مهم این است که قلبمان را متوجه مظلومیت شخصی کنیم که مظلومتر از ایشان در طول تاریخ بشریت وجود نداشته و وجود هم نخواهد داشت.
[در سیزدهم ماه رجب] مولودی در خانه کعبه پا بر عرصه هستی نهاد، که زبانها و قلمهای بسیاری همواره پیرامون ایشان، داد سخن داده اند؛ لیکن هر آنچه گفته یا نوشته شده و یا گفته و نوشته خواهد شد، نسبت به مقام رفیع ایشان همچون نسبت میان بال مگس به عقاب بلندپرواز است! و این سخنی است که نه در مقام خطابه بلکه با برهان قابل اثبات است.
ما میدانیم که خداوند تعالی «لایدرک ولایوصف» است؛ یعنی نه درک شده و نه قابل توصیف است؛ بلکه حتی بنده مخلوقش که در او سرّ «اسم اعظم» نهفته است نیز برتر از وصف و ادراک افهام بشر است! و تنها راسخین در علم اند که این مسأله را میفهمند و فقط آنان هستند که میدانند چرا امیرالمؤمنین(علیه السلام) فوق وصف و ادراک بشر است.
در کتاب بصائر الدرجات، (صفحه 134) آمده است:
عن أبی جعفر(علیه السلام) قال: کانت فی علیّ سنّة ألف نبی!
در حضرت علی(علیه السلام) سنت هزار پیامبر وجود دارد.
سند این روایت در بالاترین مرتبه اعتبار قرار دارد و برخی از «اصحاب اجماع» جزء راویان این حدیث شریف میباشند. و اما متن روایت مشتمل بر جمله ای است که حتی به کمال رسیدگان در خرد و معرفت را به تحیر و شگفتی واداشته است! این حدیث شریف میخواهد این نکته را به ما بفهماند که فهم و شناخت امیرالمؤمنین(علیه السلام) متوقف بر شناخت نبوت است، اما نه فقط فهم نبوت بلکه متوقف بر فهم و شناخت هزار نبی است که یکی از آن هزار نبی حضرت آدم(علیه السلام) و یکی از آنها ابراهیم خلیل الرحمن(علیه السلام) و یکی از ایشان موسی بن عمران(علیه السلام) و یکی از آن هزار نبی، عیسی بن مریم، و بقیه پیامبران اولی العزم(علیهم السلام) است؛ و به عبارتی حضرت علی(علیه السلام) عصاره این هزار پیامبر است، با این اوصاف چگونه میتوان از ایشان سخن گفت و یا مطلبی نوشت؟
ما قادر به درک مقام نبوت به معنای مطلق و عام آن هم نیستیم؛ چرا که نبی موجودی است که دارای دو جنبه است: جنبه ملکوتی و جنبه بشری. جنبه ملکوتی نبی در ارتباط با حق است که با آن وحی الهی را دریافت میکند و جنبه بشری او در ارتباط با خلق است که با آن به تبلیغ وحی می پردازد. و با این دو جنبه، نبی نبی میشود؛ لذا چگونه درک جنبه الهی نبی برای امثال ما که غرق در جنبه بشری هستیم، با این پایه از علم و معرفتی که داریم میسر میشود؟! البته کسانی که خیال میکنند، مقام نبی را فهمیده و شناخته اند، در واقع این ادعایشان دلیل بر عدم شناخت و فهم نبوت است؛ چرا که اگر اندکی در مورد این موضوع و حکمت نبوت تعمق کنیم، به راحتی متوجه میشویم که قضیه بسیار فراتر از فهم و درک ماست.
همه اینها مربوط به فهم پایین ترین مراتب نبوت بود، تا چه رسد به مراتب عالی نبوت!
بنابراین چاره ای نیست جز اینکه اعتراف کنیم که نه تنها ما بلکه تمامی انسانها از اولین تا آخرین، قادر به درک حتی مقامی شبیه به مقام نبوت نیز نیستند؛ چرا که نبوت حقیقتی از عالم ملکوت و دور از دسترس ما ـ که جدا از آن عالم و غرق در عالم ملک هستیم ـ میباشد. ما چگونه میتوانیم بفهمیم که معنای اتصال شخص به ملکوت چیست؟
نبی، انسانی از این نوع است که خداوند متعال درباره اش میفرماید:
و کذلک نری إبراهیم ملکوت السموات والأرض و لیکون من الموقنین.1
و اینگونه، ملکوت آسمانها و زمین را به ابراهیم نمایاندیم تا از جمله یقین کنندگان باشد.
و حقیقت اتصال نبی به عالم ملکوت، مقوله متفاوتی است که از اولین درجات ارتباط شروع و به اعلی درجات ارتباط ختم میگردد! و چگونه است ابتدای آن و وسط آن و انتهای آن؟! در حالیکه ما حتی از ادراک پایین ترین درجات ارتباط نبی با ملکوت عاجزیم، چگونه قادر به درک درجات متوسط این ارتباط میباشیم تا چه رسد به درجات عالی آن که نقطه نهایت قوس صعود و نزول است!
نقطه ای که هرم وجود از آن آغاز گشته و کمال هر موجودی به آن منتهی میشود؛ یعنی درجه:
...ولکن رسول اللّه و خاتم النبیین و کان اللّه بکل شیء علیما.2
...ولی او فرستاده خدا و خاتم پیامبران است و خدا همواره بر هر چیزی داناست.
حال که تا حدودی دایره عالم نبوت با درجات مختلف از ادنی تا اعلای آن را تصور نمودیم به بررسی معنای (سنت) میپردازیم.
اینکه حدیث شریف میفرماید: «در امیرالمؤمنین(علیه السلام) سنت هزار نبی وجود دارد» یعنی چه؟
سنت در اینجا به معنای بارزترین ویژگی و صفت هر پیامبر است؛ مثلاً صفت علم در آدم(علیه السلام) «و علّم آدم الأسماء کلّها»3 و صبر و تقوا در نوح(علیه السلام) و خلیل بودن ابراهیم(علیه السلام) و مناجات موسی بن عمران(علیه السلام) و دوری از دنیا و اشتغال به عبادت عیسی(علیه السلام). این معنای سنت هر پیامبر است. با این حساب، اگر عطر هزار نبی و سنت های آنها در یک شخص جمع شود، صاحب آن دارای چه درجه ای خواهد بود؟ و مقام ایشان چگونه خواهد بود؟
این حدیث شریف علاوه بر اینکه از حیث سند قوی است و جای هیچ تردیدی در آن نیست، موضوع و محتوای آن نیز برای آشنایان به مصادر اسلام اعم از شیعه و سنی، واضح و روشن است، و مقام حضرت علی(علیه السلام) به خوبی از آن فهمیده میشود.
البته روایات مشتمل بر چنین مضمونی در مصادر شیعه و سنی موجود بوده و پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) به بیانهای مختلفی از شباهت حضرت علی(علیه السلام) و عده ای از انبیا(علیهم السلام) سخن گفته اند؛ ولی فعلاً مجال بحث درباره آنها وجود ندارد، لذا تنها یکی از آنها را انتخاب کرده ایم تا به اندازه توانتان برای احقاق حق این مظلوم تلاش و کرامت خویش را نزد پروردگارتان حفظ کنید؛ در حالیکه بر سفره علی(علیه السلام) روزی میخورید و امید شفاعت حضرت را در فردای قیامت دارید.
برای فهم این روایت شریف به نکتهای اشاره میکنم تا اینکه در آن تأمل کنید و این حق ضایع شده را یاری کنید. چنان حق ضایع شده ای که تا کنون مثل آن رخ نداده و مظلومی همانند ایشان دیده نشده است!
سخن ابوذر (ره) را ملاحظه کنید:
بینما أنا ذات یوم من الأیام بین یدی رسول الله(صلی الله علیه و آله) إذ قام و رکع و سجد شکرا لله تعالی، ثم قال:
یا جندب من أراد أن ینظر إلی آدم فی علمه، و إلی نوح فی فهمه، و إلی إبراهیم فی خلّته، و إلی موسی فی مناجاته و إلی عیسی فی سیاحته، و إلی أیوب فی صبره و بلائه، فلینظر إلی هذا الرجل المقبل، الذی هو کالشمس والقمر الساری والکوکب الدّرّیّ. أشجع الناس قلبا، و أسخی الناس کفا، فعلی مبغضه لعنةالله و الملائکة والناس أجمعین. قال: فالتفت الناس ینظرون من هذالمقبل، فإذا هو علی بن أبی طالب!
به همراه عده ای از اصحاب در محضر پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) نشسته بودم که پیامبر(صلی الله علیه و آله) جهت شکرگزاری به درگاه الهی برخاستند و به رکوع و سجود پرداختند. آنگاه فرمودند:
ای ابوذر، هر کس میخواهد علم آدم؛ فهم نوح؛ خلیل الرحمان بودن ابراهیم؛ مناجات موسی؛ زهد و عبادت عیسی و صبر و ابتلای ایوب را مشاهده کند پس باید به مردی که هماکنون خواهد آمد، بنگرد؛ مردی که همچون خورشید و ماه سیر کننده و ستاره درخشان است؛ شجاعترین انسانها و بخشنده ترین آنهاست. پس بر دشمنانش لعنت خدا و ملائکه و جمیع مردم باد! ابوذر میگوید: مردم منتظر بودند که ببینند این فرد که وارد خواهد شد کیست؟ که در این هنگام علی بن ابیطالب(علیه السلام) وارد گشت.
هنگامی که ما از رسول الله(صلی الله علیه و آله) سخن نقل میکنیم باید در تکتک کلمات و حرکات و سکنات ایشان دقت و تأمل به خرج دهیم؛ چرا که شخصی که خداوند تعالی خود را به خاطر سیر دادن ایشان از مسجدالحرام به مسجدالاقصی، تنزیه و تسبیح کرده و فرموده است:
سبحان الذی أسری بعبده...4 .
و شناخت چنین شخصی با این مقام رفیع ممکن نیست مگر اجمالاً، همانطور که خداوند متعال اشاره کرده با سخن خویش:
فأوحی إلی عبده ما أوحی5.
مثل چنین فردی شایسته نیست که رفتار و گفتارش را همانند رفتار و گفتار سایر مردم تلقی کنیم؛ زیرا کلیه حرکات و سکنات ایشان دارای حساب و کتاب است.
در این روایت میفرماید: هر کس که میخواهد به آدم در عطر وجودش که همان علم است بنگرد، و به نوح در عطر وجودش که فهم است بنگرد و به سایر انبیای عظام(علیهم السلام) در عالیترین صفتشان بنگرد، پس به مردی که خواهد آمد نگاه کند.
و نیز این سخن پیامبر(صلی الله علیه و آله) جزء اعجازهای نبوی است؛ چرا که در واقع خداوند بود که پیامبر(صلی الله علیه و آله) را به این صفات انبیای سابق آگاه کرد و همچنین خبر داد که دارنده چنین صفاتی در راه است و خداوند امر نمود که پیامبر(صلی الله علیه و آله)، مسلمین را به مقام عظیم امیرالمؤمنین(علیه السلام) قبل از ورودشان آگاه کند تا اینکه مسلمین او را بزرگ دانسته و منتظر ورودش باشند و با خود بیندیشند که این شخص ربانی که خدا و رسولش چنین او را مدح میکنند، چه کسی است؟
و آنچه که عقول را بیشتر گرفتار حیرت میکند افزون بر آن صفات بینظیری که حضرت علی(علیه السلام) را بدان توصیف نمود این جمله ایشان است:
الذی هو کالشمس والقمر الساری، والکوکب الدّرّیّ!
و ما میدانیم که اجرام سماوی بر سه قسماند: ستارگان درخشانی که نورشان از خویش است و قمرهای نورانی که نورشان از ستارههاست و نجوم و حال آنکه پیامبر(صلی الله علیه و آله)، امیرالمؤمنین(علیه السلام) را به هر سه این صفات توصیف نمود.
و این کلامی نیست که از یک عارف یا فیلسوف یا منجم صادر شده باشد تا بتوان آن را به عالم آنها حمل کنیم. و همین طور گوینده آن موسی و عیسی(علیه السلام) هم نیست؛ بلکه قائل آن خاتمالانبیاء والمرسلین و عقل کل و نقطه اتصال پروردگار و جمیع آفریده های ایشان است. پیامبر(صلی الله علیه و آله) به ما میفرماید اگر میخواهید به شخصی بنگرید که حامل علم آدم، فهم نوح، خلة ابراهیم، مناجات موسی، زهد و عبادت عیسی و صبر ایوب (علیهم السلام)... است پس به علی بن ابیطالب(علیه السلام) بنگرد و همچنین اضافه میفرماید که علی فوق خورشید درخشان و ماه تابان و ستارگان پر فروغ است.
کلمه «اشجع الناس» عامترین لفظ در دلالت بر تفضیل است، یعنی هیچکس از ایشان شجاعتر نیست مگر آنکه خداوند به او خبر داده که او سید خلق و خاتم انبیاء است!
آیا این کلام بلیغ رسول الله(صلی الله علیه و آله) دلیل روشنی بر این مطلب نیست که آنچه درباره حضرت علی(علیه السلام) گفته و نوشته شده و یا گفته و نوشته خواهد شد به اندازه بال مگسی در مقابل قلّه رفیع ربّانی است؟
بله، این سخنی است فوق شرح شارحان و تفسیر مفسران و قول قائلان.
احمد بن حنبل در فضائل الصحابة (ج2، ص622) روایت کرده است که:
عن النبی(صلی الله علیه و آله) أنّه قال: خلقت أنا و علی بن ابی طالب من نور واحد، قبل أن یخلق اللّه تعالی آدم بأربعة عشرة ألف عام، فلم یزل فی شیء واحد، یسبح اللّه ذلک النور و یقدسه، فلّما خلق اللّه تعالی آدم أسکن ذلک النور فی صلبه، إلی أن افترقنا فی صلب عبدالمطلب، فجزء فی صلب عبداللّه، و جزء فی صلب أبی طالب!
پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) فرمود: من و علی بن ابیطالب از یک نور واحد خلق شده ایم، که چهار هزار سال قبل از خلقت آدم بوده است. همواره در یک شیء واحد بوده و آن نور به تسبیح و تقدیس خدا مشغول بوده است تا آنگاه که خداوند تعالی آدم را خلق کرد، آن نور را در صلب او قرار داد، تا اینکه در صلب عبدالمطلب از هم جدا شدیم و جزئی از آن نور در صلب عبداللّه و جزء دیگر در صلب ابوطالب قرار گرفت.
این روایتی بود که امام حنبلی ها درباره منقبت حضرت علی(علیه السلام) ذکر کرده است.
تعبیر چهار هزار سال که در حدیث آمده است، منظور سالهای دنیوی نیست که از محرم شروع و به ذی الحجة ختم میشود، بلکه منظور سالهای ربانی است که هر روز آن طولانیتر از آن چیزی است که ما فکر میکنیم؛ پس در این کلام نبوی و مقام عجیب سیدالانبیاء و سیدالاوصیاء(صلی الله علیه و آله) و جریان نورشان در وجود، دقت کنید.
اما منابع شیعه نیز چنین حدیثی را با اندکی اختلاف ذکر کردهاند، و شاید اختلاف عدد سالها در این روایات ناشی از مراحل وجود آن نور قبل از قرار گرفتن در صلب آدم(علیه السلام) باشد.
در علل الشرائع (ج1، ص134) از ابوذر(ره) چنین نقل شده است:
قال سمعت رسول الله(صلی الله علیه و آله) و هو یقول: خلقت أنا و علی بن ابیطالب من نور واحد، نسبح الله یمنة العرش قبل أن یخلق آدم بألفی عام، فلّما أن خلق اللّه آدم جعل ذلک النور فی صلبه، و لقد سکن الجنّة و نحن فی صلبه، و لقد همّ بالخطیئة و نحن فی صلبه، و لقد رکب نوح فیالسفینة و نحن فی صلبه، و لقد قذف ابراهیم فیالنار و نحن فی صلبه، فلم یزل ینقلنا اللّه عزوجل من أصلاب طاهرة إلی أرحام طاهرة، حتی انتهی بنا إلی عبدالمطلب فقسمنا بنصفین، فجعلنی فی صلب عبدالله و جعل علیا فی صلب ابیطالب، و جعل فیّ النبوه والبرکة، و جعل فی علی الفصاحة والفروسیّة، و شقّ لنا اسمین من أسمائه، فذو العرش محمود و أنا محمّد، واللّه الأعلی و هذا علی.
ابوذر گفت: از رسول الله(صلی الله علیه و آله) شنیدم که فرمودند: من و علی از یک نور واحد خلق شده ایم، دو هزار سال قبل از خلقت آدم به تسبیح خدا در جانب راست عرش مشغول بودیم. پس آنگاه که خداوند، آدم را خلق نمود، آن نور را در صلب او قرار داد و آدم ساکن جنت شد در حالیکه ما در صلبش بودیم و نیز آنگاه که مرتکب خطا شد ما در صلب وی بودیم و چون نوح بر کشتی نشست ما در صلبش بودیم و وقتی ابراهیم در آتش افکنده گشت، ما در صلب وی بودیم و همواره خداوند عزوجل ما را از صلبهای مطهر به رحم های پاکیزه منتقل مینمود تا اینکه وارد صلب عبدالمطلب گشتیم و در آنجا بود که به دو نصف تقسیم شدیم، مرا در صلب عبدالله و علی را در صلب ابوطالب قرار داد و در من نبوت و برکت و در علی فصاحت و مهارت در سوارکاری قرار داد و برای ما دو اسم از اسماء خویش مشتق نمود، پس خداوند ذوالعرش محمود و من محمد و خدای عزوجل أعلی و این علی است.
روایت قبلی که از احمد بن حنبل درباره نور پیامبر(صلی الله علیه و آله) و نور علی(علیه السلام) نقل شد میخواهند به ما انسانها این سخن خداوند تعالی را بفهمانند که فرمود:
و أنفسنا و أنفسکم6.
همانا من و علی وجود واحدی هستیم که ابتدا و انتهای آن واحد است و تقسیم آن نور بعد از عبدالمطلب به خاطر سری عظیم است تا اینکه بعد از من و علی و فاطمه در حسن و حسین و ائمه معصومین(علیهم السلام) متحد شود.
و این معنای این سخن پیامبر(صلی الله علیه و آله) است که فرمودند:
علی خورشید و ماه و ستاره است.
اما کوکب فرمود؛ چرا که در علی صبر ایوب است و ایوب کوکب است.
أما قمر فرمود؛ چرا که در علی شباهت موسی و عیسی و ابراهیم است و اینان همچون ماهاند.
اما علی با این وجود شمس است؛ چرا که او از من است و من از او هستم.
بنابراین علی دارای خصلت های هر سه است؛ شمس و قمر و کوکب درخشان.
این مظلومی که دنیا همانندش را سراغ ندارد... آیا درست است، طرف مقایسه فردی قرار بگیرد که چهار نفر ادعای پدری او را کردهاند، و باز هم معلوم نیست پدرش یکی از آن چهار نفر باشد یا غیر آنها؟ و آیا درست است که همچون علی(علیه السلام) پای منبر شخصی بنشیند که خود میگوید: همه مردم از من داناتر و فقیه ترند حتی زنان پرده نشین؟
و آیا مظلومتر از علی(علیه السلام) دیده اید که امانت رسول خدا(صلی الله علیه و آله)؛ یعنی دخترش صدیقه طاهره را دریافت نمود، آنگاه آن امانت را در حالی تسلیم رسول خدا(صلی الله علیه و آله) نمود که تلخیه ای ظلم و ستم روا داشته شده بر ایشان جسد طاهرش را آب کرده و همچون شبحی نموده بود. و بر جنازه مطهرش نماز گزارد و شبانه او را دفن نمود و بر جنازه اش جز چند تن حاضر نبودند، سپس فرمودند:
الآن انهدّ رکنای!7 .
الان دو ستون بدنم فرو ریخت.
البته مسئولیت تکتک شماست که با تمام توان خود؛ با قلم و بیان خویش برای زدودن این پرده تاریک مظلومیت رفع ابرها از جلوی جمال خورشید تلاش نمایید.
_________________________________
برگرفته از: ألحقّ المبین فی معرفة المعصومین(علیهم السلام)، علی کورانی.
1 .سوره انعام(6)، آیه 75.
2 .سوره احزاب(33)، آیه 40.
3 .سوره بقره(2)، آیه 31.
4 .سوره اسراء(17)، آیه 1.
5 .سوره نجم(53)، آیه 10.
6 .سوره آلعمران(3)، آیه 61.
7 .در مورد مصادر این حدیث از کتب شیعه میتوان به بحارالانوار، ج93، ص38؛ کمالالدین و تمامالنعمة، ص25؛ أمالی، شیخ طوسی، ص417 و از منابع سنی میتوان به بیهقی، فضائل الصحابه؛ خوارزمی، المناقب، اشاره کرد.
پدیدآورنده:سخنرانی آیتاللّهالعظمی وحید خراسانی،
