جزء هفدهم قرآن معرفى سوره حج
الحمد لله ربّ العالمين و الصّلاة على سيّد المرسلين
و على آله سادات أهل الجنّة أجمعين
و اللّعن على أعدائهم من الأولين و الآخرين أبد الآبدين
و دهر الدّاهرين، عليهم لعنة الله و ملائكته و الناس أجمعين.
[معرفى سوره]
اين سوره بيست ودومين سوره قرآن در ترتيب فعلى وصد وششمين سوره از نظر ترتيب نزول مى‌باشد. بعد از سوره نور و قبل از سوره منافقون نازل شده است ومشتمل بر هفتاد و هشت آيه مى‌باشد وكلمه حج 9 بار در قرآن كريم آمده است . در مكى يا مدنى بودن سوره اختلاف است ، لكن اكثر مفسرين بعض آيات آن را مكى وبعض ديگر را مدنى مى‌دانند. وجه نامگذارى سوره به حج به خاطر آيه 27 سوره وبحث مفصلى است كه راجع به حج واحكام ومناسك وتاريخچه وسند آن از زمان ابراهيم خليل(علیه السلام) در اين سوره به ميان آمده است . در يك نماى كلى مى‌توان بناى سوره حج را اين طور معرفى كرد: در ابتدا بحث ازبرپايى قيامت وخلقت انسان مى‌كند وخلقت اوليه انسان را دليلى بر وجود معاد وقيامت مى‌شمارد ودر ادامه انواع انسان هاى منحرف را برشمرده مانند يهود، مجوس ، نصارا، بعدبه بحث حج ومناسك آن مى‌پردازد وبه دنبال آن حج را از شعائر الهى دانسته و تعظيم آنرا سبب تقواىِ قلوب مى‌داند كه در آيه 28 فلسفه وجوب حج را بيان مى‌دارد. خداوند در مقطعى از سوره در تشبيه ذكر مى‌كند براى كسانى كه حلال خدا را حرام و حرام الهى را حلال مى‌شمارند (آيه 31) وسه وظيفه براى انسان‌ها مى‌شمارد: نماز،زكات وامر به معروف ودر ادامه همه را به سير در زمين وعبرت‌گيرى امر مى‌نمايد ودرنهايت از جهاد ومهاجرت در راه خدا سخن به ميان آورده وهمه عالم را مسخر انسان مى‌داند و انسان ها را دعوت به ملت حنيف ابراهيم نموده وپيامبر اسلام را گواه وشاهد برهمه معرفى مى‌نمايد. بخشهاى محتوايى ديگر سوره : آيات فراوانى در زمينه معاد ودلايل منطقى آن وانذار مردم غافل از قيامت .
1 . (يَا أَيُّهَا آلنَّاسُ إِن كُنتُمْ فِي رَيْبٍ مِنَ آلْبَعْثِ فَإِنَّا خَلَقْنَاكُم مِن تُرَابٍ...) (آيات 2،12، 21، 22 و...).
2 . در بعضى آيات مردم را به بررسى سرنوشت عبرت‌انگيز اقوام گذشته وعذاب هاى دردناك آنان دعوت مى‌نمايد مانند قوم نوح ، عاد، ابراهيم و... (آيات 17، 42، 43، 48و...).
3 . در جاى ديگر بحث از «اللّهمّ اشغل الظالمين بالظالمين » مى‌نمايد كه خداوند دفع شرِ اشرار از مردم را به وسيله خود آن‌ها انجام مى‌دهد. (آيات 40 ـ 41).
4 . ودر (آيه 67) اشاره مى‌فرمايد كه هر امتى را عبادتى مخصوص به خود بوده است(لِكُلِّ أُمَّةٍ جَعَلْنَا مَنْسَكاً هُمْ نَاسِكُوهُ ).
5 . در جايى ديگر پند واندرزهايى است در زمينه‌هاى مختلف زندگى وتشويق به نماز،زكات ، امر به معروف ، توكل وتوجه به خدا وانفاق در راه خدا (آيات 26، 41 و77...).
6. در (آيه 35) خداوند اشاره به مخبتين كرده وچهار صفت براى آن‌ها ذكرمى‌فرمايد (قلب ترسان ، صابر، اقامه صلات وانفاق در راه خدا).
7 . از مناسك حج هَدىْ وقربانى است كه در اين سوره (آيه 36 و37) فلسفه قربانى ،ذكر شده است .
8 . در (آيات 32 و37) به نقش تقوا در زندگى ومعنوى انسان اشاره مى‌كند.
9 . در (آيه 73) خداوند بر مَثَلى مى‌زند: (إِنَّ آلَّذِينَ تَدْعُونَ مِن دُونِ آللهِ لَن يَخْلُقُواذُبَاباً) يعنى كسانى كه جز خدا مى‌خوانيد هرگز حتى مگسى نمى‌آفرينند، واگر آن مگسچيزى از آنان بربايد نمى‌توانند آن را بازپس گيرند.
[در فضيلت سوره]
اخبار بسيارى در فضيلت اين سوره وارد شده كه خلاصه آن‌ها اينكه، هر كس قرائت كند، ثواب تمام حاجّ و معتمرين از سابقين و لاحقين به او عنايت مى‌شود و موجب توفيق تشرّف به حجّ مى‌شود (1) و اگر بنويسد و در كتيبه دشمنان بگذارد، تمام هلاك مى‌شوند و اگر در موضع سلطان جائر گذارد، مُلكش زايل مى‌شود (2) .
________________________________________________________________
1. يعنى ثواب وپاداش كسانى كه در گذشته وآينده حج وعمره به جاى آورده يا خواهندآورد به او مى‌دهند.
2. ثواب الأعمال: ص137؛ تفسير مجمع البيان: ج7، ص109 و تفسير البرهان: ج5، ص258.
