جزء هيجدهم قرآن معرفى سوره مؤمنون
الحمدُ للهِ رَبِّ العالَمين
وَالحَمدُ للهِ لِوَليّه وَالصلاةُ عَلى رَسُولِهِ وَآلِهِ
وَاللعنُ عَلى أعدائِهِ
[معرفى سوره]
سوره مؤمنون در مكه معظمه نازل شده و بيست و سومين سوره مباركه قرآن كريم است كه مشتمل بر 118 آيه مى‌باشد، با توجه به بيان سيماى مؤمنان و آثار و نشانه‌هاى ايمان درآيات ابتدايى اين سوره نام «مؤمنون» براى آن انتخاب گرديده است.مطالب و محتواى اين سوره را مى‌توان در چند بخش خلاصه كرد :
بخش اول : از آيه (قَدْ أفْلَحَ المُؤمِنُون) تا چند آيه بعد بيانگر صفاتى است كه مايه رستگارى مؤمنان است از جمله خشوع در نماز، پرهيز از سخنان بيهوده، پرداخت زكات و....
بخش دوم : به نشانه‌هاى مختلف خداشناسى و آيات آفاتى و انفسى پروردگار در پهنه عالم هستى اشاره شده است كه بعضى از اين نشانه‌ها عبارتند از خلقت انسان از گِل و سيرتكاملى او و حشر و بعث انسان در قيامت، نزول باران و بعضى فوايد آن و....
بخش سوم : در بيان سرگذشت پيامبرانى همچون نوح، هود، موسى و عيسى(علیهم السلام) : وپاسخ اقوام مختلف به دعوت آنان پرداخته است. (ثُمَّ أَرْسَلْنا مُوسى وَ أَخاهُ هارُونَ بِآياتِناوَ سُلْطانٍ مُبِينٍ) كه در اين بخش عوامل موجب گمراهى و عذاب اقوام گذشته را معرفى مى‌كند مانند: تكذيب قيامت و رسولان الهى، تكبر و پيروى از هواى نفسانى و....
بخش چهارم : روى سخن با مستكبران است و با دلايل منطقى و گاه با تعبيرات تند و كوبنده به آن‌ها هشدار داده شده كه به خود آيند و راه بازگشت به سوى خدا را پيدا كنند.(وَ إِنَّ الَّذِينَ لا يُوْمِنُونَ بِالاْخِرَةِ عَنِ الصِّراطِ لَناكِبُونَ).
در بخش پنجم بحث‌هايى راجع به معاد مطرح شده است. (وَ هُوَ الَّذِى ذَرَأَكُمْ فِىالاَْرْضِ وَ إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ).
در بخش ديگرى از حاكميت خداوند بر عالم هستى سخن به ميان آمده است. (قُلْ مَنْبِيَدِهِ مَلَكُوتُ كُلِّ شَىْءٍ وَ هُوَ يُجِيرُ وَ لا يُجارُ عَلَيْهِ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ * سَيَقُولُونَ للهِ قُلْ فَأَنّىتُسْحَرُونَ).
در بخش پايانى سوره مجدداً درباره قيامت، حساب و كتاب و پاداش نيكوكاران و كيفربدكاران سخن به ميان آمده است و با بيان هدف از آفرينش انسان، سوره پايان مى‌پذيرد.(وَ مَنْ خَفَّتْ مَوازِينُهُ فَأُولئِکَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ فِى جَهَنَّمَ خالِدُونَ)، (أَ فَحَسِبْتُمْ أَنَّماخَلَقْناكُمْ عَبَثاً وَ أَنَّكُمْ إِلَيْنا لا تُرْجَعُونَ).
پيام‌هاى مهم سوره :
1. تمام مراحل آفرينش و زندگى انسان زير نظر خداوند است. «خلقنا، كسونا، انشأنا»(آيه 14).
2. مرگ، سرنوشت قطعى انسان است. (ثُمَّ إِنَّكُمْ بَعْدَ ذلِکَ لَمَيِّتُونَ) (آيه 15).
3. توكل و دعا بزرگ‌ترين اهرم در برابر تهمت‌ها و تحقيرهاست. (قالَ رَبِّ انْصُرْنِىبِما كَذَّبُونِ) (آيه 26). (وَ قُلْ رَبِّ أَعُوذُ بِکَ مِنْ هَمَزاتِ الشَّياطِينِ) (آيه 97)
4. تكليف هر شخص به اندازه توانايى اوست (وَ لا نُكَلِّفُ نَفْساً إِلّا وُسْعَها) (آيه 62).
5. تبليغ گاهى بايد به صورت گروهى و اعزام هيئت باشد و مبلغ از پشتيبانى علمى برخوردار باشد. (ثُمَّ أَرْسَلْنا مُوسى وَ أَخاهُ هارُونَ بِآياتِنا وَ سُلْطانٍ مُبِينٍ) (آيه 45).
6. آب و امنيت از ضروريات زندگى است. (وَ آوَيْناهُما إِلى رَبْوَةٍ ذاتِ قَرارٍ وَ مَعِينٍ)(آيه 50).
7. توفيق عمل صالح در سايه تغذيه حلال و طيب است. (يا أَيُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا مِنَالطَّيِّباتِ وَ اعْمَلُوا صالِحاً) (آيه 51).
8. بدتر از رفتار زشت، اصرار و تكرار آن است. (لَهُمْ أَعْمالٌ مِنْ دُونِ ذلِکَ هُمْ لَهاعامِلُونَ) (آيه 63).
9. تمايلات و هوس‌هاى بشر، جهان را فاسد مى‌كند. (وَ لَوِ اتَّبَعَ الْحَقُّ أَهْواءَهُمْ لَفَسَدَتِالسَّمواتُ وَ الاَْرْضُ) (آيه 71).
10. شكر منعم واجب است. (قَلِيلاً مَا تَشْكُرُون) (آيه 78).
[در فضايل سوره]
اما اخبار در فضيلت اين سوره مباركه بسيار است، در بعض اخبار دارد از اُبىّ بن كعب (1) از پيغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم) كه فرمود:
«مَن قَرَأَ سورةَ المؤمنينَ بَشَّرَتْهُ الملائكةُ يومَ القيامةِ بالرَوحِ والرَيحانِ، وما تَقَرُّ بِه عينُه عندَ نزولِ مَلَکِ الموتِ» (2) .
و از حضرت صادق (علیه السلام) است فرمود:
«مَن قَرَأَ سورةَ المؤمنينَ خَتَمَ اللهُ له بالسعادةِ إذا كان مُدمِناً قِرَاءَتَها في كلِّ جمعةٍ كانَ منزلُهُ في الفِردَوسِ الأعلى مع النبيّينَ و المرسلينَ» (3) .
و از آن حضرت مروى است كه فرمود: كسى كه بنويسد در شب او را و بر كسى كه شارب نبيذ است، معلق كند مبغوض مى‌شود بر او شرب نبيذ به اذن الله (4) .
جزء هيجدهم قرآنفضايل سوره مؤمنون
و از پيغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم) است كه فرمود:
«مَنْ كَتَبَها و عَلَّقها على شاربِ الخَمرِ يَبغضُه و لم يَشْرَبْهُ أبداً».
و در روايت ديگر: «لم يَذْكُرهُ بهِ أبداً» (5) .
و دارد اميرالمؤمنين (علیه السلام) اول ولادتش اين قسمت سوره را براى پيغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم) تلاوت نمود قبل از بعثت حضرت رسالت به 13 سال و حضرت فرمود :
«قد أفْلَحَوُا بکَ يا علي» (6) .
و از اين حديث و اخبار بسيار ديگرى استفاده مى‌شود كه اين‌ها در همان عالم نورانيت تمام علوم و قرآن به آن‌ها افاضه شده.
تنبيه :
در باب مستحبات چندان دقتى در صحت و سُقم اخبار لازم نيست به واسطه اخبار «من بلغ» كه مى‌فرمايد :
«مَن بَلَغَهُ ثوابٌ على عملٍ فعَمِلَهُ رجاءً لإدراک هذا الثوابِ اُعطِيَهُ، و لو لم يَكُنْ كما بَلَغَ» (7) .
________________________________________________________________________
1. مختصرى از زندگى نامه وى در همين تفسير: ج1، ص81 گذشت.
2. هر كه سوره مؤمنون را بخواند، ملائكه روز قيامت او را به راحتى و خوشى بشارت مى‌دهند و هنگام حضور ملك الموت آنچه آرزوى ديدن دارد مى‌بيند. مجمع البيان: ج7،ص156؛ تفسير الكشاف: ج3، ص207 ومصباح الكفعمى : ص562.
3. هر كه سوره مؤمنون را همواره جمعه‌ها قرائت كند عاقبت به خير مى‌شود و جايگاه او دربهشت اعلا به همراه پيامبران و رسولان خواهد بود. ثواب الأعمال: ص138؛ تفسير جوامعالجامع : ج2، ص575 و تفسير البرهان: ج5، ص325، ح1.
4. ر. ك: تفسير البرهان: ج5، ص325، ح4.
5. هركه اين سوره را بنويسد و بر گردن شرابخوار بياويزد، شرابخوار از شراب متنفر مى‌شود و هيچگاه نمى‌نوشد و تا ابد يادى از آن نخواهد كرد. در منابع حديث به صورت‌هاى مختلفى آمده است مثلاً در برهان آمده : «مَن كَتبها ليلاً في خرقَةٍ بيضاء وعلَّقها على منيشرب النبيذ، لم يشربه أبداً ويبغض بإذن الله». خواص القرآن: ص9 (نسخه خطى)؛ فضائلالقرآن : ج2، ص261، ح4 و تفسير البرهان: ج5، ص325، ح3.
6. به واسطه تو مؤمنين رستگار مى‌شوند اى على!. امالى طوسى: ص708؛ بحار الأنوار :ج35، ص18؛ غاية المرام: ج1، ص53 و شجرة طوبى: ج2، ص218.
7. هر كه از ثواب عملى آگاه شود و به اميد آن ثواب، آن عمل را انجام دهد ثواب آن عمل به او داده مى‌شود حتى اگر چنين عملى نبوده باشد. كافى: ج2، ص87، ح2 و وسائل الشيعة :ج1، ص82، ح7. (با اندكى تفاوت).
