهِ، وَ اءَعُوذُ بِكَمالِ اللّهِ، وَ اءَعُوذُ بِسُلْطانِ اللّهِ، وَ اءَعُوذُ بِجَبَرُوتِ اللّهِ، وَ اءَعُوذُ بِمَلَكُوتِ اللّهِ، وَ اءَعُوذُ بِدَفْعِ اللّهِ، وَ اءَعوُذُ بِجَمْعِ اللّهِ، وَ اءَعُوذُ بِمُلْكِ اللّهِ، وَ اءَعُوذُ بِرَحْمَةِ اللّهِ، وَ اءَعُوذُ بِرَسُولِ اللّهِ(ص ) - مِنْ شَرِّ ما خَلَقَ وَ ذَرَاءَ وَ بَرَاءَ، وَ مِنْ شَرِّ الْهامَّةِ(12) وَ السّامَّةِ، وَ مِنْ شَرِّ فَسَقَةِ الْجِنِّ وَ الاِْنْسِ، وَ مِنْ شَرِّ فَسَقَةِ الْعَرَبِ وَالْعَجَمِ، وَ مِنْ شَرِّ كُلِّ دآبَّةٍ فِى اللَّيْلِ وَ النَّهارِ، اءَنْتَ آخِذٌ بِناصِيَتِها، إِنَّ رَبّى عَلى صِراطٍ مُسْتَقيمٍ.
- پناه مى برم به عزّت و سربلندى خداوند، و پناه مى برم به قدرت الهى ، و پناه مى برم به كمال خدا، و پناه مى برم به تسلّط و چيرگى خداوند، و پناه مى برم به سركشى و عظمت خداوند، و پناه مى برم به فرمانروايى و چيرگى بزرگ الهى ، پناه مى برم به دفع و جلوگيرى خدا، و پناه مى برم به جمع و گردآوردن خدا، و پناه مى برم به سلطنت [ويا: مالكيّت ] خداوند، و پناه مى برم به رحمت خدا، و پناه مى برم به رسول خدا(ص ) - از شرّ تمام آنچه خداوند خلق فرموده و پديد آورده و به وجود آورده ، و از گزند حشرات غير سمّى و سمّى و از آسيب گناهكاران جنّ و انس ، و از شر گناهكاران عَرَب و عَجَم ، و از شرّ هر جنبنده در شب و روز كه [موى ] پيشانى [و تمام اختيار] آن به دست دوست ، براستى كه پروردگار من بر راه راست استوار است .
و در ادامه دعا هركس را كه خواستى به پناه خداوند درآور.
3 - در روايت آمده كه رسول خدا(ص ) پيوسته در جنگ و يا مسافرت هنگام فرا رسيدن شب مى فرمود:
يا اءَرْضُ، رَبّى وَ رَبُّكِ اللّهُ، اءَعُوذُ بِاللّهِ مِنْ شَرِّكِ وَ شَرِّ ما فيكِ، وَ شَرِّ ما خُلِقَ فيكِ، وَ شَرِّ ما دَبَّ عَلَيْكِ، اءَعُوذُ بِاللّهِ مِنْ شرِّ كُلِّ اءَسَدٍ وَ اءَسْودٍ، وَ حَيَّةٍ وَ عَقْرَبٍ، وَ مِنْ ساكِنِ الْبَلَدِ، وَ مِنْ شَرِّ والِدٍ وَ ما وَلَدَ]
- اى زمين ، پروردگار من و تو خداست . به خدا پناه مى برم از شرّ تو و شرّ هرچه در توست ، و شرّ هرچه در تو خلق شده ، و شرّ هر چه بر روى تو مى جنبد، به خدا پناه مى برم از شرّ هر شير و مار بزرگ و مار و عقرب و از ساكنان آباديها و از شرّ انسانهايى كه زاده و زاييده شده اند.
4 - همچنين از جمله اعمال بنده در هنگام قرار گرفتن در رختخواب بايد اين باشد كه در روايت آمده كه امام صادق (ع ) فرمود: هركس هنگامى كه در رختخواب قرار مى گيرد يازده بار قُلْ هُوَ اللّهُ اءَحَد بخواند، گناهش آمرزيده شده ، و شفاعت او درباره همايشگانش پذيرفته مى شود، و اگر صد بار قرائت كند، گناهان پنجاه سال آينده او آمرزيده مى گردد.
5 - و نيز هنگامى كه در رختخواب رفتى بگو آنچه را كه در روايت آمده كه امام صادق (ع ) فرمود: هركس هنگام جاى گرفتن در رختخوابش ‍ بگويد:
اءَللّهُمَّ، إِنّى اءُشْهِدُكَ اءَنَّكَ افْتَرَضْتَ عَلَىَّ طاعَةَ عَلَىِّ بْنِ اءَبى طالِبٍ وَ الاَْئِمَّةِ مِنْ وُلْدِهِ.
- خداوندا، تو را گواه مى گيرم كه طاعت و پيروى از حضرت علىّ بن ابى طالب و امامان و فرزندان او [(عليهم السلام )] را بر من واجب فرمودى .
و همه ائمّه [(عليهم السلام )] تا امام عصر خويش را يكايك نام ببرد، و بعد در همان شب جان بسپارد، وارد بهشت مى گردد.
ب - اعمال و آداب بعد از دراز كشيدن در رختخواب
1 - وقتى در هنگام نشستن در رختخواب و جايگاه خوابيدن خود امورى را كه يادآور شديم ، گفتى ، توجّه داشته باش كه تو بنده مملوك ناچيزى هستى كه مى خواهى بخوابى و پاهايت را دراز كنى ، و در حركات و سكنات خويش در پيشگاه خداوندى كه مالك عظيم و بزرگ است احساس ‍ راحتى كنى ، پس در گفتار و كردار مؤدّب باش . زيرا به هرچه بيشتر مؤدّب باشى و اظهار خاكسارى نمايى مولايت اهليّت آن را دارد، و مقام تو كوچكتر و پست تر از آن است ، و نيز با حالت تسليم و واگذارى و توكّل [به خداوند و با هر حالت ديگر كه در اين مقام شايسته است ، بر سمت راست بدن خويش دراز بكش .
2 - بگو آنچه را كه در روايت آمده امام صادق (ع ) فرمود: هرگاه در رختخواب خويش قرار گرفتى ، بر سمت راست بدن خويش دراز بكش و بگو:
بِسْمِ اللّهِ، وَ بِاللّهِ، وَفى سَبيلِ اللّهِ، وَ عَلى مِلَّةِ رَسُولِ اللّه (ص ). اءَللّهُمَّ، إِنّى اءَسْلَمْتُ نَفْسى إِلَيْكَ، وَ وَجَّهْتُ وَجْهى إِلَيْكَ، وَ فَوَّضْتُ اءَمرى إِلَيْكَ، وَ اءَلْجَاءْتُ ظَهْرى إِلَيْكَ، رَغْبَةً وَ رَهْبَةً إِلَيْكَ، لا مَلْجَاءَ وَلا مَنْجا مِنْكَ إِلاّ إِلَيْكَ، [وَ اءَسْلَمْتُ نَفْسى إِلَيْكَ]. اءَللّهُمَّ، آمَنْتُ بِكُلِّ كِتابٍ اءَنْزَلْتَهُ وَ بِكُلِّ رَسُولٍ اءَرْسَلْتَهُ.
- به نام خدا، و به [وسيله ] خدا، و در راه خدا، و بر آيين رسول خدا(ص ). خداوندا، همانا من خويشتن را تسليم تو نمودم ، و روى [و تمام وجود]م را به سوى تو متوجّه ساختم ، و امورم را به تو واگذار، و پشتم را به پناه [نيروى ] تو درآوردم ، از روى ميل و رغبت [به تو] و بيم و هراس از تو. هيچ پناهگاه و راه تجاتى از تو نيست جز به سوى تو، [و نفس خويش را تسليم تو نمودم .] خدايا، به تمام كتابهايى كه فرو فرستاده و به هر پيامبرى كه گسيل داشتى ايمان آوردم .
سپس سوره ها و آيات ذيل را قرائت بكن :
3 - سوره قُلْ هُوَ اللّهُ اءَحَد.
4 - دو سوره معوذّتين .
5 - آية الكرسى سه بار.
6 - آيه سَخَره (13).
7 - آيه شَهِدَاللّه (14).
8 - سوره إِنّا اءَنْزَلْناهُ فى لَيْلَةِ الْقَدْر يازده بار.
9 - سپس سى و چهار بار تكبير و سى وسه مرتبه تسبيح و 33 بار حمد مى گويى . و اين همان تسبيح حضرت زهرا، فاطمه (عليهاالسلام ) است كه رسول خدا(ص ) به آن حضرت آموخت .
10 - سپس بگو:
لا إِلهَ إِلا اللّهُ وَحْدَهُ، لا شَريكَ لَهُ لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ، يُحْيى وَ يُميتُ [وَ يُميتُ وَ يُحْيى ]، وَ هُوَ حَىُّ لايَموتُ، بِيَدِهِ الْخَيْرُ، وَ هُوَ عَلى كُلِّ شَىْءٍ قَديرٌ.
- معبودى جز خداوند يگانه نيست و شريكى براى او وجود ندارد، فرمانروايى تنها از آن اوست ، و ستايش مختصّ اوست ، زنده مى گرداند و مى ميراند، [و مى ميراند و زنده مى گرداند] و خود او زنده اى است كه هرگز نمى ميرد، و تمام خوبى به دست [جمال ] اوست ، و بر هر چيز تواناست .
11 - بعد بگو:
اءَعُوذُ بِاللّهِ الَّذى يُمْسِكُ السَّمآءِ اءَنْ تَقَعَ عَلى الاَْرْضِ إِلاّ بِإِذْنِهِ - مِنْ شَرِّ ما خَلَقَ وَ ما ذَرَاءَ وَ بَرَاءَ وَاءَنْشَاءَ وَ صَوَّرَ، وَ مِنَ الشَّيْطانِ وَ شِرْكِهِ و فَرْعِهِ [يا: قَرْعِهِ] وَ مِنْ شَرِّ شَياطينِ الاِْنْسِ وَ الْجِنِّ، وَ اءَعُوذُ بِكَلِماتِ اللّهِ التّآمِّةِ [يا: التّامّآتِ] مِنْ شَرِّ السّآمَّةِ وَالْهآمَّةِ وَاللاَّّمَّةِ وَالْخآصَّةِ، وَ مِنْ شَرِّ ما يَنْزِلُ مِنَ السَّمآءِ وَ ما يَعْرُجُ فيها، [وَ مِنْ شَرِّ ما يَخْرُجُ مِنَ الاَْرْضِ وَ ما يَلِجُ فيها]، وَ مِنْ شَرِّ طَوارِقِ اللَّيْلِ وَ طَوارِقِ النَّهارِ، إِلاّ طارِقاً يَطْرُقُ بِخَيْرٍ، بِاللّهِ وَ بِالرَّحْمنِ اسْتَعَنْتُ، وَ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ، حَسْبِىَ اللّهُ، نِعْمَ الْوَكيلُ.
- پناه مى برم به خداوندى كه آسمان را از اينكه جز به اجازه او بر زمين بيافتد، نگاه مى دارد، از شرّ هرچه آفريده و خلق فرموده و پديد آورده و ايجاد و صورتگرى نموده ، و از [گزند] شيطان و سهيم شدن و گمان [يا: تسلّط] او، و از شرّ شيطانهاى انسى و جنّى ، و پناه مى برم به كلمات كامل خداوند از شرّ حشرات سمّى و غير سمّى و هر ترس و هراس [ويا: چشم زخم ] و شرّ مخصوص ، و از آسيب تمام آنچه كه از آسمان فرو مى آيد، و يا به آنجا بالا مى رود، [و از شرّ آنچه كه از زمين بيرون آمده و در آن فرو مى رود.] و از شرّ پيشامدهاى شبانه و روزانه ، مگر پيشامدى كه خير همراه خود بياورد، و تنها به خداوند رحمت گستر يارى مى جويم ، و تنها بر او توكّل نمودم ، خداوند مرا بس است و چه كار گذار و وكيل خوبى .
12 - سپس دست راست خويش را زير سر گذاشته و بگو دعايى را كه نقل شده امام باقر (ع ) فرمود: شخصى كه مى خواهد بخوابد هنگامى كه انسان دست راستش را زير سرش گذاشت ، بگويد:
بِسْمِ اللّهِ، اءَللّهُمَّ، إِنّى اءَسْلَمْتُ نَفْسى إِلَيْكَ، وَ وَجَّهْتَ وَجْهى إِلَيْكَ، وَ فَوَّضْتُ اءَمْرى إِلَيْكَ، وَ اءَلْجَاءْتُ ظَهْرى إِلَيْكَ، وَ تَوَكَّلْتُ عَلَيْكَ، رَهْبَةً وَ رَغْبَةً إِلَيْكَ، لا مَلْجَاءَ وَ لا مَنْجا مِنْكَ إِلاّ إِلَيْكَ، آمَنْتُ بِكِتابِكَ الَّذى اءَنْزَلْتَ، وَ رَسُولِكَ الَّذى اءَرْسَلْتَ.
- به نام خدا، خداوندا، براستى كه من خويشتن را تسليم تو نمودم ، و روى [و تمام وجود]م را متوجّه تو نمودم ، و امورم را به تو واگذار نموده ، و پشتم را در پناه تو درآورده ، و بر تو توكّل نمودم ، از روى بيم و هراس [از تو] و ميل و رغبت به سوى تو. هيچ پناهگاه و راه نجاتى از تو نيست جز به سوى تو، به كتابى كه فرو فرستادى و پيامبرى كه گسيل داشتى ايمان آوردم .
بعد تسبيح حضرت فاطمه (عليهاالسلام ) را بگو:
البتّه ما پيشتر مشابه اين دعا را در هنگام دراز كشيدن بر سمت راست بدن ذكر نموديم ، ولى اين روايت اضافه دارد، و مختصّ به وقت گذاشتن دست راست بر زير سر است .
13 - و نيز هنگام قرار گرفتن در محلّ خواب بگو آنچه را كه نقل شده امام صادق (ع ) فرمود: هركس هنگامى كه در خوابگاه و محلّ دراز كشيدن خويش قرار مى گيرد، سه مرتبه بگويد:
اءَلْحَمْدُللّهِِ الَّذى عَلا فَقَهَرَ، وَالْحَمْدُللّهِِ الَّذى بَطَنَ فَخَبَرَ، وَ الْحَمْدُللّهِِ الَّذى مَلَكَ فَقَدَرَ، [وَالْحَمْدُللّهِِ الَّذى عُصِىَ فَغَفَرَ، وَالْحَمْدُللّهِِ الَّذى عُبِدَ فَشَكَرَ]، وَ الْحَمْدُللّهِِ الَّذى يُحْيِى الْمَوْتى ، وَ هُوَ عَلى كُلِّ شَىْءٍ قَديرٌ.
- ستايش خداوندى را كه [از همه موجودات ] برتر و بلند مرتبه است و لذا [بر آنها] چيره است ، و سپاس خدايى را كه در باطن [اشياء] نفوذ كرد و لذا به باطن آنها آگاهى دارد، و ستايش خداوندى را كه دارنده و خداوندگار [تمام موجودات ] هست و لذا [بر هر چيز] تواناست ، [و سپاس خداوندى را كه معصيت و نافرمانى او را مى كنند و او مى آمرزد، و ستايش خدايى را كه او را مى پرستند و او شكرگزارى مى نمايد]، و سپاس خدايى را كه مردگان را زنده مى گرداند، و هم او بر هر چيز تواناست .
مانندِ روزى كه از مادرش زاده شده ، از گناهان بيرون مى آيد.
توجّهات و حالات و اعمال مؤلّف (15) در هنگام خوابيدن
اينك مى گويم : اگر خواستى ، مانند برخى از بندگان خدا كه مى شناسم باش ، كه با اجازه خداوند و رعايت ادب با او مى خوابد، و با توجّه به خدا روبه سوى قبله قرار مى گيرد، و مانند زنان فرزند مرده كه دست بر گونه مى گذارند، دستش را زير سرش مى گذارد، به خاطر اينكه بسيارى از امورى را كه كه او را به خدا نزديك مى كند، از دست داده و در عزاى آنها نشسته است . و نيّتش از اين خوابيدن آن است كه بدين وسيله در حال بيدارى بر طاعت و عبادت خداوند جلّ جلاله و بر بندگى و خاكسارى براى خدا كه در حال بيدارى از او خواسته شده ، نيرو برگيرد، و گويى كه كوهِ گناهان قلبى اش بر بالاى سر او برده شده تا از دستِ خشم خدا بر سر او بيافتد، چنانكه براى بنى اسرائيل رُخ داد، آنجا كه خداوند - جلّ جلاله - مى فرمايد:
وَ إِذْ نَتَقْنَا الْجَبَلَ فَوْقَهُمْ، كَاءَنَّهُ ظُلَّةٌ. (16)
- و [به ياد آر] آن هنگام را كه كوه را بركَنده و مانند ابر هولناكى بر بالاى سرشان نگاه داشتيم . و چنانكه بنى اسرائيل از بيم فرو افتادن كوه بر زندگانى فانى و ناپايدارشان خاكسارى نموده و تسليم شدند، صاحب كوهِ گناهان نيز بيم آن را دارد كه كوهِ گناهان بر سرش فرو بيافتد و تمام زندگانى و سعادتمندى حيات فانى و باقى اش را نابود سازد.
و آن بنده هنگامى كه دست راست خويش را بر زير سرش گذاشت اعمال زير را به ترتيب انجام مى دهد:
1 - قرائت سوره حمد سه مرتبه .
2 - قرائت سوره قُلْ هُوَ اللّهُ اءَحَد يازده بار.
3 - قرائت سوره إِنّا اءَنْزَلْناهُ فى لَيْلَةِ الْقَدْرِ يازده مرتبه ]
4 - قرائت سوره اءلْهيكُمُ التَّكاثُر يك بار.
5 - قرائت سوره قُلْ يا اءَيُّهَا الْكافِروُن سه بار.
6 - قرائت سوره قُلْ اءَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقْ سه بار.
7 - قرائت سوره قُلْ اءَعُوذُ بِرَبِّ النّاسِ سه بار.
8 - خواندن آية الكرسى يك مرتبه .
9 - خواندن آيه شَهِدَاللّهُ اءَنَّهُ لا إِلهَ إِلاّ هُو تا آخر.(17)
10 - قرائت آيه لَوْ اءَنْزَلْنا [هذَا الْقُرآنَ]... تا آخر سوره حشر.
11 - قرائت آيه إِنَّ اللّهِ يُمْسِكُ السَّمواتِ وَالاْ رْضَ اءَنْ تَزُولا ، وَ لَئِنْ زالتا إِنْ اءَمْسَكَهُما مِنْ اءَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ، إِنَّهُ كانَ حَليماً غَفُوراً(18)
12 - قرائت آيات سَخَره .(19)
13 - قرائت آيه آمَنَ الرَّسُولُ تا آخر سوره بقره .
14 - قرائت اواخر سوره كهف يعنى آيه : قُلْ إِنَّما اءَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ [يُوحى إِلَىّ] تا آخرسوره .
15 - سپس مى گويد:
اءَللّهُمَّ، لاتُؤْمِنّى مَكْرَكَ، وَلا تُنْسِنى ذِكْرَكَ، وَ لا تَوَلَّ عَنِّى وَجْهَكَ، وَلا تَهْتِكْ عَنّى سِتْرَكَ، وَلا تُؤ اخِذْنى عَلى تَمَرَّدى ، وَلا تَجْعَلْنى مِنَ الْغافِلينَ، وَ اءَيْقِظْنى مِنْ رَقْدَتى ، وَ سَهِّلِ الْقِيامَ فى هذِهِ اللَّيْلَةِ فى اءَحَبِّ الاَْوْقاتِ إِلَيْكَ، وَ ارْزُقْنى فيها ذِكْرَكَ وَالصَّلاةَ وَالدُّعاءَ وَ الشُّكْرَ [يا: الشُّكْرَ وَ الدُّعاءَ] حَتّى اءَسْاءَلَكَ فَتُعْطِيَنى ، وَ اءَدْعُوَكَ فَتَسْتَجيبَ لى ، وَ اءَسْتَغْفِرَكَ فَتَغْفِرَ لى ، إِنَّكَ اءَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحيمُ.
- خداوندا، مرا از مكر و فريبت ايمن مگردان ، و يادت را از يادم مبر، و روى [و اسماء وصفات ]ات را از من برمگردان ، و پرده [ستاريّتت ] را درباره [گناهان ] من مَدر، و به واسطه سركشى ام مگير، و از غافلان قرار مده ، و از خواب [غفلتم ] بيدار فرما، و برخاستن [براى عبادت ] در اين شب را در محبوبترين اوقات در نزد خود براى من آسان فرما، و در آن يادت و نماز و دعا و سپاسگزارى [يا: سپاسگزارى و دعا] را روزى ام گردان ،تا اينكه از تو درخواست نمايم و عطايم فرمايى ، و بخوانمت تا اجابت نمايى ، و طلب آمرزش كنم تا بيآمرزى ، براستى كه تويى بسيار آمرزنده مهربان .
16 - بعد براى ترس از محتلم شدن مى گويد:
اءَللّهُمَّ، إِنّى اءَعُوذُ بِكَ مِنْ الاِْحْتِلامِ، وَ مِنْ [شَرِّ الاَْحْلامِ]، وَ اءَنَ يِلْعَبَ بِىَ الشَّيْطانُ فِى الْيَقْظَةِ وَالْمَنامِ.
- خداوندا، به تو پناه مى برم از محتلم شدن [و ديدن خواب شيطانى ] و [از رؤ ياهاى بد]، و اينكه شيطان در بيدارى و خواب با من بازى كند.
17 - سپس براى همين منظور آيه قُلْ مَنْ يَكْلَؤُكُمْ بِاللَّيْلِ وَالنَّهارِ مِنَ الرَّحْمنِ(20)
را تا آخر قرائت مى كند.
18 - و بعد آخر سوره بنى اسرائيل يعنى آيات ذيل را تلاوت مى كند:
قُلْ: ادْعُواللّهَ، اءَوِ ادْعُوا الرَّحْمنَ، اءَيّاً ما تَدْعُوا فَلَهُ الاَْسْمآءِ الْحُسْنى ، وَلاتَجْهَرْ بِصَلاتِكَ، وَ لا تُخافِتْ بِها، وَ ابْتَغِ بَيْنَ ذلِكَ سَبيلاً، وَ قُلِ: الْحَمْدُللّهِِ الَّذى لَمْ يَتَّخِذْ صاحِبَةً وَ لا وَلَداً، وَ لَمْ يُكُنْ لَهُ شَريكٌ فِى الْمُلْكِ، وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ وَلِىُّ مِنَ الذُّلِّ، وَ كَبِّرْهُ تَكْبيراً. (21)
- بگو: خدا را بخوانيد يا رحمان را بخوانيد، هر كدام را بخوانيد، نامها [و كمالات ] نيكوتر تنها براى اوست ، و نمازت را نه بلند بخوان و نه آهسته ، و راهى ميان اين دو را بجوى ، و بگو: ستايش خداوندى را كه هيچ كس را به زنى و فرزندى نگرفت ، و هيچ شريكى در سلطنت و فرمانروايى ندارد، و هيچ سرپرستى از روى ذلّت و خوارى براى او نيست ، و او را به گونه ويژه اى بزرگتر بدان .
19 - سپس تسبيح حضرت زهرا(عليهاالسلام ) را مى گويد، و اين آخرين چيزى است كه وى هنگام خوابيدن مى گويد.
فضيلت و آثار و فوائد اعمال وقت خواب
در فضيلت هركدام از اينها كه آن بنده خدا بدان عمل نموده و بر اساس ‍ هدايت خداوند - جلّ جلاله - مرتّب نموده روايت نيز وارد شده ، و براى هرچه قرائت نموده فوايد و آثار عظيمى است كه با ذكر و به شماردرآوردن آنها كتاب مبسوط مى شود. [لذا به ذكر برخى از آن روايات بسنده مى كنيم ]:
فضيلت تسبيح حضرت زهرا(عليهاالسلام )
1 - درباره عملى كه آن بنده در پايان اعمال در هنگام خوابيدن انجام مى دهد، يعنى تسبيح حضرت زهرا، فاطمه - عليها اءَفْضَلُ السَّلام - روايت شده كه امام صادق (ع ) فرمود: وقتى به رختخواب مى رويد، يك فرشته بزرگوار و يك شيطان ناپاك و سركش و شرورى باشتاب به سويتان مى آيند، فرشته مى گويد: روز خويش را با عمل خير ختم كن ، و شب خود را با عمل خوب آغاز نما، و شيطان مى گويد: روز خود را باگناه ختم كن ، و شب خود را با گناه آغاز كن .
و افزود: اگر شخص از فرشته بزرگوار اطاعت كند و روز خود را با ياد خدا به پايان برد و وقتى واردِ جايى كه مى خواهد بخوابد شد، شب خود را با ياد خدا آغاز نمايد و سى و چهار بار تكبيرو سى وسه بار تسبيح و سى وسه بار حمد بگويد، فرشته ، شيطان را از او درو مى راند، و شيطان دور مى شود، و تا هنگام بيدار شدن از خواب آن فرشته از او نگاهدارى مى كند.
و وقتى بيدار شد، شيطان با شتاب به پيش آمده و مشابه سخنى را كه پيش از به خواب رفتن به وى گفت مى گويد، و فرشته نيز مانند همان سخنى كه پيش از خوابيدن به وى گفت مى گويد، اگر بنده به همان صورتى كه نخست خدا را ياد كرد، خداوند - عزّوجلّ - را ياد كند، فرشته ، شيطان را از او دور مى راند، و شيطان بدور مى رود، و خداوند - عزّوجلّ - در برابر اين عمل ، عبادت يك شب را براى او مى نويسد.
همچنين در از حضرت علىّ بن محمّد بن علىّ بن موسى الرّضا، امام هادى (عليهم السلام ) درباره آنچه كه اهل بيت (عليهم السلام ) هنگام خوابيدن انجام مى دهند. آمده ما اهل بيت در هنگام خوابيدن ده كار را پيوسته انجام مى دهيم : طهارت ، و گذاشتن دست راست زير سر، و سى وسه بار تسبيح خدا، و سى وسه بار حمد، و سى وچهار بار تكبير گفتن ، و رو به سوى قبله مى خوانيم ، و فاتحة الكتاب ، وآية الكرسى ، و آيه شَهِدَ اللّهُ اءَنَّهُ لا إِله إِلاّ هُو تا آخرش را قرائت مى كنيم . و هر كس اين كارها را انجام دهد، حظّ و بهره آن شب را برگرفته است .
حديث فوق به همين صورت به دست ما آمده كه راوى ابتدا ده خصلت را ذكر نموده ، ولى در تفصيل نُه خصلت را برشمرده است . گويا يا در اجمال و يا تفصيل سهو نموده است . و ظاهراً اشتباه در تفصيل است ، زيرا اعمال ائمّه (عليهم السلام ) در وقت خوابيدن همان گونه كه روايت نموديم ، بيشتر از نُه خصلت است ، و شايد سهو كرده و قرائت سوره قُلْ هُوَ اللّهُ اءَحَد و إِنّا اءَنْزَلْناهُ را ذكر ننموده است .
اينك فضيلت برخى از امورى كه پيش از اين به صورت مختصر ذكر نموديم ، به تفصيل يادآور مى شويم :
فضيلت قرائت سوره إ نّا اءَنْزَلْناه
فضيلت يازده صد بار قرائت كردن سوره قُلْ هُوَاللّهُ اءَحَد به صورتى كه روايت نموديم گذشت ، امّا درباره فضيلت يازده بار خواندن سوره إِنّا اءَنْزَلْناهُ ابوبصير مى گويد: از امام صادق (ع ) شنيدم كه مى فرمود: هركس هنگام خوابيدن يازده بار سوره إِنّا اءَنْزَلْناهُ فى لَيْلَةِ الْقَدْر را قرائت كند، خداوند يازده فرشته را بر او مى گمارد تا او را از تمام شيطانهاىِ راند شده تا صبح حفظ كنند.
فضيلت قرائت سوره اءَلْهكُمُ التَّكاثُر
در روايت آمده كه امام صادق (ع ) فرمود رسول خدا (ص ) فرمودند: هركس هنگام خوابيدن سوره اءلَهكُمُ التَّكاثُر را بخواند، از شرّ عذاب قبر محفوظ مى ماند.
فضيلت قرائت آيه إِنّ اللّه يُمْسِكُ...
روايت شده كه حضرت ابى الحسن رضا به نقل از پدر بزرگوارش (عليهماالسلام ) فرمود: هركس هنگام خوابيدن آيه
إِنَّ اللّهَ يُمْسِكُ السَّمواتِ وَالاَْرْضَ اءَنْ تَزُولا، وَ لَئِنْ زَالَتا إِنْ اءَمْسَكَهُما مِنْ اءَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ، إِنَّهُ كانَ حَليماً غَفُوراً. (22): (براستى كه خداوند آسمانها و زمين را از اينكه از بين بروند نگاه مى دارد، و اگر از بين بروند هيچ كس جز او نمى تواند آن دو را نگاه دارد، براستى كه او بردبار و بسيار آمرزنده است .) را قرائت كند، هرگز سقف خانه بر روى او فرو نمى ريزد.
فضيلت قرائت آيةُ الكرسّى و معوذّتين
وليد بن صبيح مى گويد شهاب بن عبدربّه به من گفت : سلام مرا به امام صادق (ع ) برسان ، و به حضرتش عرض كن كه در خواب مبتلا به ترس و هراس مى شوم . وى مى گويد: گفتار او را به حضرت عرض كردم . فرمود: به او بگو وقتى وارد رختخواب شد، حتماً معوذّتين و آية الكرسى را بخوان . و آية الكرسى افضل است .
و نيز در روايت ديگر درباره كسى كه در خواب گرفتار ترس مى شود، آمده است كه امام صادق (ع ) فرمود: هر كس كه مبتلا به ترس [در خواب ] باشد، هنگام خوابيدن ده بار بگويد:
لا إِلهَ إِلا اللّهُ وَحْدَهُ لاشَريكَ لَهُ، يُحْيى وَ يُميتُ، وَ يُميتُ وَ يُحْيى ، وَ هُوَ حَىُّ لايَمُوتُ
- معبودى جز خداوند نيست كه يگانه است و شريكى ندارد، زنده مى كند و مى ميراند، و مى ميراند و زنده مى گرداند، و او زنده اى است كه نمى ميرد.
و تسبيح حضرت زهرا(عليهاالسلام ) را بگويد، خوف و هراسش ‍ برطرف مى شود.
فضيلت قرائت آخر سوره بنى اسرائيل و كهف :
در روايت آمده كه پيامبر اكرم (ص ) فرمود: [قرائت آيات ذيل ] براى اُمّت من ، سبب ايمنى از دزديده شدن است :
قُلِ: ادْعُوا اللّهَ، اءَوِ ادْعُوا الرَّحْمنَ، اءَيّاًما تَدْعُوا فَلَهُ الاَْسْمآءُ الْحُسْنى ، وَلا تَجْهَرْ بِصَلاتِكَ، وَلا تُخافِتْ بِها، وَابْتَغِ بَيْنَ ذلِكَ سَبيلاً، وَ قُلِ: اءَلْحَمْدُللّهِِ الَّذى لَمْ يَتَّخَذْ صاحِبَةً وَلا وَلَداً وَلَمْ يَكُنْ لَهُ شَريكٌ فِى الْمُلْكِ، وَلَمْ يَكُنْ لَهُ وَلِىٌ مِنَ الذُّلِّ، وَ كَبِّرْهُ تَكْبيراً. (23)
- بگو: خدا را بخوانيد يا رحمان را بخوانيد، هر كدام را بخوانيد، نامها [و كمالات ] نيكوتر تنها براى اوست ، و نمازت را نه بلند بخوان و نه آهسته ، و راهى ميان اين دو را بجوى ، و بگو: ستايش خداوندى را كه هيچ كس را به زنى و فرزندى نگرفت ، و هيچ شريكى در سلطنت و فرمانروايى ندارد، و هيچ سرپرستى از روى ذلّت و خوارى براى او نيست ، و او را به گونه ويژه اى بزرگتر بدان .
و هركس هنگام خوابيدن اين آيه را بخواند:
قُلْ: إِنَّما اءَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ يُوحى إِلَىَّ اءَنَّما إِلهُكُمْ إِلهٌ واحِدٌ، فَمَنْ كانَ يَرْجُو لِقآءَ رَبِّهِ، فَلْيَعْمَلْ عَمَلاً صالِحاً، وَلايُشْرِكْ بِعِبادَةِ رَبِّهِ اءَحَداً. (24)
- بگو: من تنها بشرى همانند شما هستم ، [ولى ] به من وحى مى شود كه بى گمان معبودتان معبود يگانه است ، پس هركس به ملاقات با پروردگارش ‍ اميد دارد، بايد عمل شايسته انجام دهد، و هيچ كس را در عبادت پروردگارش شريك نكند.
نورى براى او بالا رفته و تا مسجد الحرام گسترده مى شود، در حالى كه در باطن آن نور فرشتگانى هستند كه تا صبح براى او استغفار مى كنند.
ترس از ايمنى از احتلام
در روايت آمده كه امام صادق (ع ) به نقل از پدر بزرگوارش (ع ) از حضرت علىّ - صلوات اللّه عليه - فرمود: هركس از محتلم شدن بيم داشته باشد بگويد:
اءَللّهُمَّ، إِنّى اءَعُوذُ بِكَ مِنَ الاِْحْتِلامِ، وَ مِنْ شَرِّ الاَْحْلامِ، وَ اءَنْ يَلْعَبَ بِىَ الشَّيْطانُ فِى الْيَقْظَةِ وَالْمَنامِ.(25)
- خداوندا، همانا به تو پناه مى برم از جنب شدن در خواب ، و از شرّ خوابها، و اينكه شيطان در بيدار و خواب مرا به بازى بگيرد.
ايمنى از دزد
روايت شده كه اميرالمؤمنين (ع ) فرمود: سوگند به خدايى كه حضرت محمّد (ص ) را به حقّ برانگيخت و اهل بيت (عليهم السلام ) او را گرامى داشت ، هر چيز كه در جستجوى آن هستيد - مانند: محفوظ ماندن و سوختن و غرق شدن و در گلو ماندن چيزى و به سرقت رفتن يا تلف شدن چهار پا از صاحبش ، يا گم شدن چيزى مانند گريختن برده [يا: گم شدن چيزى از دمِ دست و كنار انسان ] - در كتاب خداوند متعال وجود دارد. پس ‍ هركس بخواهد كه از آن آگاه شود، درباره آن از من بپرسد، مردى برخاست و عرض كرد: اى اميرالمؤمنين ، مرا از به سرقت رفتن خبر ده ، پى در پى شبانه اشيايى از من به سرقت مى رود. حضرت فرمود: وقتى در رختخواب جاى گرفتى ، بخوان :
قُلِ: ادْعُوا اللّهَ، اءَوِ ادْعُوا الرَّحْمن [اءَيّاًما تَدْعُوا فَلَهُ الاَْسْمآءِ الْحُسْنى ، وَلاَتجْهَرْ بِصَلاتِكَ، وَ لاتُخافِتْ بِها، وَ ابْتَغِ بَيْنَ ذلِكَ سَبيلاً، وَقُلِ: الْحَمْدُللّهِِ الَّذى لَمْ يَتَّخِذْ صاحِبَةً وَ لا وَلَداً، وَلَمْ يَكُنْ لَهُ شَريكٌ فِى الْمُلْكِ، وَلَمْ يَكُنْ لَهُ وَلِىُّ مِنَ الذُّلِّ، وَ كَبِّرْهُ تَكْبيراً. (26)
- بگو: خدا را بخوانيد يا رحمان را بخوانيد، هر كدام را بخوانيد، نامها [و كمالات ] نيكوتر تنها براى اوست ، و نمازت را نه بلند بخوان و نه آهسته ، و راهى ميان اين دو را بجوى ، و بگو: ستايش خداوندى را كه هيچ كس را به زنى و فرزندى نگرفت ، و هيچ شريكى در سلطنت و فرمانروايى ندارد، و هيچ سرپرستى از روى ذلّت و خوارى براى او نيست ، و او را به گونه ويژه اى بزرگتر بدان .
در اَمان ماندن از كشته شدن [يا: سرقت ]
روايت شده كه پيامبر اكرم (ص ) فرمود: قرائت : قُلْ ادْعُوا اللّهَ، اءَوِ اءَدْعُوا الرَّحْمنَ براى امّت من ، مايه ايمنى از شمشير و كشته شدن [يا: به سرقت رفتن ] است . و آيه شريفه را قرائت فرمود.
اعمال ديگر پيش از خواب
اينك اعمالى را كه انسان در برخى از اوقات هنگام خواب بدان نيازمند پيدا مى كند، ذكر مى كنيم :
اعمالى جهت دفع بى خوابى
1 - وقتى انسان خواست بخوابد ولى به خاطر ابتلا به بيمارى و عدم تندرستى نتواست بخوابد، روايت شده كه امام صادق (ع ) فرمود: وقتى مبتلا به بى خوابى شدى ، بگو:
سُبْحانَ اللّهِ ذِى الشَاءْنِ، دآئِمِ السُّلْطانِ، عَظيمِ الْبُرْهانِ، كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فى شَاءْنٍ.
- پاك و منزّه است خداوند ارجمند [ويا: صاحب شاءن ]، فرمانرواىِ جاودانى ، صاحب دليل و برهان بزرگ ، كه هر روز و پيوسته به كارى مشغول است .
2 - در روايت ديگر درباره رفع بى خوابى و زود به خواب رفتن آمده كه :
موسى بن اسماعيل بن موسى بن جعفر مى گويد: پدرم به نقل از پدرش ‍ از علىّ -عليهم السّلام اءَجمعين - به ما نقل كرد كه : حضرت فاطمه (عليهاالسلام ) از بى خوابى به رسول خدا(ص ) گله نمود. حضرت فرمود: دختر عزيزم ، بگو:
يا مُشْبِعَ الْبُطُونِ الْجآئِعَةِ، وَ يا كاسِىَ الْجُسُومِ الْعارِيَةِ، وَ يا مُسَكِّنَ الْعُرُوقِ الضّارِبَةِ، وَيا مُنَوِّمَ الْعُيُونِ السّاهِرَةِ، سَكِّنْ عُرُوقِىَ الضّارِبَةَ، وَ اءَذِّنْ لِعَيْنى نَوْماً عاجِلاً.
- اى سير كننده شكمهاى گرسنه ، و اى پوشاننده تن هاى برهنه ، واى آرام كننده رگهاى زننده ، و اى به خواب برنده چشمهايى كه به خواب نمى رود، رگهاى زننده [بدن ] مرا را آرام فرما، و زود به چشمم اجازه خوابيدن بده .
و حضرت فاطمه (عليهاالسلام ) آن را گفت و بى خوابى را كه از آن رنج مى برد برطرف شد.
3 - در روايت ديگر پيرامون دفع بى خوابى و زود به خواب رفتن آمده كه خالد بن وليد به بى خوابى مبتلا شد. رسول اكرم (ص ) به او فرمود: آيا كلماتى به تو نياموزم كه وقتى گفتى به خواب بروى ، عرض كرد: بله . فرمود بگو:
اءَللّهُمَّ، رَبِّ السَّمواتِ وَ ما اءَظَلَّتْ، وَ رَبَّ الاَرَضينَ وَ ما اءَقَلَّتْ، وَ رَبَّ الشَّياطينِ وَ ما اءَضَلَّتْ، كُنْ حِرْزى مِنْ خَلْقِكَ جَميعاً، اءَنْ يَفْرُطَ عَلَىَّ اءَحَدُهُمْ اءَوْ اءَنْ يَطْغى . عَزَّجارُكَ، وَ لا إِلهَ غَيْرُكَ.
- خداوندا، اى پروردگار آسمانها و هرچه كه آنها بر آن سايه افكنداند، و پروردگار زمينها و هرچه آنها آن را حمل مى كنند، و پروردگار شيطانها و آنچه كه آنها گمراهش مى كنند، تو خود پناهگاه و چشم آويز من باش از اينكه احدى از مخلوقاتت مرا بر كارى كه [توانِ آن ندارم ] وادار و يا بر من سركشى نمايد. همسايه تو سربلند است ، و معبودى جز تو وجود ندارد.
دعايى جهت در امان ماندن از گزند حيوانات سمّى
4 - درباره آنچه كه هنگام خوابيدن براى درخواست روزى و ايمنى از گزند حيوانات سمّى گفته مى شود، در روايت است كه حضرت علىّ بن حسين (عليهماالسلام ) فرمود: هركس وقت وارد شدن در رختخواب بگويد:
اءَللّهُمَّ، اءَنْتَ الاَْوَّلُ فَلا شَىْءَ قَبْلَكَ، وَ اءَنْتَ الظّاهِرُ فَلا شَىْءَ فَوْقَكَ، وَاءَنْتَ الباطِنُ فَلاشَىْءَ دُونَكَ، وَاءَنْتَ الاَّْخِرُ فَلاشَىْءَ بَعْدَك ، اءَللّهُمَّ، رَبِّ السَّمواتِ السَّبْعِ وَ رَبَّ الاَْرَضينَ السَّبْعِ وَ رَبَّ التَّوْراةِ وَالاِْنْجيلِ وَالزَّبوُرِ وَ الْفُرْقانِ [يا: الْقُرْآنِ] الْحَكيمِ، اءَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّ كُلِّ دآبَّةِ اءَنْتَ آخِذٌ بِناصِيَتِها، إِنَّكَ عَلى صِراطٍ مُسْتَقيمٌ.
- خداوندا، تويى اوّلى كه هيچ چيز پيش از تو نيست ، و تويى آشكارى كه هيچ چيز برتر و بالاى تو نيست ، و تويى باطنى كه هيچ چيز پايين تر از تو [در اشياء نفوذ نكرده و] نيست ، و تويى آخرى كه هيچ چيز بعد از تو نيست ، خداوندا، اى پروردگار آسمانها و زمينهاى هفتگانه ، و پروردگار تورات و انجيل و زبور و فرقانِ [يا: قرآنِ] استوار، به تو پناه مى برم از شرّ هر جنبنده اى كه [موى ] پيشانى [و تمام اختيارش را] گرفته اى ، براستى كه تو بر راه راست استوار هستى .
خداوند، فقر و نادارى را از او دور نموده ، و از گزند و آسيب رساندن هر جانورى به او جلوگيرى مى نمايد.
ذكر عملى جهت خواب ديدن رسول خدا(ص )
5 - وقتى خواستى رسول خدا(ص ) را در خواب ببينى ، [به اين صورت عمل كن ] كه روايت شده امام صادق (ع ) فرمود! هركس خواست سرورمان رسول خدا(ص ) را در خواب ببنيد، نماز عشا را بخواند و غسل پاكيزه اى بنمايد، و چهار ركعت با چهارصد بار آية الكرسى (27) بخواند، و بعد از نماز هزار بار بر محمّد و آل محمّد (عليه و عليهم السّلام ) صلوات بفرستد، و با جامه پاكيزه اى كه در آن - نه با حرام و نه با حلال - آميزش ‍ نموده باشد، شب را بسر برد، و دست راست خويش را زير سمت راست صورت خود گذاشته و صد بار تسبيح سُبْحانَ اللّهِ، وَالْحَمْدُللّهِِ، وَلا إِلهَ إِلا اللّهُ، وَاللّهُ اءَكْبَرُ، وَلا حَوْلَ وَ لاقُوَّةَ إِلاّ بِاللّهِ.: (پاك و منزّه مى دانم خدا، و ستايش مخصوص اوست ، و معبودى جز خدا نيست ، و خداوند بزرگتر است ، و هيچ دگرگونى و نيرويى نيست جز به خدا.) و صد بار ماشآءَ اللّهُ: (هر چه خدا خواست همان مى شود.) بگويد، مسلّماً پيامبر اكرم (ص ) را در خواب مى بيند.
ذكر عملى جهت ابلاغ سلام به خدمت رسول اكرم (ص )
6 - هرگاه خواستى كه عرض سلام تو به خدمت پيامبر اكرم (ص ) برسد، به گونه اى كه گويى به حضرتش سلام داده باشى ، عملى را كه از پيامبر اكرم (ص ) روايت شده انجام بده ، كه فرمود: هركس بعد از رفتن به رختخوابش سوره تَبارَكَ الَّذىِ بِيَدِهِ الْمُلْك را بخواند و بعد چهار بار بگويد:
اءَللّهُمَّ، رَبَّ الْحِلِّ وَ الْحَرامِ وَ الْبَلَدِ الْحَرامِ، بَلِّغْ رُوحَ مُحَمَّدٍ عَنّى تَحِيَّةً وَ سَلاماً.: (خداوندا، اى پروردگار [سرزمين ] حِلّ(28) و حَرَم و شهر حرام ، از سوى من به روح حضرت محمّد(ص ) درود و سلام برسان .) خداوند دو فرشته را بر او مى گمارد تا به خدمت حضرت محمّد (ص ) رسيده و به خدمتش عرض كنند: اى محمّد، فلانى پسر فلانى سلام و رحمت و بركات الهى را بر تو فرستاد.
دعايى جهت خواب ديدن اميرالمؤمنين (ع )
7 - و وقتى خواستى مولايت اميرالمؤمنين علىّ بن ابى طالب - صلوات اللّه عليه - را در خواب ببينى ، هنگام خوابيدن [يا: هنگام دراز كشيدن ، يا دراز كشيدن در رختخواب ] بگو:
اءَللّهُمَّ، إِنّى اءَسْاءَلُكَ يا مَنْ لَهُ لُطْفٌ خَفِىُّ، وَاءَياديهِ باسِطَةٌ لاتَنْقَضى ، اءَسْاءَلُكَ بِلُطْفِكَ الْخَفِىِّ الَّذى ما لَطُفْتَ بِهِ لِعَبْدٍ إِلاّ كُفِىَ، اءَنْ تُرِيَنى مَوْلاىَ اءَميرَالْمُؤْمِنينَ عَلَىَّ بْنَ اءَبى طالِبٍ فى مَنامى .
- خدايا، از تو درخواست مى نمايم ، اى كسى كه لطفش خفىّ، و نعمتها و عنايتهايش گسترده و پايان ناپذير است ، به لطف خفىّ اى كه به هيچ بنده اى لطف نفرمودى مگر اينكه او كفايت شد، از تو مسئلت دارم كه مولايم اميرالمؤمنين علىّ بن ابى طالب را در خوابم به من نشان دهى .
ذكر عملى جهت به خواب ديدن اموات فاميل
8 - هر كس بخواهد ميّت فاميل خود را در خواب ببيند، در روايتى از بعضى از اءئمّه (عليهم السلام ) نقل شده كه فرمود: وقتى خواستى ميّت فاميل خود را در خواب ببينى ، با طهارت به خواب رفته و بر سمت راست بدن خود دراز بكش ، و پس از گفتن تسبيح حضرت فاطمه (عليهاالسلام )، بگو:
اءَللّهُمَّ، اءَنْتَ الْحَىُّ [يا: الْحَدُّ] الَّذى لايُوصَفُ، وَالاِْيمانُ يُعْرَفُ مِنْهُ، مِنْكَ بَدَتِ الاَْشْيآءُ وَ إِلَيْكَ تَعُودُ، فَما اءَقْبَلَ مِنْها كُنْتَ مَلْجَاءَهُ وَ مَنْجاهُ، وَ ما اءَدْبَرَ مِنْها لَمْ يَكُنْ لَهُ مُلْجَاءٌ وَلا مَنْجا مِنْكَ إِلاّ إِلَيْكَ، فَاءَسْاءَلُكَ بِلا إِلهَ إِلاّ اءَنْتَ، وَ اءَسْاءَلُكَ [بِ‍] بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ، بِحَقِّ مُحَمَّدٍ(ص ) سَيِّدِ النَّبِيِّينَ، وَ بِحَقِّ عَلِي خَيْرِ الْوَصِيّينَ، وَ بِحَقِّ فاطِمَةَ سَيِّدَةِ نِسآءِ الْعالَمينَ، وَ بِحَقِّ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ اللَّذَيْنَ [يا: اءَلَّذى ] جَعَلْتَهُما سَيِّدَىْ شَبابِ اءَهْلِ الْجَنَّةِ، عَلَيْهِمْ اءَجْمَعينَ السَّلامُ، اءَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ اءَهْلِ بَيْتِهِ، وَ اءَنْ تُرِيَنى فِى الْحالِ الَّتى هُوَ فيها.
- خداوندا، تو حدّ زنده اى [يا: در حدّى ] هستى كه نمى توان توصيفت نمود، و ايمان از ناحيه تو شناخته مى شود، تمامى اشياء از تو به ظهور رسيده و به سوى تو بازمى گردد، لذا هر كدام از آنها كه [به تو] روى آوَرَد، تو پناهگاه و محلّ نجاتش هستى ، و هر كدام كه پشت كند هيچ پناهگاه و محلّ نجاتى از تو جز به سوى تو نخواهد داشت ، پس به [حقّ] اينكه معبودى جز تو نيست از تو درخواست مى نمايم ، و به [حقّ] بسم اللّه الرحمن الرحيم ، به حقّ حضرت محمّد (ص ) سرور پيامبران ، و به حقّ حضرت علىّ بهترين اوصياء، و به حقّ حضرت فاطمه ، سرور زنان عالم ، و به حقّ امام حسن و حسين كه آن دو بزرگوار را آقاىِ جوانان اهل بهشت - كه سلام بر همه آنان باد - گردانيدى ، مسئلت دارم كه بر محمّد و اهل بيت او درود فرستى ، و او را در همان حالتى كه در آن است ، به من بنمايانى .
ان شاء الله حتماً او را مى بينى .
اعمالى جهت بيدار شدن براى دعا و استغفار و نماز شب و امورديگر
درباره بيدار شدن براى هر امرى ، و يا براى خصوص دعا و استغفار و رواياتى وارد شده است ، از آن جمله :
9 - براى بيدار شدن براى هر امرى منقول است كه امام باقر (ع ) فرمود: هر بنده اى تصميم بگيرد كه هر ساعت و لحظه اى كه خداوند بهتر از آن آگاه است بيدار شود، خداوند دو فرشته به او مى گمارد تا او را در آن ساعت و لحظه حركت دهند.
10 - باز براى بيدار شدن براى هر امرى ، عامر بن عبداللّه بن جذاعه [يا خداعه ] مى گويد:(29) هر بنده اى هنگامى كه در رختخواب مى رود، آخر سوره كهف را بخواند، در همان ساعت و لحظه اى كه مى خواهد بيدار مى شود.
11 - در روايتى پيرامون بيدار شدن براى خصوص دعا و استغفار، نقل شده كه حضرت ابى الحسن اوّل امام كاظم (ع ) فرمود: هركس خواست شب بيدار شود. هنگام خوابيدن بگويد:
اءَللّهُمَّ، لاتُنْسِنى ذِكْرَكَ، وَلا تُؤْمِنِّى مَكْرَكَ، وَلا تَجْعَلْنى مِنَ الْغافِلينَ، وَ اءَنْبِهْنى لاَِحَبِّ السّاعاتِ إِلَيْكَ، اءَدْعُوكَ فيها فَتَسْتَجيبَ لى ، وَ اءَسْاءَلُكَ فَتُعْطِيَنى ، وَ اءَسْتَغْفِرُكَ وَ تَغْفِرَلى [يا: فَتَغْفِرَلى ]، إِنَّهُ لايَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلاّ اءَنْتَ، يا اءَرْحَمَ الرَّاحِمينَ،
- خداوندا، يادت را از فراموشم منما، و از مكر و فريبت ايمن نگردان ، و از غافلان قرار مده ، و در محبوبترين ساعتها و لحظات در نزد خود بيدارم بفرما، [تا اينكه ] تو را در آن بخوانم تا برايم اجابت نمايى ، و درخواست نمايم تا عطا فرمايى ، و از تو طلب آمرزش نمايم [تا] بيامرزى ، كه گناهان را جز تو نمى آمرزد. اى مهربانترين مهربانها.
حضرت فرمود: خداوند متعال دو فرشته را بر او مى گمارد تا او را بيدار نمايند، اگر بيدار شد [كه شد]، وگرنه خداوند به آنان دستور مى دهد كه براى او استغفار نمايند. و اگر در آن شب مُرد، در حال شهادت جان مى سپارد، و اگر بيدار شد، هر چه كه در آن وقت [يا: در آن جا] از خداوند متعال بخواهد به او عطا مى فرمايد.
12 - و در پيرامون بيدار شدن براى شب بيدارى و عبادت در شب ، آمده كه حضرت جعفر بن محمّد به نقل پدران بزرگوارش (عليهم السلام ) از اميرالمؤمنين (ع ) فرمود كه رسول خدا(ص ) فرمودند: هركس خواست هر مقدار از شب رابيدار شود، وقتى در جايى كه مى خواهد بخوابد دراز كشيد، بگويد:
اءَللّهُمَّ، لاتُؤْمِنّى مَكْرَكَ، وَ لا تُنْسِنى ذِكْرَكَ، وَلا تَجْعَلْنى مِنَ الْغافِلينَ. اءَقُومُ إِنْ شآءِ اللّهُ ساعَةَ كَذا وَ كَذا..
خداوند، فرشته اى را بر او مى گمارد كه او را در همان لحظه بيدار نمايد.
13 - و از جمله روايات مربوط به بيدارى براى نماز، اينكه صفوان بن يحيى مى گويد: شنديم كه حضرت اباالحسن موسى بن جعفر(عليهماالسلام ) مى فرمود: هركس خواست شب براى نماز برخيزد و خواب نرود، هنگام رفتن به رختخوابش بگويد:
اءَللّهُمَّ، لاتُؤْمِنّى مَكْرَكَ، وَلا تُنْسِنى ذِكْرَكَ، وَلا تَوَلَّ عَنِّى وَجْهَكَ، وَلا تَهْتِكْ عَنِّى سِتْرِكَ، وَلا تَاءْخُذْنى عَلى تَمَرُّدى ، وَلا تَجْعَلْنى مِنَ الْغافِلينَ، وَ اءَيْقَظْنى مِنْ رَقْدَتى ، وَ سَهِّلْ لِىَ الْقِيامَ فى هذِهِ اللَّيْلَةِ فى اءَحَبِّ الاَْوْقاتِ إِلَيْكَ، وَارْزُقنى فيهَا الصَّلاةَ وَالشُّكْرَ وَ الدُّعآءَ، حَتّى اءَسْاءَلَكَ فَتُعْطِيَنى ، وَ اءَدْعُوكَ فَتَسْتَجيبَ لى ، وَ اءَسْتَغْفِرَكَ فَتَغْفِرَلى ، إِنَّكَ اءَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحيمُ.
- خداوندا، مرا از مكر و فريبت ايمن مگردان ، و يادت را فراموشم مكن ، و روى از من مگردان ، و پرده [ستّاريتت ] را مَدَر، و به خاطر سركشى ام مرا مگير، و از غافلان قرار مده ، و از خواب بيدارم كن ، و بيدار شدن در اين شب را در بهترين اوقات در نزد تو براى من آسان گردان ، و در آن وقت نماز و شكر و دعا را روزى ام فرما، تا اينكه از تو درخواست نمايم و به عطا كنى ، و تو را بخوانم و اجابت نمايى ، و از تو طلب آمرزش كنم و مرا بيامرزى ، براستى كه تويى بسيار آمرزنده و مهربان .
اعمال هنگام پهلو به پهلو شدن در رختخواب
اينك آنچه را كه بنده بعد از خوابيدن و هنگام پهلو به پهلو شدن در رختخواب و پيش از نشستن بايد بگويد، ذكر مى كنيم :
1 - ابوبصير مى گويد: امام باقر (ع ) پيرامون فرمايش خداوند - تبارك و تعالى - كه فرمود:
كانُوا قَليلاً مِنَ اللَّيْلِ مايَهْجَعُونَ. (30): (آنان همواره بخش اندكى از شب را نمى خوابيدند.) فرمود: اين گروه مى خوابيدند، وليكن هرگاه كه پهلو به پهلو مى شدند، مى گفتند:
اءَلْحَمْدُللّهِِ، وَاللّهُ اءَكْبَرُ.: (ستايش خدا را، و خداوند بزرگتر است .)
2 - در روايت ديگر پيرامون آنچه كه هنگام پهلو به پهلو شدن بر رختخواب گفته مى شود، آمده است كه احمد بن عبد ربّه خانبه كرخى در كتاب ممليات خود آورده - هم او كه به گفته خود كتابش را بر حضرت ابى الحسن علىّ بن محمّد بن عسگرى ، امام هادى (عليهماالسلام ) عرضه كرد، و حضرت آن را مشاهده نمود و فرمود: صحيح است و بدان عمل كنيد. البتّه در روايتى كه پيشتر نقل كرديم ، راوىِ عرضه كتاب احمد بن خانبه بر مولايمان امام هادى (ع )، كس ديگرى غير از احمد بن خانبه بوده است - درهرحال ، احمد بن خانبه در كتابى كه بدان اشاره كرديم آورده كه : وقتى از خواب بيدار شدى و بر رختخواب پهلو به پهلو كردى ، بگو:
لا إِلهَ إِلا اللّهُ الْحَىُّ الْقَيُّومُ، وَ هُوَ عَلى كُلِّ شَىْءٍ قَديرٌ، سُبْحانَ اللّهِ رَبِّ [الْعالَمينَ وَ إِلهِ الْمُرْسَلينَ، وَ سُبْحانَ اللّهِ رَبِّ] السَّمواتِ السَّبْعِ وَ ما فيهِنَّ، وَرَبِّ الاَْرَضينَ السَّبْعِ وَ ما فيهِنَّ، وَ رَبِّ الْعَرْشِ الْعَظيمِ، وَ سَلامٌ عَلَى الْمُرْسَلينَ، وَالْحَمْدُللّهِِ رَبِّ الْعالَمينَ.
- معبودى جز خداوند زنده پابرجا [و برپا دارنده همه مخلوقات ] وجود ندارد، و او بر هر چيز تواناست ، پاك و منزّه است خداوندى كه پروردگار [عالَميان و معبود پيامبران فرستاده شده است ، پاك و منزّه است خداوندى كه پروردگار] آسمانهاى هفتگانه و هرچه در آنها وجود دارد و پروردگار زمينهاى هفتگانه و هرچه كه در آنها وجود دارد، و پروردگار عرش بزرگ مى باشد، و سلام بر پيامبران فرستاده شده ، و ستايش مخصوص خداوندى كه پروردگار عالميان است .
ذكر عملى هنگام ديدن رؤ ياى ناخوشايند
اينك عملى را كه اگر انسان در حال خواب ، رؤ ياى ناخوشايندى را ديد آن بايد انجام دهد و بگويد، ذكر مى كنيم :
1 - در روايت آمده كه امام صادق (ع ) فرمود: وقتى انسان در حال خواب چيزى را كه از آن كراهت دارد ديد، بايد از سمتى از بدنش كه بر روى آن خوابيده به طرف ديگر برگردد و بگويد:
إِنَّمَا النَّجْوى مِنَ الشَّيْطانِ، لِيَحْزُنَ الَّذينَ آمَنُوا، وَ لَيْسَ بِضارِّهِمْ شَيْئاً إِلاّ بِإِذْنِ اللّهِ. (31)
- سخن در گوشى و خصوصى گفتن تنها از ناحيه شيطان است ، تا كسانى را كه ايمان آورده اند اندوهگين نمايد، ولى ، هيچ ضرر و آسيبى جز به اذن خداوند، به آنها نخواهد رسانيد.
بعد بگويد:
اءَعُوذُ بِما عاذَتْ بِهِ مَلا ئِكَةُ اللّهِ الْمُقَرّبوُنَ، وَاءَنْبِيآءُ اللّهِ الْمُرْسَلُونَ، وَ عِبادُ اللّهِ الصّالِحوُنَ، مِنْ شَرِّ ما رَاءَيْتُ، وَ مِنْ شَرِّ الشَّيْطانِ الرَّجيمِ.
- پناه مى برم به آنچه كه فرشتگان مقرّب درگاه الهى و پيامبران فرستاده شده و بندگان شايسته خدا پناه بردند، از شرّ آنچه كه در خواب ديدم و از شرّ شيطان رانده شده .
2 - و نيز در روايت ديگر جهت دفع رؤ ياى بد آمده كه امام باقر و امام صادق (عليهماالسلام ) فرمودند: [يا: امام باقر به نقل از امام صادق (عليهماالسلام ) فرمود:] حضرت فاطمه (عليهاالسلام ) به رسول خدا(ص ) از آنچه كه در خواب مشاهده مى نمود گله نمود، آن بزرگوار به او فرمود: وقتى اينچنين ديدى بگو:
اءَعُوذُ بِما عاذَتْ بِهِ مَلا ئِكَةُ اللّهِ الْمُقَرَّبُونَ وَ اءَنْبِيآءُ اللّهِ الْمُرْسَلُونَ وَ عِبادُاللّهِ الصّالِحُونَ، مِنْ شَرِّ رُؤْياىَ الَّتى رَاءَيْتُ، اءَنْ تَضُرَّنى فى دينى وَ دُنْياى .
- پناه مى برم به آنچه كه فرشتگان مقرّب درگاه الهى و پيامبران فرستاده شده و بندگان شايسته الهى به آن پناه بردند، از شرّ رؤ يايى كه ديدم ، به اينكه مبادا در دين و دنيايم به من ضرر برساند.
و سه بار بر سمت چپ خود آب دهان بيانداز.
3 - در روايت ديگر درباره دفع رؤ ياى بد - كه كلمات بيشترى را در بردارد - منقول است كه امام صادق (ع ) فرمود: اگر در خواب چيز بدى ديدى ، هنگامى كه بيدار شدى بگو:
اءَعُوذُ بِما عاذَتْ بِهِ مَلا ئِكَةُ اللّهِ الْمُقَرَّبُونَ وَاءَنْبِيآءُ اللّهِ الْمُرْسَلُونَ وَ عِبادُاللّهِ الصّالِحُونَ وَالاَْئِمَّةُ الرّاشِدُونَ الْمَهْدِيُّونَ، مِنْ شَرِّ ما رَاءَيْتُ، وَ مِنْ شَرِّ رُؤْياى ، اءَنْ تَضُرَّنى ، وَ مِنَ الشَّيْطانِ الرَّجيمِ.(32)
سپس سه مرتبه برطرف چپ خود آب دهان بيانداز.
خاتمه جلد اوّل كتاب
از آنجا كه ديدم اگر همه اين كتاب ، يعنى فَلاحُ السّآئلِ وَنَجاحُ الْمَسآئِلِ فى عَمَلِ الْيَوْمِ وَاللَّيْلَةِ لاَِصْحابِ الاِْتْمامِ فِى الصَّلَواتِ را در يك جلد جمع آورى كنم ، حمل و نقل آن بر عبادت كنندگان دشوار خواهد بود، و نيز به نظرم آمد كه خواب - كه آداب آن را مشروحاً ذكر نموديم - انسان را از عبادت و ديگر امور جدا مى كند، لذا جزء اوّل اين كتاب را پيرامون آدابى كه از ابتداى كتاب تا هنگام خوابيدن ذكر شد، مرتّب گردانيدم ، و جلد دوّم را با ذكر ادبى از پيامبر اكرم - عليه افضل الصّلاة والسّلام - هنگامى كه شخص با تندرستى و در حالى كه مقصودش كاملاً برآورده شده از خواب بيدار مى شود و مى نشيند، شروع خواهم نمود.
ان شاء اللّه .
وَ صَلَّى اللّهُ عَلى سَيِّدِ الْمُرْسَلينَ مُحَمَّدٍ النَّبِىِّ وَ آلِهِ الطّاهِرينَ.
-----------------------------------------
1- نساء(4): 107 تا 109.
2- مزّمّل (73): 2 و 3.
3- كه خداوند در آيه شريفه فوق و ادامه آن دستور داده كه مؤمنان به اندازه نصف و يا يك سوّم و يا دو سوّم شب را به عبادت مشغول شوند.
4- تفسير مجمع البيان ، ج 10، ص 569.
5- عبارت حديث بعد هُدْوءٍ مِنَ اللَّيْلِ است كه به گذشت ساعتى از شب ، و يا اوّل شب ، و يا بخشى مانند يك سوّم و يا يك چهارم از آن ، معنى شده است .
6- در خصال ص 337، روايت 40، آمده است : و دعا را به عنوان زيرپوش
7- آل عمران : 190.
8- ظاهراً مقصود آيات 190 تا آخر آيه شريفه 194 مى باشد.
9- و يا: ياد مى شد، و همينطور احتمال دارد كه تمام جملات بعدى به صورت مجهول ترجمه شود، يعنى هرگاه از قبر ياد مى شد... و هنگامى كه از برانگيخته و زنده شدن مردگان در قيامت ياد مى شد... (تا آخر).
10- فرايص يعنى گوشت ميان پهلو و شانه ، و يا گوشت ميان پستان و شانه .
11- انعام (6): 60.
12- اين در نسخه اى (العامّة ) آمده كه ظاهراً درست نيست .
13- آيه 54 از سوره اعراف (7).
14- آيه 18 و 19 از سوره آل عمران (3).
15- البتّه مؤلّف بزرگوار - رضوان اللّه تعالى عليه - نامى از خود نياورده اند، و فرموده اند كه برخى از بندگان خدا را مى شناسم كه اين اعمال را هنگام خوابيدن انجام مى دهند، ولى به احتمال قوى قريب به يقين ، مقصود خود ايشان هستند.
16- اعراف (7): 171.
17- سوره آل عمران (2): آيه 18 و 19.
18- سوره فاطر (35): آيه 41.
19- آيه 54 از سوره اعراف (7).
20- انبياء (21): 42 - و بقيّه آيه شريفه چنين است : بَلْ هُمْ عَنْ ذِكْرِ رَبِّهِمِ مُعْرِضُونَ. و ترجمه مجموع آن به اين صورت است كه : بگو: كيست كه در شب و روز شما را از خداوند رحمت گستر محافظت نمايد، بلكه ايشان از ياد پروردگارشان روى گردانند.
21- سوره اسراء (يا بنى اسرائيل : 17): 110 و 111 -
22- فاطر (35): 41 .
23- اسراء (يا: بنى اسرائيل : 17): 110 و 111.
24- كهف (18): 110.
25- عين اين دعا همراه با ترجمه اش در ص 596 گذشت .
26- اسراء (17): 109 و 110.
27-ظاهراً به اين صورت كه : در هر ركعت بعد از سوره حمد، صد بار آية الكرسى را بخواند.
28- حِلّ به سرزمينهاى غير حَرَم گفته مى شود و حَرَم سرزمينهاى اطراف خانه كعبه تا محدوده مشخّص مى باشد.
29- اين روايت را در كافى ، ج 2، ص 632، روايت 21، عبداللّه بن جذاعه از امام صادق (ع ) نقل كرده است ، البتّه در آنجا لفظ هنگامى كه در رختخواب مى رود ذكر نشده است .
30-ذاريات (51): 17.
31- مجادله (58): 10.
32-پناه مى برم به آنچه كه فرشتگان مقرّب درگاه الهى و پيامبران فرستاده شده و بندگان شايسته خدا و پيشوايان راه دان و هدايت يافته به آن پناه بردند، از شرّ آنچه كه ديدم ، و از شرّ رؤ يايم ، به اينكه مبادا به من ضرر برساند، و از شرّ شيطان رانده شده .

نوشتن دیدگاه